enrico fermi

• ilk atom bombası yapımının gerçekleştiği manhattan projesini yönetti. italyan asıllı fizikçi. 1938 nobel fizik ödülü sahibi
• padova'daki bir fen lisesine adini veren herif
• dahiyane bir yahudi asilli experimental fizikci.
  ilk atom bombasi deneme amacli patlatildiginda güc ve kuvvetini hemen oracikta "back of the envelope" hesabi yapip üc asagi bes yukari sip sak belirlemistir. patlamanin gerceklestirilmesine bir iki dakika kala not defterinden bir sayfayi parca pincik yirtip, bomba patlatidigi anda basindan asagiya serpistirip kagit parcalarinin arkaya dogru ucus mesafesinden patlatilan bombanin konvansiyonel tntnin kac kati oldugunu belirleyebilmistir. daha ne diyebiliriz ki..
• 1901-1954 yılları arasında yaşamış olan italya doğumlu, amerikalı fizikçi. nükleer zincirleme reaksiyonu ilk kez gerçekleştirmiş olmasıyla tanınır, ki bu sayede 1938 yılında nobel fizik ödülünü almıştır. soyadı olan fermi, nükleer uzaklıklığın uzunluğunu ölçmede kullanılan metrik birime verilen addır.
• rivayet odur ki temel parcaçıklar keşfedilmeye başlanıp da işlerin bu böylesine karmaşık oldugu ortaya çıkınca fermi şaka yollu "bilsem botanik okurdum" demiş.
• aslinda botanik olayi soyledir(yine dedemle yaptiklari bir muhabette olur bu).
  malum parcaciklar hakkinda konusurlar, o ara da dedem "parcaciklarin hepsinin isimlerini biliyor musun" diye sorar o zaman enrico fermi "nereden bilecem? hepsini aklimda tutabilsem botanikci olurdum" der.
  
  ayrica (bkz: fermi paradoksu)
• (bkz: fermion)
• nükleer reaksiyonlarla haddinden fazla ilgilendigi icin 53 ya$inda kanserden ölmüştür.
• fermi'nin dehasının göstergesi olarak söylenegelir ki, genç enrico fermi roma'nın campo dei fiori mahallesindeki sahafların tozlu raflarında bulduğu iki antik "fiziğe giriş" kitabını - pek iyi latince bilmediği halde - müthiş bir hızla yalayıp yutmuş, ve bu kitaplardan öğrendikleri üzerine formüle ettiği teorilerini makaleleştirerek lisans programına başvuru babında university of pisa'nın fizik bölümüne göndermiş. makalesi sırf lisans öğrencisi olarak kabule değil, doktora tezi taslağı olarak da yeterli bulunan 13 yaşındaki fermi, derhal eğitimini tamamlamak üzere pisa'ya çağrılmış, ve insanın başını döndürecek bir hızla akademik basamakları tırmanmaya başlamış: 19 yaşına geldiğinde üniversitede ders vermeye başlamış, 21 yaşinda doktorasini bitirmiş, 25'inde ise roma üniversitesi'nde teorik fizik profesörlüğüne yükselmiş (hatta bölümdeki diğer hocalar tarafından yanılmazlığına, bilgeliğine bir gönderme olarak "papa" (the pope) takma ismine layık görülmüş) aynı aceleciliğini ilerleyen yıllarda da sürdüren fermi, 37 yaşında fizik alanında nobel ödülünü kazanmış, 53 yaşında da vefat etmiştir. ayni zamanda mikroasir zaman birimini de keşfetmiş (daha dogrusu icat etmiş) fizikcidir, ama nobel ödülünü bunun icin almadi tabii. rivayet edilen odur ki, genç fermi üniversitedeki matematik derslerinde çok sıkılınca, hocası ona oyalanması için dokuz soruluk bir problem seti vermiş. birkaç gün sonra yolda karşılaştıklarında hocası fermi'ye problemlerin nasıl gittiğini sormuş, ve fermi'den "çok zorlar, sadece altı tanesini çözebildim." cevabını alınca, hayretler içinde "ama, onlar daha çözümleri bulunamamış sorulardı." demiş.
• böyle birkaç neşeli anekdot daha vardır enrico fermi hakkında: mesela mussolini (ki sanılanın aksine asla trenlerin zamanında kalkmasını sağlamamıştır) kendisine "eccellenza" (ekselansları, his excellency) lakabını taktıktan sonra, bizzat mussolini'nin de katılacağı bir davete şöförlü limuzin yerine kendi ufak fiat arabasıyla gitmesi, ve kapıda kendisini "ekselansları sayın enrico fermi'nin sürücüsü" diye tanıtması; veya 1933 yazında meslektaşı emilio gino segre ile birlikte "the flying turtle" (uçan tosbağa) adını verdiği arabasıyla michigan eyaletini turlamaları ve tüm yolculuk boyunca ingilizce'de "r" harfinin telaffuzunu öğrenebilmek için sürekli "rear admiral byrd wrote a report concerning his travels in the southern part of the earth." cümlesini tekrarlamaları, bunun gibi şeyler.
  
  1942'de ilk başarılı zincirleme nükleer reaksiyonu gerçekleştirerek atom çağı'nı başlattığını duymuşsunuzdur. fakat bilir misiniz ki sözkonusu deney aslında chicago'nun 32 km. güneyindeki boş bir orman arazisinde yapılacak iken üniversitedeki sendikalı işçilerin genel grevi sebebiyle yapılamamış, ve bunun üzerine fermi ve çalışma arkadaşları university of chicago'nun futbol sahasının tribünlerinin altındaki bir squash sahasına - rektöre bile haber vermeden - gizlice sızarak (ve nükleer reaksiyonun kontrol edilememesi durumunda bütün bölgenin yok olabileceğini bildikleri halde) deneyi orada gerçekleştirmişlerdi? böyle bir felakete karşı aldıkları önlem de bir hayli ilginç: üç doktora öğrencisi "intihar birliği" olarak görevlendiriliyorlar, ve de reaksiyonun kontrol edilememesi durumunda radyoaktif kütlelerin üzerine nötron yutucu kadmiyum dökmek üzere hazır bekliyorlar. (deney başarıyla gerçekleştikten sonra da herkes plastik bardaklardan şampanya içiyor, ve meslektaşı slizard enrico fermi'ye dönüp elini sıkıyor, ve "bugün insanlık tarihine kara bir gün olarak geçecek." diyor.)
  
  neyse diyeceğim, yolunuz manhattan'ın "upper west side" taraflarına düşerse columbia üniversitesinin fizik departmanı'nın girişinde büstünü görebilirsiniz. (boş zamanlarinda bilumum üniversitelerin fizik departmanlarını gezen bilimsever sözlükçüleri saygıyla selamlıyorum .)