beyin felci

• organlarinizi bagi$lamak ichin guzel bir an...
• ¢ocukluk doneminin en yaygin olarak gorulen sakatlik nedenlerinden biridir dogum oncesinde sirasinda veya sonrasinda merkezi sinir sisteminin hareket i$lev alanlarinin hasar gormesinden kaynaklanir
  spastik beyin felci ekstrapiramidal beyin felci atonik beyin felci ve bu tiplerin karışımından oluşan beyin felci olmak uzere dort tip beyin felci vardir
• serebral palsi
• (bkz: serebral paralizi)
• beyin felci
  
  serebral paralizi (beyin felci) nedir?
  
  serebral paralizi’nin (sp) literatürde bir çok tanımı vardır. ancak çok genel anlamıyla bir tanım yapacak olursak, doğum öncesi, doğum sırasında ya da doğum sonrası herhangi bir nedenle beynin hasar görmesi sonucu oluşan motor (ve bazı durumlarda mental) bozukluktur.
  
  sp adale tonusunda bozukluk, anormal postür (duruş bozukluğu) ve bozuk hareket görünümüyle karşımıza çıkar. sp gelişimsel bir bozukluktur. motor fonksiyonlarda bozukluğun yanında, duyu bozukluğu (sensory disfonksiyon), nistagmus, strabismus (gözde kayma, titreme gibi bozukluklar), zeka geriliği (mental retardasyon), davranış bozuklukları, öğrenme güçlükleri, dil-konuşma bozuklukları ve ağız-diş problemleri de görülebilir.
  
  sp’nin tanımı ve tedavisinde önemli bir araştırmacı fizyoterapist olan bobath, sp’yi "henüz gelişmemiş beyinde ortaya çıkan lezyonun santral (merkezi) sinir sistemi oluşumunu etkilemesi" olarak tanımlamaktadır.
  
  beyinde motor bölgenin (kol-bacakların tam kullanımı, yürüme, yemek yeme, merdiven çıkma gibi günlük yaşamı sürdürmeye yarayan hareket yeteneğini sağlayan beyin bölgesi) gelişimi 7-8 yaşlarında tamamlanır. hamilelik döneminin başlangıcından 7-8 yaşlarına kadar beyinde oluşabilecek herhangi bir problem bu bölgenin fonksiyon bozukluğu olarak karşımıza çıkar. ortaya çıkan tablo ise serebral paralizi olarak adlandırılır.
  
  sp’de beyin hasarı ilerleyici değildir. fakat ortaya çıkan sorun ömür boyu devam eder.
  
  ** sp’nin görülme sıklığı
  
  sp’nin görülme sıklığı hakkında çok net bilgiler olmamakla birlikte, abd’de ölçülen oranlar dünya geneli için bir kıyaslama olanağı verebilir;
  
  amerika serebral paralizi derneği’nin verilerine göre, abd’de toplam nüfusun % 0.2’si (1000’de 2) sp’li. buna göre abd’de yaklaşık 1.000.000 sp’li var. bu rakama her yıl 5000-7000 bebek ekleniyor.
  
  ülkemizde ise bu konuda yeterli ve güvenilir bir istatistik olmamakla birlikte, toplam nüfus içerisindeki sp’li oranının % 1.66 (600’de 1) olduğu tahmin edilmektedir. buna göre türkiye’de yaklaşık 700.000 sp’li bulunmaktadır.
  
  türkiye’de oranların fazla olması akraba evlilikleri, hamilelik döneminde geçirilen hastalıkların fazla olması ve bakım şartlarının yetersizliği, doğum şartlarının olumsuzluğu, bebek bakım hizmetlerinin yetersizliği, ilk çocukluk yıllarında bebeklerde bulaşıcı ve ateşli hastalıkların fazlalığı ve beslenme yetersizliği gibi nedenlere bağlanmaktadır.
  
  ** serebral paralizi'nin nedenleri
  
  + doğum öncesi nedenler:
  
  *genetik durumlar
  *hamilelik döneminde geçirilen enfeksiyonlar
  *rubella, herpes.
  *fetal anoksi (bebeğin anne karnında oksijensiz kalması; beyin kanamasına neden olur.)
  *plasentanın gelişim bozukluğu ya da erken ayrılması
  *rh uyuşmazlığı (eritroblasis fetalis, hemolitik anemi, hiperbilurunemi)
  *metabolik hastalıklar (diabetes mellitus, hamilelik toksemisi)
  *gelişimsel bozukluklar (vasküler ya da iskelet yapıda)
  *beslenme bozuklukları
  *sigara, alkol ya da madde bağımlılığı
  *annenin enzim veya l-dopa tedavisi görmesi
  *akraba evlilikleri
  *annenin aldığı ilaçlar (zorunlu hallerde, doktor kontrolü dışındakiler)
  *hamilelik döneminde geçirilen tıbbi müdahaleler (diş çekilmesi, operasyon, röntgen vb...)
  
  + doğum sırasında oluşan nedenler:
  
  *zor doğum (anoksi), plesentanın erken ayrılması, plesenta previa, uzayan doğum.
  *ilaç sedasyonuna bağlı asfiksi nedeniyle beyin kan damarlarında kompresyon ve yırtılma
  *prematüre (erken doğum), postmatüre (geç doğum)
  *kordon komplikasyonları
  *geliş anomalileri (makat doğum, ayaktan geliş)
  *forseps ya da vakumla doğum
  
  + doğum sonrası (post-natal) nedenler:
  
  *düşük doğum kilosu
  *vasküler hadiseler ve intrakranial hemoraj
  *kafa travması
  *ensefelopati
  *toksik durumlar
  *kardiak arreste bağlı anoksi
  *nöbetler (konvülzyon, epilepsi)
  *tümör
  *viral ve bakteriyal beyin enfeksiyonları
  *sarılık (hiperblirunemi)
  *menenjit
  
  **serebral paralizi'nin tipleri
  
  + spastik sp
  spastite, en genel anlamda, kas sertliği ya da pasif harekete direnç olarak tanımlanabilir. kasların normal yapısındaki değişiklik ve sertlik hareketlerin de etkilenmesine ve zor yapılmasına neden olur. aşırı spastite zamanla iskelet yapı üzerinde bozukluklara ve postürün (duruşun) bozulmasına yol açar. bunun yanısıra oturma, ellerin kullanılması, yürüme gibi fonksiyonel aktiviteleri de olumsuz yönde etkiler.
  spastik tip sp’nin en yaygın tipidir. spastik çocuk, sp teşhisi altında etkilenen vücut kısmına göre tanımlanır;
  
  + hemiplegic tip sp:
  bu tipte vücudun bir tarafındaki kol, gövde ve bacak etkilenir. elin kullanımı zordur. bacak kaslarındaki spastite nedeniyle yürüme parmak ucunda yürüme şeklinde olur.
  diplegic tip sp: bu tipte her iki bacak spastitesi kollardan daha fazladır. bacaklar birbirine sıkışıktır. parmak ucuna basma sık görülür.
  kuadriplegic tip sp: bu tipte ise tüm vücut etkilenmiştir. baş kontrolünün yetersizliği, ellerin yumruk şeklinde, bacakların çaprazlar tarzda durması yaygın bir görüntüdür.
  
  + atatoid sp
  kontrolsüz hareket olarak tanımlanabilir. çocuğun bacak, kol, el veya yüzünde istemsiz hareketler oluşur. bu tipte kaslarda ani değişiklikler oluşur. kaslar çok gevşek durumdan aniden çok sert bir duruma geçebilirler. bu da hareketlerin koordineli yapılmasını engeller.
  
  + ataksik sp
  dengeyi korumada, sallanma durumudur. baş kontrolünün zayıf olması, gövde dengesinin sağlanamaması nedeniyle gelişim yavaştır ve yürüme çok geç sağlanır.
  
  ** serebral paralizi'nin erken teşhisi
  
  insan sağlığının söz konusu olduğu tüm durumlarda olduğu gibi, sp’li vakalarda da teşhis ve ardından yapılacak tedavi için mutlaka bir uzman kuruluşa başvurulmalıdır. ancak bebekte ortaya çıkabilecek ilk belirtilerin aile tarafından da kolayca gözlenebileceği de unutulmamalıdır. sp’li vakalarda fizik tedavi ve rehabilitasyonun başarısı için erken teşhis çok önemlidir.
  
  sp nasıl erken teşhis edilir?
  
  aileler bebeğin gelişiminde en ufak bir gecikme ya da sapma gördüğünde, ya da aşağıdaki belirtileri gözledikleri durumda derhal doktora başvurmalıdırlar.
  
  sp’nin habercisi olabilecek erken belirtiler
  
  1 aylık bebekte;
  
  *sürekli ağlama
  *emme bozukluğu
  *israrlı ve sürekli kusma
  *çevresinden gelen uyarılara cevap vermeme havale (konvülzyon)
  
  2 aylık bebekte (yukarıdakilere ek olarak);
  *bulunması gereken reflekslerin kaybı
  *kaslarda aşırı sertlik ya da gevşeklik
  
  3 aylık bebekte;
  *gözde kayma, titreme
  *bebeğin sırtüstü, baş ve topuklar üzerinde yay gibi sert bir şekilde durması
  *bebeğin gülmemesi, annenin yüzüne bakmaması
  
  4 aylık bebekte;
  *baş kontrolünün olmaması
  *gözde odaklaşmanın sağlanamaması
  *elin ya da ellerin beş parmak içte kalacak şekilde yumruk halinde tutulması
  *kaybolması gereken reflekslerin devam etmesi
  
  8 aylık bebekte;
  *dönme ve oturma aktivitelerinin olmaması
  *el-göz koordinasyonunun yokluğu
  *tekme atarken iki bacağın da itilmesi
  *bebeğin bacaklarını uzatarak oturduğu pozisyonda vücudunun öne eğilmesi, bacakların birbiri üzerine binmesi
  
  10 aylık bebekte;
  *emeklemenin olmaması ya da her iki ayağın birden çekilerek, sıçrar tarzda emekleme
  *ayağa kalkmada zorluk
  *ismi ile çağrılınca tepki vermemesi
  *ağızdan salya akması
  *verilen yiyeceği ağzına almaması ya da ağzına götürememesi
  
  1 yaşındaki bebekte;
  *tutunarak yürüyememesi
  *parmak ucuna basarak yürüme
  belirtileri gözlendiği durumlarda derhal doktora başvurmalıdır.
  
  ** serebral paralizi'de tedavi ve rehabilitasyon
  
  sp, tıbbi yaklaşım(1) ve rehabilitasyon yaklaşımı(2) olarak iki yönlü ele alınmalıdır;
  
  tıbbi yaklaşım
  
  teşhisle başlar. sp teşhisi pediatrik nörolog başta olmak üzere, ilgili hekimler tarafından konulur. teşhiste yardımcı olmak üzere eeg (elektro ensefalografi), emg (elektro myografi), sep (somatosensoryel evok potansiyel), vep (visuel evok potansiyel), mr (magnetik rezonans) gibi ileri tetkiklerden yararlanılabilir.
  
  sp’li hastada direk sp’ye yönelik etkin bir ilaç yoktur. ancak hastalıkla seyreden konsülzyon (havaleler) ve epilepsi için yaygın şekildi ilaç kullanılmaktadır. bunun yanında kaslardaki aşırı sertliği önlemek için de bazı ilaçlar kullanılmaktadır.
  
  bu konuda ayrıntılı bilgi çeşitli hastanelerin pediatrik nöroloji servisi hekimlerinden alınabilir.
  
  ayrıca ankara tabip odasının :
  http://www.ato.org.tr/f-links.html
  adresinden medikal başlığı altındaki ilgili linklere göz atılabilir.
  
  başvuru ve bilgi için;
  hacettepe üniversitesi,
  tıp fakültesi,
  pediatrik nöroloji servisi
  tel: 310 35 45 / 11 65 - 11 85
  
  rehabilitasyon yaklaşımları
  
  sp’li çocukta bir çok sorun bir araya gelerek aile ve çocuk için yaşamı güçleştirir. bu nedenle problemlerin iyi bir şekilde tanımlanması çok önemlidir. ancak bilimsel ve bilinçli yaklaşım sp’li çocuğun daha bağımsız bir yaşama kavuşmasını sağlayabilir.
  
  sp’li çocuğun klinik tablosu, sp’nin nedenine, lezyonun şiddetine, şekline ve diğer komplikasyonların olup olmadığına bağlı olarak çocuktan çocuğa farklılık gösterir. bu nedenle her çocuğun tedavi ve rehabilitasyon programı farklılıklar içerir.
  
  sp’li çocuklarda görülen problemlerin en aza indirilmesi ve onların topluma kazandırılması çok yönlü bir rehabilitasyon programıyla sağlanabilir. ailenin eğitiminden, çocuğun fiziksel çevresinin düzenlenmesine kadar bir dizi sorun hesaba katılmak ve rehabilitasyonun alanı içine dahil edilmek zorundadır.
  
  sp’li çocukta rehabilitasyonun amaçları
  
  çocuklarda görülen hareket bozukluklarını en aza indirmek
  oluşabilecek kas-iskelet sistemi bozukluklarını önlemek, postür bozukluklarının oluşmasını engellemek
  günlük yaşam aktivitelerinde bağımsız davranabilmeyi sağlamak
  yardımcı araç, gereç ve cihazları belirlemek
  eğer sp tablosuna eşlik eden, görme, işitme, konuşma ve zeka problemleri varsa bunların en aza indirilmesini sağlamak
  aile eğitimi vermek ve sp’li çocuğun eğitimi konusunda aileye yol göstermek
  sp’li çocuğun yaşayacağı mekanların düzenlemesine yapmak
  rehabilitasyon ekibi
  
  fizik ve tedavi ve rehabilitasyonun her alanında olduğu gibi, sp’li çocukların rehabilitasyonu da bir ekip tarafından yürütülür. bir sp rehabilitasyon ekibinde şu uzmanlar yer alır;
  
  doktor (pediatrik nörolog, ortopedist, pediatrik cerrah, çocuk psikiatristi, beyin cerrahı, kulak burun boğaz uzmanı.... hastalığın klinik yapısına göre bunlardan biri ya da bir kaçı)
  fizyoterapist
  iş-meşguliyet terapisti
  işitme-konuşma terapisti
  psikolog
  çocuk gelişim uzmanı
  odyolog
  özel eğitim uzmanı
  sp’li çocuklarda fizik tedavi ve rehabilitasyon asıl olarak fizyoterapist, iş-meşguliyet terapisti ve işitme-konuşma terapisti tarafından yürütülür. yapılan bir çok araştırmaya göre sp tedavi ve rehabilitasyonunun 1 yaşından önceki dönemlerde başlamasının sonuç alınmasını kolaylaştırmaktadır. sp rehabilitasyonuna erken dönemde başlanması sp’li çocukta anormal kas tonusunun düzenlenmesi, normal motor gelişimin sağlanmasını kolaylaştıracak kas yapısındaki bozukluk nedeniyle oluşabilecek postür bozukluğu önlenebilecek ve çocuğun fonksiyonel olarak bağımsızlığı sağlanacaktır.
  
  rehabilitasyon programı;
  
  egzersiz tedavisi
  ortez (cihaz) uygulamaları
  ev programı ve aile eğitimi
  el-göz koordinasyonu sağlanması
  uygun yardımcı araç gerecin belirlenmesi
  işitme-konuşma terapisi
  yemek yeme, giyinme oyun aktiviteleri gibi aktivitelerin eğitimi
  bileşenlerinden oluşur. tüm bu uygulamalar, özellikle egzersiz uygulamaları deneyimli fizyoterapistler tarafından yapılmalıdır.
  
  bilinmesi gereken en önemli şey sp tedavi ve rehabilitasyonunun çok uzun süren bir süreç olduğudur. bebeğin büyümesiyle birlikte rehabilitasyon uygulamaları da devam eder. rehabilitasyon çocuk bağımsız (ya da en az bağımlılıkla) yaşama yetisini kazanana kadar devam etmelidir.
  
  sp’li çocuklar da diğer çocuklar gibi bir çok ihtiyacı olan çocuklardır. ayrıca çoğu sp’li çocuk diğer çocuklar gibi gelişebilir.
  
  sp fiziksel bir özürdür. az oranda zeka yetersizlikleri, görme, konuşma, işitme ve algı bozuklukları fiziksel özüre eşlik etse de ilerleyici değildir. bilinçli bir yaklaşım ve etkili rehabilitasyon ile yetersizlikleri en aza indirmek mümkündür.
  
  rehabilitasyon sürecinde dikkat edilmesi gereken önemli noktalar
  
  egzersizler aile tarafından öğrenilmeli ve evde tekrar edilmelidir.
  egzersizler çok uzun ve sıkıcı olmamalıdır. oyun aktiviteleri ile birleştirilerek yaptırılmalıdır.
  sp’li çocuklarda mental ve duyusal engeller yüzünden genellikle yetersiz olan iletişim kurma yeteneğini arttırmak için sesli ve renkli oyuncaklar ya da objeler kullanılmalıdır.
  sp’li çocuğun kontrolü en az 3 ay aralıklarla, pediatrik nörolog, pediatrist, gerekirse ihtiyaç duyulan uzmanlık alanlarındaki hekimler, fizyoterapist, iş-meşguliyet terapisti, odyolog, çocuk gelişim uzmanı ve psikolog tarafından yapılmalıdır.
  normal çocuk gelişimi izlenerek, sp’li çocuğun bu gelişimi yakalaması için ailenin çaba göstermesi gerekir. ancak sp’li bir çocuğun sınırlılıkları iyi bilinmeli, normal bir çocukla kıyaslanmamalıdır. fakat sp’li çocukta gelişimi sağlayabilmek için de erken yaşlardan başlayarak dil ve sosyal gelişim üzerinde durulmalıdır.
  sp’li bebeklerin taşınması terapistin gösterdiği şekilde destekli ve çevre iletişimini sağlayacak şekilde yapılmalıdır.
  oturma, emekleme, ayakta durma gibi motor gelişim aşamaları terapistin uygun gördüğü zamanlarda başlatılmalıdır.
  sp’li çocuğun beslenmesi sırasında uygun oturma ortezleri (yardımcı cihazlar) ve destekli sandalye kullanılmalıdır.
  sp’li çocuğun etkilenme tipine göre beslenme şekli ve tipi de değişecektir. bu konuda bir diyetisyenden bilgi alınmalıdır. beslenme sürece sıvı yiyeceklerden katı yiyeceklere doğru ilerlemeli, beslenme pozisyonları terapistten uygulamalı olarak öğrenilmelidir.
  sp’li çocuk mümkün olduğunca uygun bir kaşık ile beslenmelidir. okul çağına gelen çocuklar fiziksel özürlerine rağmen özel bir eğitim kurumunda eğitime başlatılmalıdır.
  zeka problemi, algılama problemi olan çocukların eğitimi için özel eğitim uzmanlarının yardımı şarttır.
  yürümeye başlayacak sp’li çocuklarda ayakkabı ve gerekiyorsa yürüme cihazının tipine karar vermek önemlidir. bu seçim fizyoterapist kontrolünde yapılmalıdır.
  sp’li çocuklarda değişik psikolojik bozukluklar oluşabilir. aile ve çevreyle uyumda zorlanan çocuklar için psikologlardan yardım alınmalıdır.
  sp’li çocukların evde sürekli bakıcılar ya da ebeveynlerle kalmaları doğru değildir. normal çocuklarla da iletişim kurabileceği ortamlar yaratılmalıdır.
  havale (konvülzyon) geçiren çocuklar için muhakkak pediatrik nöroloğa başvurulmalıdır.
  sp’li çocuklar aşırı koruma altına alınmamalı ve yapabilecekleri aktivitelere fırsat tanınmalıdır.
  
  kaynak : mintaze kerem
• (bkz: inme)