bagration harekatı

• ikinci dünya savaşı sırasında kızıl ordu'nun yürüttüğü beyaz rusya stratejik taarruz harekatı'nın kapalı adıdır. harekat, 22 haziran ve 19 ağustos 1944 tarihleri arasında icra edilmiş olup sonucunda alman kuvvetleri beyaz rusya'dan ve doğu polonya'dan çıkartılmıştır. harekata verilen bagration kapalı adı, 18. ve 19. yüzyıllarda yaşamış ve borodino muharebesi sırasında ölümcül bir yara almış olan çarlık generali, prens pyotr bagration'a dayanmaktadır.
  
  harekata doğrudan katılan sovyet kuvvetleri;
  
  1. baltık cephesi general ivan bagramyan
  1. beyaz rusya cephesi general konstantin rokossovski (29 haziran 1944 tarihinde mareşalliğe terfi etmiştir)
  2. beyaz rusya cephesi general georgiy zakharov
  3. beyaz rusya cephesi general ivan çernyakhovski
  
  harekat sonucunda alman merkez ordular grubu'nu oluşturan dört ordudan (biri panzer ordusu) üçü, 4. ordu, 3. panzer ordusu ve 9. ordu, neredeyse tümüyle imha olmuştur. harekat, "ii. dünya savaşı'nda tüm alman silahlı kuvvetleri açısından en belalı yenilgiydi". harekatın sonunda sovyetler birliği'nin batı kesiminin büyük bir bölümü alman işgalinden çıktı ve kızıl ordu, romanya ve polonya topraklarına ulaşarak buralarda sağlam bir dayanak oluşturdu.
  
  harekat hedefleri daha karışıktır. kızıl ordu, sovyet askeri doktrinini derinliğine harekât kavramını hayata geçirirken aynı zamanda askeri hileyi (rusça maskirovka) yaygın bir biçimde kullandı. sovyet taarruzunun yöneldiği ilk hedef, merkezi polonya'da vistül üzerindeki köprübaşıdır. bu yöneliş, bir askeri hile olarak alman seyyar ihtiyatlarını beyaz rusya'da bir kriz yaratarak buraya, merkeze çekmek içindi. böylece bu alman kuvvetleri lublin-brest ve lviv-sandomierz eksenlerinden uzaklaştırılmış olacaktı. kızıl ordu, ondan sonra bu eksenlerdeki planlamış olduğu lvov–sandomierz ve lublin-brest genel taarruzlarına girişecekti. bu hareket tarzı kızıl ordu'nun, vistül nehri'ne ve varşova'ya ulaşmasını sağladı. bu noktadan berlin, artık vuruş mesafesindedir. izlenen hareket tarzı, düşmanın stratejik derinliği içinde harekât geliştirme şeklindeki sovyet askeri doktrini ile uyumludur.
  
  harekât öncesi
  kursk muharebesi ardından stavka, bir dizi genel taarruza girişmişti. bu taarruzlar, sonuçta alman karşı taarruzları ya da direnmesiyle durdurulmuş olsa da, hem kızıl ordu'nun stratejik inisiyatifi sürdürmesini, hem de çok geniş arazilerde alman işgalinin atılmasını sağlamıştı. diğer yandan bu sovyet taarruzları, doğu cephesi'nde alman kuvvetlerinin, yerine koyamayacakları ağır kayıplara da yol açmıştır.
  
  1944 yılının haziran ayında kotentin yarımadası'ndaki müttefik kuvvetler, alman başkenti berlin'den 1.046 km uzaklıkta iken doğu'da kızıl ordu kuvvetleri berlin'den 1.200 km mesafedeydiler. ııı. reich için her iki tehdit de hemen hemen farksızdı. hitler, merkez ordular grubu karşısındaki sovyet birliklerinin yarattığı tehdidi doğru teşhis edemeyerek hafife aldı ve merkez ordular grubu'nun topçusunun üçte birini tank imha edicilerin yarısı ve tanklarının % 88'ini güney ordular grubu emrine aktardı. aslında bir sonraki kızıl ordu genel taarruzunun bu bölgeden olacağını düşünüyordu.
  
  bagration harekâtı, yakın bir bölgede ondan yaklaşık üç hafta sonra başlatılan lvov-sandomierz harekâtı ile birlikte, kızıl ordu'ya beyaz rusya'yı ve ukrayna'yı geri alma olanağı verdi. kızıl ordu, savaş öncesi sınırlara ulaşmış oldu ve hatta alman toprağı olan doğu prusya sınırını da geçti. fakat daha da önemlisi lvov-sandomierz harekâtı, vistül nehri'nin doğusundaki tüm polonya topraklarını kontrol altına alarak sovyet birliklerinin vorşova eteklerine ulaşmasını sağlamıştır. harekât, bir sonraki operasyon olan vistül-oder taarruzu'na olanak sağladı. bu harekât, alman başkentinin yolunu da açmış oldu. öyle ki, vistül-oder harekâtı'nın sona ermesinden yaklaşık 1,5 ay sonra kızıl ordu birlikleri alman başkenti berlin'i hedef alan taarruzlarını başlatacaklardır. neredeyse varşova'ya ulaşan bu harekâtın başarısı, sovyetler bile beklenenin ötesinde bir başarı olmuştu. sovyetler birliği, varşova'daki alman işgal güçlerine karşı bir ayaklanmayı başlarda teşvik etti.
  harekât, operatif yaratıcılık ve beceri yönünden sovyet kuramının bir zaferi olarak görülmektedir. sovyet askeri doktrininin bu başarısı, tüm stratejik cephe hareketlerinin tam eşgüdümü ve taarruz hedefleri konusunda düşmanı yanıltmayı amaçlayan kıta kaydırma manevralarıyla elde edilmişti. kızıl ordu'nun taktik harekâtı, wehmacht'ın çevik ihtiyatlarından kaçındı ve alman kuvvetleri sürekli olarak sonuçsuz manevralara giriştiler. harekâta çok büyük kuvvetlerin katılmış olmasına karşın sovyet cephe komutanları, taarruzun ana ekseni hakkında artık çok geç oluncaya kadar alman komutasını tümüyle yanılttı. öte yandan harekât öncesinde partizan faaliyetleri büyük bir sıçrama gösterdi. alman cephe hattı gerisinde 21 / 22 haziran gecesi boyunca partizanlarla alman cephe gerisi güvenlik unsurları arasında 3.500 çatışma yaşandı. partizanlar yine bu saatlerde 10.500 sabotaj eylemi gerçekleştirdi.
  
  savaşa hazırlık
  maskirovka seferi
  sovyet yanıltıcı harekâtları
  rusça bir sözcük olan "maskirovka", sözcük anlamı olarak kamufle, örtme, gizleme anlamına gelir. ancak askeri terminolojide daha geniş bir anlamda kullanılmaktadır. ıı. dünya savaşı sırasında sovyet komutanlar tarafından, wehmacht kuvvetlerini sürpriz bir durumla karşı karşıya bırakmak için başvurulan geniş kapsamlı önlemleri ifade etmekte kullanıldı.
  
  alman üst komutanlığı okh, 1944 yılının yaz aylarında doğu cephesi'nde geniş çaplı bir sovyet taarruzu beklemekteydi. öte yanda stavka birkaç seçenek üzerinde çalıştı. haziran, temmuz ve ağustos aylarında planlanan taarruzların zaman çizelgesinin tümü, 28 nisan 1944 tarihinde karara bağlandı. stavka, l'vov ya da yaşi/kişinev bölgelerinde yapılabilecek bir taarruz yaklaşımını, o bölgelerdeki sovyet cephelerinin gücüne denk alman mekanize ve motorize kuvvetlerin bulunuyor olmasından dolayı geri çevirdi. bunun yerine dört seçenek üzeride duruldu. romanya ve karpatlar üzerinden bir taarruz, ukrayna'nın batısında, baltık kıyılarını amaçlayan çok geniş çaplı bir taarruz, baltık ülkelerine yönelen bir taarruz ve beyaz rusya taarruzu. ilk iki seçenek, kanat saldırılarına açık ve fazlaca hırslı olması dolayısıyla elendi. üçüncü seçenek ise savunmanın çok iyi hazırlanmış olması nedeniyle uygun görülmedi. tek güvenli seçenek beyaz rusya içlerine bir taarruzdu. bu taarruz ayrıca ukrayna'dan polonya ve romanya içlerine sonraki bir taarruzu da olanaklı kılacaktı.
  
  hem sovyet hem de alman üst komutanlıkları, ukrayna'nın batısının, polonya içlerine yapılacak bir taarruz için uygun bir alan olduğunun farkındaydı. alman üst komutanlığı'nın bu duruma karşı önlemler alacağını hesaba katan sovyetler, karmaşık bir maskirovka planıyla harekete başladı. bu plan, beyaz rusya'da bir kriz yaratarak alman zırhlı birliklerini bu bölgeye çekip gafil avlamayı amaçlıyordu. sovyetler'in bu gafil avlamaya göz diktiği alman zırhlı birlikleri, 1944 yılının nisan - haziran aylarında gerçekleşen ve alman zaferiyle sonuçlanan ı. yaş-kişinev taarruzu'nda muharebe eden birliklerdir. bu, bagration planının birincil amacıydı.
  
  başarı şansını olabildiğince artırabilmek için iki yanlı bir blöf düşünülmüştü. kızıl ordu, l'vov-peremyshl bölgesinde dört tank ordusu bıraktı ve bunun alman istihbaratı tarafından fark edilmesine göz yumdu. yaş-kişinev taarruzu stavka'yı, mihver kuvvetlerinin romanya'dan çıkartılması ve bu kuvvetler l'vov bölgesine çekilirken romanya ile polonya'nın güneyindeki savunmaları konusundaki endişelerinin sürdürülmesi gerektiği konusunda daha fazla ikna etti. alman merkez ordular grubu'na karşı taarruz başlar başlamaz, mobil kuvvetlerde ve ikmaldeki eksiklik doğu cephesi'nin merkez kesiminde bir kriz yaratacaktır. alman işgali altındaki polonya'yı tehdit eder durumdaki güçlü sovyet toplanması olmasına karşın bu krizle, alman zırhlı kuvvetleri kuzeye, polonya ve romanya'dan beyaz rusya'ya yönelmeğe zorlanacaktır.
  
  stavka'nın esas darbeyi vistül nehri yönünde geliştirmek şeklindeki amacı muharebe düzenlerinde görülebilir. sovyet genelkurmay çalışmaları, hem beyaz rusya hem de l'vov-sandomierz taarruzlarında çok fazla sayıda tank ve mekanize kolordu kullanıldığını ortaya koymaktadır. altı muhafız tank kolordusu, altı standart tank kolordusu, üç muhafız mekanize ve iki standart mekanize kolordu, l'vov harekâtı'nda muharebeye sokuldu. toplamda 12 tank ve 5 mekanize kolordu. buna karşın bagration harekâtı'nın baltık ve beyaz rusya cephelerine 8 tank ve iki mekanize kolordu ayrıldı. ayrıca, fazladan altı ordusu daha bulunan 1. beyaz rusya cephesi, lubllin-brest taarruzunun kanadını koruma görevi de üstlenmiştir.
  taktik kaynakların tahsisi, özellikle tanksavar topları, asıl vistül'e yönelen harekâtın öncü kuvveti olan 1. ukrayna cephesi'ne tahsis edildi. elli dört tanksavar alayının otuz sekizi, beyaz rusya-baltık-ukrayna harekâtlarına tahsis edilerek 1. ukrayna cephesi'ne verildi. bu harekât için hedef, vistül köprübaşıydı. çok sayıda tanksavar kuvveti, alman zırhlılarının ağustos - ekim 1944 aylarındaki, şiddetli ve toplu karşı taarruzlarını püskürtmeye yardımcı oldu.
  hava unsurlarının çoğu, hem avcı, hem de taktik bombardıman uçakları olarak, 1. ukrayna cephesi'ni desteklemek üzere l'vov harekâtı'na tahsis edildi. bagration harekâtı'nda görev alan yetmiş sekiz avcı ve bombardıman hava tümeninden otuz ikisi l'vov harekâtı'na tahsis edildi. bu, bagration harekâtı'na ayrılan hava unsurlarının yaklaşık olarak yarısıdır ve beyaz rusya harekâtına ayrılandan daha fazladır. hava unsurlarının bu toplanışı vistül köprübaşını, alman hava akınlarından korumayı ve bu hava akınlarına karşı hava taarruzları düzenleyebilmeyi amaçlamaktadır.
  
  alman tepkisi
  haziran başlarından itibaren alman yüksek komutanlığı, merkez ordular grubu karargahı ve ordu komutanları, merkez ordular grubu cephesinde büyük sovyet kuvvetleri toplanmakta olduğunu saptadı. yine de esas sovyet taarruzunun kuzey ukrayna ordular grubu cephesinden yapılacağı kabul ediliyordu. 14 haziran'da merkez ordular grubu kurmay başkanı general kurt zeitzler "kızıl ordu birliklerinin toplanması 9. ordu cephesinde olması, taarruzun ordular grubu'nun kanadını hedef alacağını açıkça göstermektedir." demektedir. okh, 10 haziran'da merkez ordular grubu'nun, düşmanın durumuna ilişkin durum değerlendirmesini benimsedi. merkez ordular grubu'na yönelik saldırının, sovyet genel taarruzunun ikincil bir operasyonu olacağı dikkate alınması gerekir. yine de hesaba katılmalıdır ki düşman merkez ordular grubu cephesinde toplanma yeteneğine de sahip olacaktır. öyle ki oradaki düşman çevik kuvvetleri, iki taraf arasındaki kuvvet oranının ışığında, göz ardı edilemez.
  
  merkez ordular grubu tarafından, 19 haziran'da düşman durumunun değerlendirmesinde, sovyet hava unsurları yığınağının daha geniş çaplı olduğu dikkat çekti, ki bu da, okh'nin genel durum değerlendirmesine ilişkin yeni kuşkular ortaya çıkardı ancak okh, bu yönde bir değerlendirme için dayanak olmadığını düşündü. sovyet taarruzunun başlamasından kısa bir süre önce alman ordu komutanları, cephe bölgesinde bazı kızıl ordu kuvvetleri fark ettiler ve onların konumlarını belirlediler. bu kızıl ordu birlikleri, sovyet esas taarruzunun icra edileceği bölgedir. fakat vitebsk yakınlarındaki 6. muhafız ordusu'nun konumu saptanamadı. sovyet stratejik ihtiyatları da saptanmadı.
  
  demiryolu hatlarına partizan sabotajları
  bagration harekâtı'nın ilk aşamasında pek çok partizan birliği beyaz rusya'da eylemlere katıldı. bu partizan birliklerine, alman hatları gerisindeki demiryollarını ve iletişimi hedef alan saldırılara yeniden başlamaları talimatı verilmiştir. demiryolu hatlarına 19 haziran'dan itibaren çok sayıda sabotaj girişiminde bulunuldu. bunların bir kısmında, yerleştirilen patlayıcılar bulunup patlamadan imha edildiyse de sonuç büyük ölçüde yıkıcı oldu. alman savunma hatlarının yarılıp taarruzun geliştirilmesi safhasında da, kuşatılan alman birliklerinin imha edilmesinde de partizanlardan ayrıca yararlanıldı.
  
  kuvvetler
  operasyonun başlangıç aşamasında stavka, yaklaşık rakamlarla 1,7 milyon savaşçı ve destek unsurunu, 24 bin top ve havanı, 4.080 tank ve taarruz topu ile 6.334 uçağı harekâta hazır etmişti. alman kuvvetleri başlangıçta destek birlikleriyle birlikte yaklaşık olarak 800 bin kişilik bir kuvvettir. bu kuvveti 9.500 top ve sadece 553 tank ve taarruz topu destekledi. alman hava gücü ise 839 uçaktır. merkez ordular grubu'nun mobil ihtiyatları fazlasıyla sınırlıdır. kullanılabilir durumdaki esas ihtiyat, motorize olmayan 14. piyade tümeni'dir. 20. panzer tümeni, bobruisk yakınlarına bulunuyordu. ayrıca eksik kadrolu bir mekanize birlik olan panzer kolordusu " feldherrnhalle" da ihtiyatta tutulmaktaydı. beyaz rusya'da görece istikrarlı bir hat üzerinde alman savunması sağlam tutulmuştu. birkaç kilometre derinlikte kademeli siperlerden ve yoğun mayınlı bölgelerden oluşan bir savunma hattı vardı.
  bu tarihte alman merkez ordular grubu dört ordudan oluşmaktadır. grup komutanlığı, 28 haziran tarihine kadar mareşal ernst busch (asker), bu tarihten sonra ise mareşal walter model tarafından üstlenilmiştir. ordu grubu emrindeki ordular ise, general georg-hans reinhardt komutasındaki 3. panzer kolordusu (üç kolordu, bir tümen), general kurt von tippelskirch komutasındaki 4. ordu (biri panzer, 3 kolordu ve ihtiyat birlikleri), general hans jordan (27 haziran'a kadar, sonrasında vormann) 9. ordu (biri panzer, üç kolordu, iki tümen) ve general walter weiss komutasındaki 2. ordu'dur. merkez ordular grubu bünyesinde dört ordu olmasına karşın bunlardan 2. ordu, bagration harekâtı'nda savaşa girmemiştir.
  
  savaş
  birinci evre, mukavemeti kırma
  bagration harekâtı, 22 haziran 1944 günü, tüm alman savunma hatlarında yoklama taarruzlarıyla başladı. bu tarih, 1941 yılında alman kuvvetlerinin sovyet topraklarına yönelen ilk genel saldırısının (barbarossa harekâtı) yıl dönümüdür. sovyet ana saldırısı 23 haziran sabahında, benzeri görülmemiş ölçüde yoğun bir topçu bombardımanıyla başladı. saatler ilerledikçe alman savunmasının bazı kesimlerinde tehlikeli derecede gedikler oluştu. sovyet derinliğine harekât doktrininin ilk evresini oluşturan "derinde savaş", alman taktik savunma kuşağını yarıp geçerek ilerlemek şeklinde öngörülmüştü. bu taktik taarruzlar başarıya ulaşır ulaşmaz, hazır bekleyen operatif ihtiyatlar açılan gediklerden ileri sürülerek taarruz gelişti ve alman savunmasının operatif derinliğinde harekâta girişildi. bu harekât, alman birliklerinin ordular grubu ölçüsünde kuşatmak için güçlü mekanize ve zırhlı unsurların kullanılması idi.
  
  vitebsk-orşa taarruzu
  vitebsk-orşa taarruzu, 1. baltık cephesi ve 3. beyaz rusya cephesi kuvvetlerince, alman merkez ordular grubu'nun kuzey ordusu 3. panzer ordusu'na ve 4. ordu'nun kuzey kanadına yönelik olarak yapıldı.
  kuzeyde 1. baltık cephesi 25 haziran'da, alman 9. kolordusu'nu dvina nehri gerisine atarak vitebsk'te 53. kolordu'yu kuşattı. güneyde alman 6. kolordu'su, 3. beyaz rusya cephesi kuvvetlerinin taarruzlarıyla dağıldı. vitebsk, 27 haziran 1944 tarihinde kızıl ordu kuvvetlerinin elinde geçerken alman 53. kolordu'sunun 30 bin kişilik tüm mevcudu imha edildi.
  3. beyaz rusya cephesi, alman 4. ordu'suna bağlı 27. kolordu'nun tuttuğu orşa'ya ve moskova - minsk ana yoluna taarruz başlattı. alman birliklerinin mevzilerine yapışıp inatçı bir savunma sürdürmelerine karşın orşa, 26 haziran 1944 tarihinde sovyet birliklerince geri alındı. ardından 28 haziran'da 3. beyaz rusya cephesi'nin mekanize kuvvetleri, bu kuvvetler berezina nehri'ne ulaşarak alman hatlarının gerisine sarktılar.
  
  mogilev taarruzu
  mogilev taarruzu'nun ve 2. beyaz rusya cephesi'nin birincil hedefi, vitebsk-orşa taarruzu gelişirken ve alman 4. ordu'su bobruysk taarruzu'yla çevrilirken, bu orduyu taarruzlarıyla sabitlemekti. 2. beyaz rusya cephesi kuvvetleri 23 haziran 1944 tarihinde, alman merkez ordular grubu'nun iki güçlü kolordusu karşısında, dinyeper'i geçmeyi amaçlayan taarruzlarına başladılar. bu kolordular, 12. kolordu ve 39. panzer kolordusu'dur.
  dinyeper, sovyet 39. ordu'su tarafından 27 haziran'da geçildi. ertesi gün, mogilev bu birlikler tarafından kuşatıldı ve alındı. alman 12. kolordu'su ile 39. panzer kolordusu, berezina nehri'ne doğru, gerçekte bir tuzağın içine doğru çekilmeye başladılar.
  
  bobruysk taarruzu
  bobruysk taarruzu, merkez ordular grubu'nun güney kanadında, alman 9. ordu'su cephesine yönelik olarak 1. beyaz rusya cephesi tarafından 23 haziran 1944 tarihinde başlatıldı. ancak cephe kuvvetleri alman savunması önünde ağır kayıplara uğradı. cephe komutanı mareşal rokossovski, ertesi gün ilave hava ve topçu bombardımanıyla taarruzun yenilenmesini emretti.
  sovyet 3. ordu'su kuzeyde cephe hattını yardı ve alman 35. kolordusu'nu, berezina nehri doğusunda tuzağa düşürdü. bu kez sovyet 65. ordu'su, güney kesimde 41. panzer kolordusu cephesini yardı. iki alman kolordusu 27 haziran'da bobruysk'un doğusunda, yoğun sovyet hava bombardımanları altındaki geniş bir bölgede kuşatıldı.
  alman 9. ordu'sunun bazı unsurları 28 haziran'da bobruysk'tan kurtulmayı başardı. ancak 70 binin üzerinde erat ve subay öldü ya da teslim oldu. bobrusyk, şiddetli sokak çatışmalarının ardından 29 haziran 1944 tarihinde 1. beyaz rusya cephesi kuvvetlerince geri alındı.
  ikinci evre, merkez ordular grubu'na karşı stratejik taarruz
  bagration harekâtı'nın en önemli taktik hedefi, beyaz rusya'nın başkenti olan minsk'in geri alınmasıydı. aynı zamanda merkez ordular grubu'nun büyük kısmının, harekâtın birinci evresinde sağlanan geniş ölçekli kuşatılması ve imhası girişimleri de sonuçlandırılmış olacaktı.
  
  minsk taarruzu
  berezina nehri üzerinden geçişlerin güven altına alınması amacıyla girişilen taarruzlar, 28 haziran tarihinden itibaren başladı. bu taarruzlar, 3. beyaz rusya cephesi'nin çevik kuvvetleri olan 5. muhafız tank ordusu ile emre verilen süvari-mekanize bir grup tarafından gerçekleştirildi. güneyde 1. beyaz rusya cephesi'nin çevik kuvvetleri, alman 4. ordu'sunu kuşatan alt çene olarak ilerlemeye başladı. 4. ordu, yoğun hava akınları altında berezina üzerindeki köprülerden geri çekilirken, 5. panzer tümeni minsk yaklaşımını örtmek için beyaz rusya içlerine atıldı. berazina geçişlerinin zorlanmasından sonra sovyet kuvvetleri minsk'e ilerledi. minsk'e ilk giren sovyet kuvvetleri, 2. muhafız tank kolordusu'na bağlı unsurlardı ve 3 temmuz sabahının erken saatlerinde kente girmeye başladılar. kent merkezindeki çatışmalar ertesi güne kadar sürdü ve alman artçı birlikleri burada imha edildi. 5. muhafız tank ordusu ve 65. ordu, minsk'in batısında kuşatmayı tamamladı. tüm alman 4. ordu'su ile 9. ordu'nun kalan birlikleri bu kuşatma içinde kaldılar. izleyen birkaç gün içinde minsk'in doğusundaki bu kuşatma kapandı ve 100 bin kişilik bu birliklerden sadece küçük bir bölümü kurtulabildi. bu harekâtın sonunda misk kızıl ordu tarafından geri alındı ve alman merkez ordular grubu tamamen imha edildi. wehmacht açısından bu yenilgi, muhtemelen tüm savaş boyunca uğradığı en büyük yenilgiydi. oniki gün içinde (22 haziran - 4 temmuz) alman merkez ordular grubu'nun kayıpları 25 tümen ve 300 bin personeldir. bunu izleyen birkaç hafta içinde alman birlikleri bir 100 bin daha kayıp vermiştir.
  
  polotsk taarruzu
  polotsk harekâtı'nın iki hedefe yönelmiştir. alman kuzey ordular grubu'ndan olası bir karşı taarruza karşı minsk taarruzu'nun kuzey kanadını örtmek ve polotsk'ı geri almak.
  1. baltık cephesi, 3. panzer ordusu'ndan geriye kalan ve polotsk gerisine çekilmekte olan alman birliklerini takip etti ve 1 temmuz'da polotsk'a ulaştı. alman birlikleri, geri hizmet birimleriyle ve kuzey ordular grubu'ndan aceleyle aktardıkları birkaç tümenle bir savunma düzeni oluşturmaya çalıştılar.
  1. baltık cephesi'nin 4. şok ordusu ve 6. muhafız ordusu, birkaç gün süren muharebelerden sonra 4 temmuz'da polotsk'ta kontrolü ele geçirdiler.
  üçüncü evre, güneyde stratejik taarruz harekâtı
  alman direnci neredeyse tümüyle çöktü. sovyet kuvvetleri, harekâtın esas hedefi olan minsk'ten olabildiğince ilerlemek yönünde emir aldı. stavka, yeni hedef belirledi. bu yeni hedef, taarruz harekâtının üçüncü evresi olarak, bagration harekâtı'nın daha sonraki bir parçası olarak hayata geçirildi.
  mareşal ernst busch'un 28 haziran 1944 tarihinde görevden alınması ardında merkez ordular grubu komutanlığı'na atanmış olan mareşal walter model, yeni takviye kuvvetlerle birlikte 3. panzer ordusu, 4. ordu ve 9. ordu'yu kullanarak, lida'dan geçen bir savunma hattı kurmayı umuyordu.
  
  shyaulyay taarruzu
  shyaulyay taarruzu, sovyet 1. baltık cephesi kuvvetlerinin 5 - 31 temmuz 1944 tarihleri arasında 3. panzer ordusu kalıntısına karşı giriştikleri bir taarruz harekâtıdır. harekâtın hedefi, litvanya'nın shyaulyay kentidir.
  sovyet cephesinin 2., 43. ve 51. muhafız orduları ve 3. muhafız mekanize kolordusu, baltık kıyısındaki riga yönünde taarruz ettiler. sovyet birlikleri 31 temmuz'da riga körfezi'nde sahile ulaşmışlardır. 6. muhafız ordusu, riga'yı örttü ve taarruzun kanadını kuzey yönünde genişletti.
  aceleyle girişilen birkaç alman karşı taarruzu, merkez ordular grubu ile kuzey ordular grubu arasındaki teması yeniden kurmayı başardı. shyaulyay'ın geri alınması için başlatılan alman karşı taarruzu doppelkopf harekâtı, ağustos ayı boyunca sürmekle birlikte başarılı olmadı.
  
  vilnüs taarruzu
  vilnüs taarruzu, 3. beyaz rusya cephesi tarafından, minsk harekâtı'nın tamamlanması ardından başlatılmıştır. harekât, 3. panzer ordusu ve 4. ordu'dan geri kalan birliklere karşı yapılmıştır. alman 4. ordu'su ve 5. panzer tümeni, molodeçno demiryolu kavşağının kontrolü için bir girişimde bulundular. fakat 11. muhafız ordusu, 5. muhafız tank ordusu ve 3. muhafız süvari kolordusu unsurlarınca 5 temmuz'da alındı. alman kuvvetleri aceleyle geri çekilirken sovyet kuvvetleri, 3. panzer ordusu tarafından tutulan vilnüs'e ulaştı.
  
  kent, 8 temmuz'da kuşatıldı. kenti savunma konusunda kesin emir almış olan alman garnizonu, burada tuzağa düşmüş oldu. daha sonra sovyet kuvvetleri kent içinde şiddetli sokak çatışmalarını başlattılar. 6. panzer tümeni, 12 temmuz'da bir karşı taarruz gerçekleştirerek kuşatma altındaki alman birliklerinin çekilebileceği bir koridor açtı. ancak kent ertesi gün, 13 temmuz'da sovyet kuvvetlerinin eline geçtiğinde bu birliklerin büyük kısmı da imha olmuştu. bu muharebeler, vilnüs muharebesi olarak bilinir.
  
  belostok taarruzu
  belostok taarruzu, 2. beyaz rusya cephesi tarafından 5 - 27 temmuz tarihleri arasında yürütülen ve hedefi polonya kenti bialystok olan taarruzdur.
  
  kent, sovyet 3. ordu'suna bağlı 40. ve 41. piyade tümenlerinin taarruzlarıyla iki gün süren çatışmaların ardından 27 temmuz 1944 tarihinde alındı.
  
  lublin-brest taarruzu
  lublin-brest taarruzu, mareşal rokossovski'nin 1. beyaz rusya cephesi tarafından 18 temmuz - 2 ağustos 1944 tarihleri arasında gerçekleştirildi ve bagration harekâtı'nın ilk kazanımları doğu polonya ve vistül nehri yönünde geliştirildi. sovyet 8. ve 47. muhafız ordu'ları, 21 temmuz'da batı bug nehri'ne, 25 temmuz'da ise vistül nehri'nin doğu kıyılarına ulaştılar. lublin, 24 temmuz 1944'de sovyet kuvvetlerinin kontrolüne geçti. hemen ardından 2. tank ordusu, kuzeye, brest yönünde hareket ederek alman merkez ordular grubu'nun geri çekilme eksenini kesme emri aldı. brest, 28 temmuz'da ele geçirildi ve cephenin sol kanadı, 2 ağustos'ta vistül üzerinde köprübaşları ele geçirdi. bu noktaya ulaşılmasıyla harekât tamamlanmış oldu. yaz aylarının devamı, köprübaşlarına yönelen bir dizi alman karşı taarruzuna karşı yapılan savunmayla geçti. harekât, alman merkez ordular grubu'nun kuzey ukrayna'dan çıkarılması ve sandomierz batısında vistül nehri üzerinde köprübaşları elde edilmesiyle sona ermiş oldu.
  
  kaunas taarruzu
  kaunas taarruzu, general ıvan çernyakhovski'nin 3. beyaz rusya cephesi kuvvetlerince 28 temmuz - 28 ağustos 1944 tarihleri arasında gerçekleştirildi. taarruz, litvanya'nın vilnüs kentine taarruzunun tamamlanması ardından kaunas'a yönelmiştir.
  
  osovets taarruzu
  osovets taarruzu, 2. beyaz rusya cephesi'nin 6 - 14 ağustos 1944 tarihleri arasında gerçekleştirdiği taarruzdur. belostok taarruzu'nun ardından narew nehri kollarından biri üzerindeki osowic müstahkem bölgesine karşı düzenlenmiştir. müstahkem bölge, bölgenin bataklık arazisinde doğu prusya yaklaşımını savunacak şekilde düzenlenmişti.
  
  bölgedeki alman kuvvetleri savunma mevzilerini doğu prusya taarruzu'nun başladığı 1945 yılı ocak ayına kadar tutmayı başardılar.
  
  sonuçları
  diğer savaşlarla sayısal terimler yönünden karşılaştırıldığında bu, çok büyük bir sovyet zaferi olmuştur. harekât boyunca sovyet birlikleri ilerledikçe, nüfusunun çoğu işgalciler tarafından öldürülmüş ya da sürülmüş yıkılmış, yanmış kentler, ıssız köylerle karşılaştı. daha sonra sembolik bir gösteri olarak sokaklar bol su ile yıkandı.
  
  bagration harekâtı boyunca wehmacht'ın uğradığı silah ve insan gücü kayıpları hiçbir şekilde yerine konamadı. ostheer (alman doğu cephesi kuvvetleri), insan kaynaklarının neredeyse dörtte birini yitirmişti. bu kayıplar, stalingrad'dakine yakın bir kayıp yüzdesidir. bu kayıplar, wehmacht'ın yerine koyamayacağı çok deneyimli birlikleri, subay ve astsubayları içeriyordu. üst rütbeli subay, özellikle general kayıpları dikkati çekecek kadar yüksektir. bu savaşlarda ikisi kolordu komutanı olmak üzere 9 general öldü. dördü kolordu komutanı olmak üzere 22 general esir alındı. bir başka general, 197. piyade tümen komutanı general hahn 24 haziran'da kayıtlara kayıp olarak geçmiştir. öte yandan general zutavern ve general philipp intihar etmiştir.
  
  sonuçta, alman orduları açısından bu savaşların neden olduğu kayıp genelde, merkez ordular grubu'nun neredeyse tümü, 2 bin tank ve 57 bin diğer araçtır. amerikalı tarihçi steven zaloga'ya göre, alman kayıpları 300 bin ölü, 250 bin yaralı ve yaklaşık 120 bin tutsak olmak üzere toplamda 670 bindir. aynı tarihçiye göre kızıl ordu kayıpları ise 60 bin ölü, 110 bin yaralı ve yaklaşık 8 bin tutsaktır. sovyet silah kayıpları ise 2.957 tank, 2.447 parça top ve 822 uçaktır.
  
  taarruz, kuzey ordular grubu ile kuzey ukrayna ordular grubu arasındaki teması kesmiş oldu. bu durum, bir sonraki kızıl ordu taarruzunda her iki ordu grubunun da sovyet arazisinden çok hızlı bir şekilde geri çekilmesine yol açtı.
  
  alman merkez ordular grubu büyük kısmının minsk civarında uğradığı bu yıkım, daha güçlü durumdaki birçok alman birliğinin falaise kuşatması sonucunda fransa'da imhasıyla aynı zamana denk gelmiştir. alman kuvvetlerinin fransa'da uğradıkları bu yıkım, rakamsal olarak bakıldığında gerek personel gerekse silah yönünden çok daha düşük ölçeklidir. hem doğu cephesi'nde, hem de batı cephesinde bu olayların devamında müttefik ileri harekâtları yavaşladı ve durdu. ancak bu durum, alman direnişinden çok ikmal sorunlarından kaynaklanmıştır. ancak wehmacht, italya cephesi'nden bir kısım zırhlı birliğini aktarmayı başardı. bu birliklerle varşova civarında sovyet taarruzlarına direnebilme ve birlik kaptırmadan geri çekilebilmeye olanak buldular.
• rusya steplerindeki alman ordularının üç ay gibi kısa bir süre zarfında kendilerini anavatan almanya'yı savunmaya çalışırken buldukları savaş. sayı ve teçhizat açısından üstün kızıl ordu karşısında durmaya çalışmaları topyekun imha sayılabilecek bir yenilgiye yol açmıştır. şüphesiz bu yanlış kararın esas müsebbibi adolf hitler idi.
  
  oysa ki süratle oder nehri'nin batısına çekilip rusların ikmal hatlarının iyice uzamasını sağlayarak karşı saldırıya geçselerdi, belki, belki...
• normandiya çıkarması ile aynı dönemde gerçekleşen, ama marketing kısmına önem verilmediği için çoğu kişinin bilmediği, ıı. dünya savaşının sonucunu doğrudan etkileyen harekat. savaşın başında 1941 de kızıl ordu nasıl tokat manyağı olduysa, rövanşını 1944'te wehrmacht birliklerini her cephede balyoz gibi ezerek almışlardır.
  
  yukarıdaki entrylerde belirtildiği gibi, dünya savaş tarihinin gördüğü en açık ara yenilgi ve imha operasyonu olabilir. yanlış bilmiyorsam (düzeltin) wehrmacht sembolik dahi olsa hiç bir muharebeyi kazanamadı.
• ikinci dünya savaşının ve tüm insanlık tarihinin en büyük kara harekatı olmasına rağmen batılı müttefiklerin soğuk savaş dönemi indoktrinasyonuna kurban gitmiş, ikinci dünya savaşına ilgili kişilerin bile çok çok sonraları detaylarını öğrendiği, ekşi sözlükte bile hakkında yalnızca 3 entry bulunan (pearl harbour baskını 5 sayfa mesela) ve ironik bir şekilde 22 haziran 1944'te (barbarossa harekatının yıldönümünde) başlayıp yaklaşık 2 ayda tüm army group center'in neredeyse tamamen imhasıyla sonuçlanan sovyet stratejik taarruz operasyonu.
  
  ikinci dünya savaşına saplantılı bir şekilde ilgi duyan ben bile, bu operasyonu yıllar sonra öğrendim. çünkü kursk savaşı ile (bkz: operation citadel) berlin arasında çok büyük bir şeyler olmalı diye mantık örgüsünü kurunca anca keşfedebilidim. türkçe kaynak çok az. kendi kaynağımızı kendimiz oluşturalım bari.
  
  daha 1943 yazında, tüm sovyet asker gücünün 1/3 ünü imha etmek üzere bir operasyon^* başlatma kabiliyetine sahip wehrmachtın sadece 1.5 sene sonra kendini son kaleyi ^* savunurken bulmasına yol açan, aradaki eksik puzzle parçasıdır bu operasyon.
  
  kursk'taki başarısız taarruz sonrası dağınık şekilde geri çekilen ve ukraynayı neredeyse tamamen boşaltan (scorched earth ile) alman kuvvetleri 1944 başında cepheyi hemen hemen dengelemişti. ufak cephe çatışmaları dışında doğu cephesi sakindi.
  
  kızıl ordu ise bu esnada almanları tüm sovyet coğrafyasından atmak üzere taarruz hazırlığı yapıyordu. taarruz aslında daha erken planlanmıştı. ancak moskova, alman kuvvetlerinin çok daha fazla olduğunu sandığı için gerekli yığınağı yapmak için bekledi. ancak karşılarındaki army group center mevcut olarak tahminlerinin yarısı kadardı. aslında sovyet komutası, alman formasyonlarını neredeyse eksiksiz tespit edebilmişti. yani hangi bölgede hangi tümen var, konumları neresi, ihtiyatta kim var hepsi doğruydu. ancak sorun şuydu ki; alman birlikleri olması gereken mevcudun çok altındaydı. kursk sonrası geri çekilmede oldukça hırpalanan birlikler takviye edilememiş, tümenler lağvedilip yeniden organize edilmek yerine eksik mevcutla konumlandırılmıştı. bazı tümenlerin mevcudu 3000 kişiye kadar düşmüştü. tüm bunların yanında italya'ya zaten çıkmış olan müttefikler bir de anakarada çıkarma için hazırlık yapıyordu. okw nin dikkati dağınıktı.
  
  ayrıca sovyetlerin aldatma taktikleri, alman zırhlı tümenlerinin tamamen yanlış yerde konumlanmasını sağlamıştı. önceki 3 sene boyunca yaz taarruzları ile rusları dağıtan almanlar şimdi sovyetlerin ilk yaz taarruzunu bekliyordu. artık avcı av olmuştu..
  
  taarruz öncesi sovyet istihbaratının da desteği ile çok büyük çaplı bir partizan aktivitesi başlayarak alman ikmal hatları sabote edildi. cephe gerisi daha taarruz başlamadan felç olmuştu.
  
  sovyetlerin ana vurucu gücü zırhlı şok ordularıydı. bunlar yarmayı gerçekleştirip cephe gerisine sızarak ikmal hatlarını tutup hızla iki yöne sapıp çevrelemeyi gerçekleştiren birliklerdi. almanlar dünyaya kendi öğrettikleri taktikle ^* vurulacaktı. ancak sovyetlerin sınırsız insan gücü vardı ve bunların kaybı hiçbir şekilde sorun değildi. dolayısı ile cephenin her yerine insan dalgaları şeklinde ard arda saldırdılar. bu uzun cephe hattı boyunca bir kaos yarattı. şok ordularının nereden vurulacağı tahmin edilemedi. takviye tutulan zırhlı tümenler zaten çok uzakta kalmıştı. cephede oluşan kaosun ardından şok orduları yarmayı başlattı. tümenlerin mevcudunun az olduğunu gören ruslar iyice coştu ve almanları dağıttılar. gücü tamamen zayıflamış luftwaffe ortalarda görünmediği için düzensiz geri çekilen birlikleri havadan ördek gibi avladı sovyet uçakları.
  
  bütün bunlara hitler malının ''fortress city'' ve geri çekilmek yok emirleri ilave olunca savaş felakete dönüştü. oysa ki ikmal hattı kesilen birlik için üç seçenek vardır :
  
  1- olabilecek en kısa sürede yarma harekatı yaparak kendi hatları ile bağlantı kurmak
  2- teslim olmak
  3- imha edilmek
  
  çevrilen birlik ne kadar büyükse ikmali o kadar zor olacağından yarmanın en kısa sürede gerçekleşmesi gerekir. ama o kaos ortamında yarmaktan çok açılan küçük gaplardan yalnızca çok az sayıda birlik kaçabildi.
  
  ceplerde çevrilen alman kuvvetleri ikmal kesilince ya tamamen imha edildiler veya esir alındılar. army group north izole edildi ve takip eden operasyonlarda ruslar baltık denizine kadar ulaştılar. elde edilen başarıya inanmayan stalin'e denizden alınan su şişelenerek moskova'ya gönderildi. savaşın teknik detayları başlığın ilk entrysinde mevcut.
  
  sonuç :
  
  bu harekat bence sovyetlerin savaştaki tek başarısıdır. diğer muharebelerde (moskova, kursk, stalingrad vb) almanlar ya öldürmekle bitmeyen insan gücüne veya olağan dışı mevsim koşullarına yenilmişlerdi.
  
  almanlar sovyet topraklarından tamamen atılarak anavatanlarını savunma noktasına geldiler. artık ruslarla aralarında yalnızca polonya vardı.
  
  army group center tamamen imha edildi. zaiyat için rakamlar çok farklılık gösterse de rakam 400 bin ile 650 bin arasında değişmektedir.
  
  rusların bu başarısına batılı müttefikleri bile inanmamıştır. sovyetler dünyayı buna inandırabilmek için bu operasyonda ele geçirilen alman 4. ordu askerlerinin 57 binini ( taze esirler, aylarca perişan olup zayıflamışlar değil) geneva konvansiyonuna aykırı olarak `:rusların zaten iplediği yoktu savaş suçlarını falan` moskova sokaklarında yürütmüş ardından da onur kırıcı bir şekilde caddeleri yıkatarak şehri ''faşist'' ayak izlerinden temizlemiştir. bu esirlerin sibiryadaki akıbetleri ise ufak bir araştırma ile öğrenilebilir. stalingrad'da teslim olan 100 bin almanın sadece 6 bini o da 10 yıl sonra evine dönebildi.
  
  kendi müttefiklerinin başarısını bile böylesi bir indoktrinizasyonla unutturan ve tarihi kazanan olarak yazan batılı müttefiklerin nazilerin suçlarını abartmak ve kendi savaş suçlarını ^{* * * *} aklamak için neler yapabileceğini siz düşünün. ayrıca 1945'te aralarına kara kedi girmese muhtemelen rusların vistula sonrası yaptığı vahşetleri, 13 yaşındaki çocuktan 80 yaşındaki nineye kadar alman kadınlarına yaptıkları sistematik tecavüzleri ^* ve katyn katliamı'nı da öğrenemeyecektik.
  
  tarihi kazananların yazdığının en büyük kanıtıdır bu operasyon. güzelim wehrmacht'in tarumar edildiği ve fatherland'i savunmaya geçtiği savaştır.
  
  herşeye rağmen deutschland deutschland über alles...
  
  sözlerime bu operasyona ucundan kıyısından da olsa değinen ve army group center mensubu iki birader ve bir kız arkadaşlarının yer aldığı ve bence ikinci dünya savaşı üzerine yapılmış en güzel şey olan unsere mütter unsere vater den soundtrack ile son veriyorum. katharina schütter 'den gelsin my kleines herz.
• spesifik bir kısmının, normandiya çıkarması ile karşılaştırılması.
  evet, o küçük kare normandiya.
• (bkz: #86502766)
• (bkz: operation beğration)
• - soğuk savaşın psikolojik altyapısını hazırlayan harekattır aynı zamanda.
  
  - o zamana kadar kendi topraklarında alman ordusunu karşılayıp, şehirlerini savunup (stalingrad gibi) karşı taarruzlarla zaferler elde eden kızıl ordu öyle kapsamlı bir stratejik taarruz yapmıştır ki polonya ve romanya'ya adeta akmıştır.
  
  - harekatın hızı, genişliği ve şiddeti dehşet vericidir. bu yüzden müttefiklerde "oğlum şu berline bin an önce ulaşalım" psikolojisi hakim olmuştur.
  
  - hatta şom ağızlı patton "oğlum nazi mazi ama bu almanlarla anlaşırız biz, müttefik olalım ruskileri durduralım" gibi enteresan şeyler söylemeye başlamıştır. (bkz: #30755970)
  
  - ne var ki hem rusların hem müttefiklerin berlin'de buluşması 45 yazını bulacaktır. ancak bagration göstermiştir ki sscb uzun süre dünyanın iki büyük gücünden biri olacaktır.