1929 burhanı

• (bkz: büyük buhran)
  
  en azından büyük buhranın başlatan buhran altıntop'tur.
  
  24 ekim 1929'da başlayıp 3-4 yıl sürmüştür. borsalardaki aşırı değerlenme balonunun patlamasıyla gerçekleşmiş, insanların hiçbir şey almayıp bankalardaki paralarını çekmesiyle başlayan iflaslar süreci roosevelt'in "hiç kimse bir şey satın almıyorsa devlet alsın" önerisiyle başlayıp adam smith'in monetary (monetarizm) yaklaşımıyla güçlenen devletin para basıp harcama yapmasıyla ekonomiyi (2019 - 2020 türkiye'sinde ekonomiyi canlandırma çabaları mı gördüm ne???) geçici olarak da olsa günü birlik ekonomilerle abd, ve avrupa'yı buhrandan kurtarmış ama bir takım ağır "consequence"lara da yol açmıştır.
  
  john maynard keynes'in adam smith'i çürüten teorileri keynesian politikalar adını almıştı. bu ekonomik yönetim politikaların 1980'lere kadar dünyadaki en iyi politikalar olduğu sanılmaktaydı.
  
  iyi tarafları :
  ---------------
  + roosevelt'in başlattığı bu parasal genişleme ve bol harcama yapan devlet olgusu monetary politikaları oluşturmuştur.
  + bu monetarizm politikaları denen politikalar sayesinde abd ve avrupa bu büyük buhran'dan çıkmıştır.
  + makro ekonomi denen düşünce tarzı ve sistem ortaya çıkmış ve uygulanmaya başlamıştır.
  + işsizlik ve iflasları engellemek için kestirmeci ve kopyacı politikalar uygulayan devlet yöneticileri bu kötü politikaları kullanmış ve geçici olsa da sonuç almıştır.
  + buhranda parasız kalan yatırımcı insanların hepsinin parasını çekmek istemesiyle batan bankalara artık devlet güvencesi gelmiş, ve ilerde çıkan böylesi krizlerde ekonomileri (geçici de olsa) güçlendirmiştir, krizlerin kolay şekilde atlatılmasını sağlamıştır.
  + çalışan insanların geleceğini garantileyen sosyal sigortalar sistemi kurulmuş, sağlıkla birlikte emeklilik planları da ( ülkesine göre değişmekle birlikte ) sisteme dahil edilmiştir.
  
  kötü yanları :
  ------------------
  - büyük buhrandan etkilenen abd, avrupa ve japonya gibi ülkeler, buhran sonrası biraz daha içine kapanıp (aşırı) milliyetçilik akımlarının etkisinde kalmıştır.
  - abd, avrupa ülkeleri ve japonya büyük buhran sonrası monetary politikalar uygulayarak bastıkları parayı değerlendirecek bir yer bulamayınca, bu milliyetçilik akımlarının etkisiyle, devlete savunma sanayine yönelik önlem niteliğinde silahlanma yoluna gitmiştir. aşırı silahlanma ve milliyetçilik akımı başlamıştır.
  - büyük buhran'da genç birisi olan adolf hitler çok fakirlik çekmiş ve intikam yeminleri etmiştir.
  - hitler, buhranın sonrasında yaptığı milliyetçi açıklamalarıyla parti başkanı olmuş, buhrandan çıkışın çözümlerini vaat etmiş, (monetarizm politikası olarak devletçilikle sürdürülen ağır silahlanma) bu şekilde tek başına iktidara geldiği almanya'da zamanla diktatörleştiği yaklaşık 7 yıl sonra doğduğu avusturya macaristan topraklarını da içine alan yeni bir alman imparatorluğu kurma saplantısıyla avusturya'ya sonra ise nefret ettiği yahudilerle ve güçsüz polish insanlarla dolu doğu komşusunu istila ederek topraklarına katmış ve 2.dünya savaşı'nı başlatmıştır.
  - müttefiklerden 61, mihverler den 12, toplamda en az 73 milyon ( asker ve sivil ) insan ölmüş, sakat kalmış, şehirler harap edilmiş, insanlık dramları yaşanmış, insanlığın en büyük felaketleri yaşanmıştır. yahudi ırkının büyük çoğunluğu toplama kamplarında veya sistematik olarak yok edilmiştir. kalan yahudiler ise son derece intikamcı kindar ve içine kapalı bir toplum haline gelmiştir.
  - avrupadaki soğuğa dayanıklı rus insanının topraklarına bulaşması sebebiyle son bulmuş, hitler (göya) intihar etmiş, savaş avrupada bitse de kendi girdikleri taraflar arasında kalan savaşı sidik yarışına çeviren abd ve japonya ise bu pis savaşı havadan ve deniz yoluyla sürdürmüş, sonunda dünyanın en büyük en tehlikeli silahı atom bombası icat edilmiştir. atomun çekirdeğinin füzyon reaksiyonu yoluyla bölünmesinden ortaya çıkan nükleer gücün etkisiyle şehirleri yok edecek ve radyasyonla orta-uzun vadede yaşanmaz hale getirecek bu bombayı yapan abd'deki 4 idealist (!) bilim adamı arasında hitler'den kaçan bir yahudi olan albert einstein'ın da bulunması acı ve ironik bir durum olmuştur.
  - bugün bu kıyamet bombalarından hangi ülkede tam olarak ne kadar olduğu tahmin edilmese de, amerikan bilim adamları federasyonu, 2012 itibarıyla dünyada 4.300'ü kullanıma hazır olmak üzere toplam 17.000 nükleer başlık bulunduğunu tahmin etmekteydi. o zamandan beri bir nükleer başlıklardan arındırma programı gerçekleştirilmediğinden bugünkü durum 2012'dekinden çok daha vahimdir ve sayı yüksektir. (ancak en yüksek sayının en savaş delisi ülke olan abd olduğu tüm dünyaca bilinmekte ve abd tarafından kabul edilmektedir)
  en ufak bir olayda bir kıvılcımla başlayabilecek ülkeler arası yerel bir çatışma sebebiyle başlayabilecek savaşlarda başvurulabilecek bu kıyamet silahı dünyanın sonunu getirebilecek bir tehdittir.
  
  ve bütün bunlar 1929'da abd'de borsalarda şişen balon yüzündendir.
  
  ne garip değil mi ?
  
  edit: ilk satır sonrası açıklamaları eklendi.
• makroekonomi 101
  bu saatte yazamam da bi ara buraya eklerim belki