çerkez hasan ^*

• 1876'da abdulaziz'in tahtan indirilip intihara suruklenmesinden sonra^*, mithat pasa tarafindan yapilan bir vekiller toplantisini basmis ve eski sadrazam yeni serasker huseyin avni pasayi oldurmus, abdulaziz hayrani kisi.
• bir neo edasi ile, silahlarini kusanip vekiller toplantisini basan adam. oncelikle korumalarin hepsini temizler ve iceri dalar, genelkurmay baskani, disisleri bakani filan dahil tam 12 vekil oldurur, sonra kacarken askerler durdurunca "turk askerine ates etmem!" der.
  
  bu 2 metrelik camyarmasi adam, daha sonra idam edilir.
• (bkz: sultan abdulaziz)
• mithat paşanın vekiller toplantısında 11 vekil oldurur ve askerlere teslim olur. merdivenlerden inerken vekillerden biri küfür eder. askerlerden kurtulup ayakkabısında gizledigi silahla onuda öldürür ve askerlere simdi gidelim der. hapse girdikten sonra yaralarının iyileşmesi için yapılan tedavi teklifini redderek idam edilmeden yaraları sonucu ölür.
• (bkz: hasan amca)
• tarihe çerkes hasan olayı şeklinde geçen ve sultan abdülaziz'in öldürülmesinin intikamını almak üzere ortalığı kana bulamış şahıstır. hadise şöyle vuku bulmuştur:
  sultan abdülaziz'in şüheli intiharından on gün sonra, yani 15/16 haziran 1876 gecesi, çerkez hasan adlı genç bir subay, abdülaziz’in intikamını almak için bir suikast düzenler. çerkez hasan, abdülaziz’in kadınlarından edâdil’in yeğeni, üçüncü kadınefendi neş’erek’in kardeşidir. dolayısıyla abdülaziz, hasan’ın çift taraflı eniştesi oluyordu. ablası neş’erek, olaydan sonra hasta olduğu halde kötü muameleye maruz kalmış, dolmabahçe sarayı’ndan feriye sarayı’na götürülürken üzerindeki çarşaf alınmış, daha kötüsü 11 haziran’da ölmüştü. mekteb-i harbiye mezunu bir subay olmasına rağmen, galata ve beyoğlu’nu haraca bağlamış tipik bir istanbul kabadayısı olan çerkez hasan’ın böyle bir olaya kalkışacağı öngörüldüğünden, 14 haziran’da tutuklanarak bağdat’a gönderilmesine karar verilmişti. ancak, ertesi gün yola çıkacağına söz verdiği için salıverilen çerkez hasan, ertesi gün, yemiş iskelesi’ndeki (sirkeci) bir meyhanede epeyce içtikten sonra üç revolver ve iki kama kuşanarak önce serasker (bugünün milli savunma bakanı) hüseyin avni paşa’nın üsküdar’daki konağına gitmiş, paşanın orada olmadığını öğrenince şûra-yı devlet reisi mithad paşa’nın beyazıt tavşantaşı’ndaki konağına seğirtmişti. konakta, iddialara göre, girit ve karadağ’daki ayaklanma belirtilerini görüşmek üzere toplanan bakanlar kurulunun içkili yemeği yapılıyordu. alt katta poker oynayan korumalar, çerkes hasan’ı tanıdıkları için, şüphelenmeden üst kata çıkmasına izin vermişlerdi. bundan sonrası çok kanlı geçti. çerkez hasan toplantı salonunun kapısını hızla açıp “davranmayın, davranmayın serasker! yakarım!” diye bağırdıktan sonra hüseyin avni paşa’yı tabanca ile vurmuş, kendisine arkadan sarılarak etkisiz hale getirmeye çalışan bahriye nazırı kayserili ahmed paşa’yı kama darbeleri ile savuşturduktan sonra, henüz ölmediğini fark ettiği hüseyin avni paşa’yı kamasıyla delik deşik ederek işini tamamladıktan sonra kabine üyelerinin sığındığı odanın kapısını zorlamaya başlamış, kendisine arkadan yanaşarak bıçak sokan uşaklardan birini gözünden vurduktan ve bir subayla bir eri daha vurduktan sonra zaptiyelerce etkisiz hale getirilmişti. bilanço, bazı kaynaklara göre 5, bazılarına göre 7 ölü, bazı kaynaklara göre 2, bazılarına göre 10 yaralı idi.
  
  olaydan sonra ünlü bekirağa bölüğü’nde (bugün istanbul üniversitesi merkez binası) sorguya çekilen çerkez hasan, ifadesinde hüseyin avni paşa’yı abdülaziz’in tahttan indirilmesinde birinci derece rolü olduğundan, ahmed paşa’yı da tahttan indirme sırasında dolmabahçe sarayı’nın denizle bağlantısı kestiği için öldürmeye karar verdiğini anlatmıştı. güya “öyle bir şey yapmak istiyordum ki, ibret olsun, bundan sonra kimse padişah hal edemesin (.) aynı zamanda devlet büyüklerinin yeter derecede korunmadıklarını da eylemli olarak kanıtladım…sanırım bundan böyle maiyetlerinde bulunanlara ve korumalarına önemli ölçüde dikkat edeceklerdir” demişti. çerkez hasan 17 haziran günü sabaha karşı bayezid meydanı’nda, seraskerat kapısı’nın yanındaki dut ağacına asılarak idam edildi. bir söylentiye göre aslında suikast sırasında aldığı yaralardan zaten ölmüştü, asılan ölü vücudu idi.
  
  bazı kaynaklar, çerkez hasan’ı diktatörce tavırları ile meşhur olan hüseyin avni paşa’yı saf dışı etmek isteyen meşrutiyet yanlısı mithad paşa’nın kışkırttığını iddia ederler. olay sırasında çerkes hasan’ın mithat paşa’ya saldırmaması bu iddiayı destekler niteliktedir. olaydan padişah v. murad uzun süre haberdar edilmemiş, halk günlerce heyecan içinde yaşamıştır. daha sonra halk kahramanına dönen çerkez hasan için şiirler ve destanlar yazılmıştır. ii. abdülhamid (hd. 1876-1909) tarafından edirnekapı’da yaptırılan anıt mezarının taşında “genç yaşta veliyünnimeti uğrunda fedâyı can eden çerkez hasan bey” yazılıdır.
• sultan abdülazizin kayınbiraderi. abdülazizin hal inden sonra bakanlar kurulunu basıp hüseyin avni paşa ile kayserili ahmet paşayı öldüren, dolaba saklanması nedeniyle mithat paşaya ulaşamayan subay. olaydan sonra alelacele asılmıştır. sultan abdülhamit tahta çıktıkdan sonra onun asıldığı ağacı kökünden söktürmüştür.
• ''çerkes hasan'' olarak bilinen bu osmanlı subayı 1863 te kafakasya daki kendi tebasını da anadolu'ya en az rus'lar kadar göç etmek zorunda bırakmış, bu teşvikte ise ''cennet kadar güzel topraklar'' olarak vaaddettiği samsun bataklıkları, balıkesir kırsalı ve konya'nın deryasız kumsallarında soydaşlarının her türlü acıyı tadarak, çeşitli hükümet oyunları ve entrikalarla en hızlı şekilde yok oluşlarına ön ayak olmuş bir ubıh zengini ve pohpoha, şan ve şöhrete yenik düşmeden önceki ismiyle shardyn'dir. ''alou'nun oğlu shardyn''
  
  ''alou'nun oğlu shardyn istanbul'da mithat paşa'nın sarayı önüne geldiğinde gece yarısı olmuştu. shardyn, gecenin bu saatinde savaş nazırı hüseyin avni paşa ile dört nazırın daha kendi aralarında gizli toplantı yaptıklarını biliyordu. parkasının içindeki kayışta iki silah, bir de çerkes kaması taşıyordu. ya parolayı biliyor, ya da sarayın içine devam eden gizli bir geçit keşfetmişti; bunu bilemem, ancak ubıh soylusu askerlerin toplantı yaptıkları odaya ulaşmayı başarmıştı. ilk ateşi shardyn açtı ve ayağa kalkmaya çalışan savaş nazırı hüseyin avni paşa'nın cansız vücudu sandalyeden geriye geriye doğru düştü. ikinci el ateş ettiğinde kaptan ahmet paşa'yı da tam alnından vurdu. sonra çerkes kamasını da raşid paşa'ya sapladı.''
  
  şeklinde gelişen olaylar aslında değişen hükümetle birlikte shardyn'in saraydaki eriyip giden eski forsu ve düşmanlarının onu fişlemesinden kaynaklı hapislik zamanlarında plana dönüşmüştür. çerkes hasan, yani alou'nun oğlu shardyn ''cihan kızı'' kız kardeşi güzel şanda'yı saraya gelin etmiş, bu uğurda kendi halkını perişan bırakmış olmasına karşılık hiç de ummadığı şekilde sonunun geleceğini anladığı için hapisten verdiği dilekçe ile ''sıradan bir vatandaş gibi askerlik görevini yapmak istediğini'' belirtmiş, kendisinden hiç de hazzetmeyen baş vezir ise; ''tabii neden olmasın ! er geç orada biri sonunu getirecektir, seni serseri'' diye dile gelip onun bu isteğini yerine getirmiştir. şartlı olarak terhis olan çerkes hasan (alou'nun oğlu shardyn) bunun üzerine hiç de öyle iki metre olmayan, hakeza kısa ve basık vücudunu bu kanlı işlere sokmuş bir ubıh soylusu olarak bütün çerkes boylarında ibret i alem olmuştur.
  
  not: tırnak içleri/kaynak: son ubıh, bagrad shinkuba, sayfa; 249
• yargılanmadan idam edilenlerden bir tanesi. ilk darbe mağdurlarından. asker olmasına rağmen muhtemelen mithat paşa'nın çevirdiği dolaplar ortaya çıkmasın diye olayın sabahında beyazıt meydanındaki dut ağaçlarına asılarak idam edilmiştir. tam bir sinema hikayesidir. bilinmeyen bir ayrıntıyı aktarmakta fayda var. çerkes hasan idam edildikten sonra edirnekapı civarına gömülmüştür. mezarını ise "o bir kahramandı" diyen abdülhamit yaptırmıştır. olaydaki en büyük soru işareti ise mithat paşa'nın evinde gerçekleşen bakanlar kurulu toplantısına nasıl olurda revolverlerle girebilmiştir. cevabı mithat paşa
• çerkez hasan idam edildikten sonra edirnekapı'daki mezarına gömülmemiştir. "velinimeti" abdülaziz han darbecilerce öldürürülmüştür. v. murat da kısa zaman içinde yeniden kafese konmuştur. ii. abdülhamit darbecilerin istediğini yapacak gibi görünüp tahta oturmuş ve yavaş yavaş fiili iktidarı ele geçirip darbecileri yargılatmıştır, idama mahkum etmiştir. aynı süreç içerisinde çerkez hasan'a edirnekapı'da yeni mezar yaptırıp taşına velinimeti uğruna canını feda eden yüzbaşı çerkez hasan bey yazdırmıştır. onunla da yetinmemiş çerkez hasan'ın asıldığı ağacı kökünden söktürmüştür. tam anlamıyla darbecilerin itibarını iptal, çerkez hasan'ın itibarını da iade etmiştir.
  
  abdülaziz'in ölümü ve çerkez hasan vakası hala ihtilaflıdır. hatta sağ ve sol cenahların tarih anlayışının görüş ayrılığı en net burada başlar.
  
  mesela soner yalçın'a göre abdülaziz intihar etmiştir. abdülaziz'i hapsedenler ise ülkeye özgürlük getirmiştir. karşı görüşe göre ise darbe yapanlar abdülaziz'i öldürmüş ve ülkeyi ingiltere politikalarının eksenine sokmuştur.
  benzer şekilde; bir gruba göre çerkez hasan içkici, kadın düşkünü, karakteri düşük bir kabadayı, disiplinsiz bir askerdir. hüseyin avni paşa ise bir çok savaş başarısına imza etmiş kahraman, özgürlükçü, idealist bir askerdir. diğer görüşe göre ise çerkez hasan padişahın ve hakarete uğrayan ve ölen bacılarının intikamını alan, son derece gururlu, asil bir askerdir. hüseyin avni paşa ise bir derebeyinin uşağının oğlu olup (her derebeyi oğlunu askeri okula gönderirken bu derebeyi uşağının oğlunu göndermiştir) son derece kompleksli, kadın düşkünü bir adamdır ve padişahın haremine dil uzatmışlığı da olan bir ingiliz kuklası masondur.
  
  ilk görüşe göre çerkez hasan bodur, tıknaz bir adam, ikinci görüşe göre ise 2 metre boyunda, filinta gibi delikanlıdır. fotoğrafı olmadığı için her türlü atış serbesttir.
  
  her iki görüş de dikkatle okunmalıdır. açık veren yerler vardır ama o kadarını ele almak akademik/profesyonel analiz ister. şunu söyleyeyim en az güvenilir olan kaynak son ubıh adlı rus romanıdır. kafkasya'dan çıkışa kadarki olayları tahminimce doğru vermektedir ama istanbul'da olan biteni doğru izah ve analiz etmekten çok uzak kalmaktadır.