william tell

• mensup oldugu ulus dolayısıyla ismi wilhelm tell diye telaffuz edilmesi gereken; isviçre'nin bağımsızlık mücadelesini simgeleyen efsanevi kahraman. gerçekten yaşayıp yaşamadığı tartışmalıdır. halk arasındaki efsane onun uri kantonuna bağlı bürglen köyünden oldugunu söylemektedir. yaşadığı dönem 14.yüzyıl başı olarak tahmin edilmektedir. efsaneye göre, isviçre'nin avusturyalı valisi gessler şapkasını kent meydanındaki bir direğe astırarak her geçenin selamlamasını emreder. böylece kimin imparatora sadık oldugunu öğrenecektir. usta bir arbaletçi olan tell, şapkaya selam vermeyince tutuklanıp valinin huzuruna çıkartılır. vali onun okçuluktaki ününü duymuştur ve kendi gözleriyle de görmek ister. böylece çok zalim bir mizansen hazırlatır: tell'in oğlunu başına bir elma koyarak meydana getirtir ve yüz adımdan elmayı vurmasını yoksa asi olarak oğluyla beraber idam edileceğini söyler. çaresiz kalan tell atışını yapar ve başarılı olur; ancak bu olaydan sonra dağlara kaçıp isviçre'nin bağımsızlığı için savaşa başlar. pek çok maceraların sonunda tell gessler'i bir pusuda öldürür ve bu olay isviçrelilere ayaklanmak için cesaret verir. wilhelm tell efsanesi bu klasik haliyle ilk kez gilg tschudi'nin chronicon helveticum'unda (1734-36) görülür. tschudi, tell'in elma macerasının tarihini kasım 1307, isviçrenin bağımsızlık tarihini ise 1308 noel'i olarak vermektedir ancak bunlar tamamen varsayımdan ibarettir. yine de "okçunun sınavı" teması isviçre folklorunda çok yaygındır. wilhelm tell, milliyetçiliğin doğduğu yıllarda, friedrich von schiller'in yazdığı (1804) , ismini taşıyan muhteşem piyes sayesinde dünya çapında ün sahibi olmuştur
• eseri abdullah cevdet 1896 yazında trablusgarp'te sürgündeyken çevirir. eser aynı yıl kahire'de 1314(1896/1897) de "giyom tel" ismiyle basılır. 1897'de cevdet, diğer pek çok jöntürk gibi cenevre'ye yani isviçre'ye gelir.
  cenevre, cevdet'in çevresinde abdülhamid'e muhalif tahsilli jöntürklerin merkezi olurken bazı yazılarına "bir kürd" diye imza atan cevdet'in çevirdiği giyom tel de, en azından balkan savaşları'na kadar hararetle savunulan ittihad-ı anasır'a aykırı gibi algılanabilecek asi, ayrılıkçı birisi olarak jön türkler'in ilk popüler ecnebi kahramanı olur.
  eserin defalarca yayınlanan önsözünde beliren istikbal, insaniyet, hürriyet, müsavat, terakki, tenevvür, tenvir gibi evrensel temalar ve kavramlarla jöntürkler kendilerini özgürlük, erdem ve despot yönetime karşı mücadele eden giyom tell'ler olarak görüyordu.
  
  bitmedi, tel'in şahsında jön türklerin, ıı. meşrutiyet'le beraber kalkan istibdada karşı mücadeleleri başarıya ulaşır ancak misyon bitmez; tell ve onlar artık özgürlük için savaşmaya doğru evrilen evrensel bir figura halini alırlar.
  
  1913 öncesinde tell, okumuş yazmış osmanlı elitlerinde her tür despotizme karşı birleştirici bir özgürlük savaşçısı gibi algılanıyordu. bu algı, ülkenin konjonktürüyle kahramanları içerden bulmaya doğru gelişti, bir başka deyişle edebi, muhayyel kahramalık anlayışından ispatlanması gereken bir gerçeklik olarak somut performatif kahramanlara geçiş; edirne kahramanı enver bey, hamidiye kahramanı rauf bey(orbay) gibi...
  cumhuriyet dönemi'nde bu popüler algı kullanılır; kitabın bu dönemdeki ilk baskısı 1934' tür. bu baskısında yayıncı mustafa reşit, kitabı okuyanların yurtseverliğin "ne olduğunu anlayacağını", kahraman isviçrelilerin karlı alp dağları'nda vatanlarını kurtarmak için yaptıkları toplantılarla, erzurum ve sivas kongreleri ile atatürk ve diğer kahramanlar arasında kurulan analoji vasıtasıyla "kitabın her satırının aklımıza kurtuluş savaşı'nı getirmesi gerektiği" söyler;
  
  bu, bize yakup kadri'nin "atatürk" kitabına: "bizim ilk gençlik yıllarımız bir milli kahramana hasretle geçti. biz...gözlerimizi dünyaya bir bozgun havası ile açtık" başlangıcıyla, sonrasında gelen: "batan geminin içinde son duasını mırıldanan kazazede gibi kendi kendime, durmada, onun adını tekrar ediyorum: mustafa kemal, mustafa kemal. ve batan bir gemide son duasını mırıldanan kazazade gibi yüreğimde derin bir emniyet, derin bir sükunet hasıl oluyordu." satırlarının hep beklenen kahramana hazır olma hali ile bunun halet-i ruhiyesini daha iyi anlamamıza olanak verdiği gibi osmanlıdan cumhuriyete popüler imgelemin özgürlük savaşçısı asi bavyeralıdan, hakedilmiş adlandırma olarak kahramalık algısına geçişi ve orada kalışı hakkında bir fikir verebilir.
• 14. yy'in baslarinda, isvicre'de, basit bir koylu, bir tirana başkaldirma cesaretini gosterir. habsburglarin temsilcisi bailiff gesler'i selamlamayi kabul etmeyen tell, gessler tarafindan, oglunun basinda duran bir elmayi okla vurmakla cezalandirilir.
  
  tell, ilk okla elmayi vurur; kendisine neden sadagina iki ok aldigi soruldugunda, elmayi vuramamasi halinde ikinci oku gessler'e atmayi dusundugunu soyler. cevaba sinirlenen yonetici tell'i hapse attirir. gemiyle satonun zindanina goturulurken vieerwaldstattersee golunde firtina cikar. geminin batmasini engelleyecek tek kisi olan tell'in baglarini cozerler. tell, gemiyi bugun tellsplatte olarak bilinen yerin kiyisina getirir. ve burada gemiden kacar. tirana pusu kurar ve oldurur.
  
  iste; halk kahramani tell'in isvicre'de bilinen oykusu budur.
  
  schiller'in wilhelm tell isimli oyununa gelince, o da interlaken'deki ve altdorf'daki acik hava tiyatrolarinda her yaz kapali gise oynamaktadir.
• (bkz: friedrich von schiller)´in bir eseri, elma olayi vardir gayet ünlüdür, hani oglunun basindan bir elma vurmasi gerekir ve ba$ariyla üstünden gelir....
• trtdeki dizisine küçükken hasta olduğum halk kahramanı... hatırladığım kadarıyla yay değil de tatar yayı yapmada ustaydı, nedense yerel güvenlik görevlileriyle (bkz: şerif ve adamları) sürekli başı beladaydı, bi o tarafa kaçardı bi bu tarafa...
• trtdeki dizisinin müziğini çok severdim bunun. güzel diziydi.
• rossini'nin ayni adli isvicreli halk kahramanini konu aldigi operasi..uverturu dortnala gidis kismiyla inanilmaz meshurdur ve uzun yillar yalniz kovboy adli radyo dizisinin ana melodisi olarak da kullanilmistir..bu rossini'nin son operasiydi ve fransiz grand opera gelenegine uygun olarak yazilmisti..fransizca ve dort perde olarak bestelenmistir..
• bir dönem trt de dizisi yayınlanmı$tı.
• fransızlar tarafından guillaume tell şeklinde anılır kendileri.
• turkiye civarlarinda giyom tel olarak bilinen şahsiyet