valhalla

• iskandinav mitolojisinde ölen kahramanların gittiği yer, bir nevi cennet. ayrıca, yillardir evimde kullandiim linux makinamin hostnamei...
  
  "valhalla, i am coming..."
• valhalla entrysını okurken 5000 parca arasından wınamp ın shuffledan cıkarttıp benı glumseten blind guardian parcası.
• vikinglerin, ‘ölülerin toplandığı salon’ olarak tasvir ettikleri valhalla, kesinlike bizim anladığımız cennet kavramına benzemez. çünkü dünyada iyilikler yaparak yaşayanların öldükten sonra ikamet edecekleri bir mekan değildir. asgard’ın 12 krallığından biridir ve ragnarok savaşına kadar tanrılara ev sahipliği yapmıştır. bundan sonra tanrılar, odin’le birlikte devlere karşı savaş yapabilmek için yola çıkmışlardır.
  
  kahramanlar zorlu bir mücadelenin ardından öldüklerinde valhalla’ya getirilirler. savaş meydanlarında ölenleri taşıma işi valkyrie’lere düşer. bu savaşçı kadınlar odin’in hizmetkarlarıdır, ancak asıl görevleri savaşlara gözetmenlik yapmak ve kimin ölüp kimin yaşayacağına karar vermektir.
  
  valhalla’da yapılan ziyafet sofralarının en başında her iki omzundaki kuzgunuyla odin oturur. kuzgunlardan biri huginn (düşünce) ve diğeri muninn’dir (hafıza). ikisi de dünyadan odin'e mesaj getirirlerdi.
• viking cenneti
  vikinglerde yani cizgi filmde vardı olenler valhallaya giderdi
• ölürken elinizde kılıç olmazsa buraya gidemezsiniz, öyle ilginç bir cennettir işte.
• bu güzel blind guardian şarkısının sözleri eksik kalmış;
  
  high in the sky where eagles fly morgray the dark enters the throne
  
  open wide the gate friend the king has come
  blow the horn and praise the highest lord
  who'll bring the dawn he's a new god in the palace of steel
  persuade the fate of everyone the chaos can begin let it in
  [lead:andre]
  
  [bridge:(kai hansen)]
  so many centuries, so many gods
  we were the prisoners of our own fantasy
  but now we are marching against these gods
  i'm the wizard, i'll change it all
  
  [ref:]
  valhalla - deliverance
  why've you ever forgotten me [2x]
  [solo:andre]
  
  magic is in me i'm the last magic man
  never found what i was looking for
  now i found it but it's lost
  
  the fortress burns broken my heart
  i leave this world all gods are gone
  
  [bridge:(kai hansen)]
  so many centuries, so many times
  we were the prisoners of our own fantasy
  but then we had nothing to lead our lives
  no no we didn't play with our time
  
  [ref:] valhalla...
• simpsons'ın bir bölümünde homer'ın satın aldığı bowling topunun markası ve sloganı şunlardır:
  thor's hammer: sends the pins straight to valhalla.
• (bkz: uçmağ)
• eski iskandinav inanışına göre valhalla, savaşta ölenlerin gittiği; yokoluş ve yeniden yaratılış günü olan ragnarök vaktine kadar ziyafet çekip savaştığı, tanrı odine ait olan büyük bir salondur. doğru tabiri, eski norsçadaki haliyle valhalldır; ikinci a harfi esasen orijinal yazımında alttan çentikli o olarak yazılır. bu harfin doğru okunuşu da "coffee" derken ki o harfine kaçan a şeklindedir; valhaol gibi. bu sebeple valholl ve valhöll şeklinde yazılışını da kısmen görebilmekteyiz. 18.yy'dan itibaren çevirmenler, kelimeleri feminenleştirmek adına kelimelerin sonuna -a koymaya başlamışlardır. bunu frigga haline gelen friggde, hela haline gelen hel ve valhalla haline gelen valhall da görebiliyoruz. val anlam olarak savaş alanında ölmüş beden anlamına gelmektedir. ölü anlamına gelen daudr 'dan farkı, savaş alanındaki ölüleri kastediyor olmasıdır. hall kelimesi de ziyafetlerin eğlencelerin gerçekleştiği salon anlamındadır. yani valhall, savaşta ölenlerin salonu anlamına gelmektedir.
  
  savaşta ölenleri valhall'a valkyrjur(tekil hali valkyrja) olarak adlandırılan, odin'in savaşçı kadınları götürür. val yukarıda belirttiğim gibi "savaş alanında ölmüş beden" anlamına gelmekte ve kyrja "seçen kişi" anlamına gelmektedir. yani valkyrja, savaşta ölenleri seçen anlamındadır. kyrja kelimesi de feminen bir kelimedir ve buradan hepsinin kadın oldukları anlaşılmaktadır. valkyrjur aynı zamanda odin'in dileklerini yerine getirdikleri için dilek bakireleri olarak da adlandırılırlar. ayrıca sanılanın aksine, valhall'da savaşçılarla alem yapmazlar. hiç bir kaynakta böyle bir bilgi söz konusu değildir.
  
  iskandinav toplumu kendilerini kaleme alan bir toplum olmadığından, iskandinav mitolojisi ve tabii ki de valhall'a ait genel yapıyı, ne yazık ki 13.yy'a ait hristiyanların kaleme aldığı dini ve övgüsel skaldik şiir derlemeleri olan edda'lardan öğrenmekteyiz. bu skaldlarda yazan hikayeler, tahmini 800-900'lü yıllardan beri sözlü bir şekilde yeni kuşaklara aktarılmış ve hristiyan katiplerce bu hikayelerin ve geleneğin korunabilmesi amacıyla yazıya geçirilmişlerdir. valhall hakkındaki en detaylı bilgi de temel olarak poetic edda'dan grimnismol şiirine dayanmaktadır. ki prose edda'da snorri'nin büyük ölçüde buradan faydalandığını görebiliyoruz.
  
  -grimnismol şiirine göre valhall-
  
  odin'in kılık değiştirerek midgarda indiğini sık sık görüyoruz. grimnismol şiirinde de odin yine kılık değiştirip grimnir adı altında midgarda iner ancak bu sefer macerası, kral geirröth tarafından işkenceye gönderilmekle sonuçlanmıştır. kral'ın oğlu agnar, işkence gören bu susuz ve aç bırakılmış gizemli kişiye içki ikram eder. bu nazik davranışından dolayı, odin onu tanrıların sahip olduğu mekanlar, midgard’ın yaradılışı, odin'in diğer adları gibi bir çok bilgiyle ödüllendirilir. peki bu şiirden valhall hakkında neler bildiğimizi inceleyelim:
  
  *altın gibi parlayan "valhall", odin'in 5. mekanı olan glathsheim'in içinde bulunmaktadır. kirişleri mızraklardan, çatısı kalkanlardan ve bankları da zırh göğüslüklerdendir. batı kapısının üzerinde oymadan birer kurt ve kartal bulunur.(grimnismol 8. ve 9. dörtlük)
  
  *valhall'ın en dışınca olan kutsal kapı valgrind(ölüler kapısı) ve diğer kapılar olmak üzere 540 kapı bulunur. valhall'ın içerisinde de 800 savaşçı bulunur. ölüp valhall'a giden savaşçılardan oluşan bu orduya einherjar(tekil hali einheri) denir. anthony faulkes bu kelimenin united warriors, unique warriors, those who fight alone gibi bir anlama denk geldiğini söyler.
  
  *aşçı andhrimnir, her gün kazanı eldhrimnir'de domuz saehrimnir'i pişirir. eti tükenen domuz her gün tekrar eski haline döner ve tekrar pişirilir. (grimnismol 18. dörtlük)
  
  *şiir'in 36. dörtlüğünde 11 valkürün isimleri belirtilir ve savaşçılara bira getirdiklerinden bahsedilir.
  
  *odin'in yanında kurtları freki ve geri bulunur. odin tabağındaki bütün etleri kurtları verdiği için, odin sadece şarap içer. (grimnismol 19. dörtlük)
  
  *valhall'ın yanı başında da dişi keçi heitrun bulunur. learath(muhtemelen yggdrasil)'in dallarını kemirir savaşçılara bal likörü yapar. (grimnismol 25. dörtlük)
  
  *valhall'ın yanı başında da bir de geyik eikthyrnir bulunur. bu geyik de learath'ı kemirir ve boynuzlarından ulu nehir hvelgelmir'e damlalar akar. hvelgelmir nehri de yggdasil'in köklerinin altından ve hel'in altından geçen önemli bir nehirdir ve diğer nehirleri besler. tabii bu damla muhabbeti, geyik eikthyrnir'in aslında bulutları temsil ettiği fikrini de ortaya çıkarmaktadır. (grimnismol 26. dörtlük)
  
  -prose edda gylfaginning bölümüne göre valhall-
  
  glyfaginning bölümü gylfi isimli isveç kralının macerasını anlatır. oldukça zeki ve büyü konusunda yetenekli olan bu kral, aesir'in büyü yeteneklerinin doğalarından mı yoksa tapındıkları ilahi güçten mi geldiğini merak eder ve asgard'a yolculuk yapar. kılık değiştirir ve kendini yaşlı bir yabancıymış gibi davranır. şehre geldiğinde yüksek salona gelir ve kendini gangleri olarak tanıtır. tabii aesir zaten onun gerçekte kim olduğunu ve neden geldiğini biliyordur. salonda 3 taht vardır. tahtlardan ilkinde otunda har(high), hemen yanındaki tahtta oturan jarnhar(just-as high) ve sonuncusunda thridi(third) oturmaktadır. gangleri sorar ve aesir cevaplar. valhall ile ilgili cevapların çoğu direkt grimnismol'dan alıntılanarak yapılır. altın gibi olması, kalkandan tavan olması vs. gibi bildiğimiz bilgilerin haricinde daha detaylı eklediği bazı kısımlara bakacak olursak;
  
  * odin en yüksek ve en antik tanrıdır...(bu kısımları geçiyorum)... aynı zaman da valfodr(savaşta ölenlerin babası; val(ölü)-fodr(baba)) olarak adlandırılır... bu ölenler einheirar olarak adlandırılırlar ve odin onları valhall ve vingolf(valhall harici bir başka salon)'a yerleştirir.(gylfaginning 20. bölüm)
  
  * 540 kapısı vardır. 800 einheriar tek seferde tek bir kapıdan geçerek kurtla savaşmaya gidecektir(fenrir ile savaş) (gylfaginning 38. bölüm)
  
  * einheriar, ziyafet dışında her gün zırhlarını kuşanırlar ve avluya çıkıp birbirleriyle savaşırlar. bu onların sporudur. yemek zamanı geldiğinde de atlarına binip val-hall'a geri dönerler ve oturup içmeye devam ederler. (gylfaginning 38. bölüm)
  
  grimnismol ve gylfaginning detayları haricinde, helgakvitha hundingsbana ll, eiriksmol, hakonarmol, atlakvida gibi şiirlerde valhall'ın ismen bahis edildiğini görebilmekteyiz. ekstra bir detay olarak da helgakvitha hundingsbana ıı şiirinde ölen kahraman helgi 'nin valhall'dan çıkıp midgard'a dönebildiğini ve valhall'da odin'in ona yönetici yetkisi verdiğini, helgi'nin diğer askerlere istediği gibi emir yağdırdığını görebiliyoruz. ancak bu noktada helgakvitha hundingsbana şiirlerinin hristiyanlık dönemine yakın ve odin'in artık pek ciddiye alınmadığı bir dönemde yazılmasından dolayı böyle bir yazıma sahip olduğu da düşünülmektedir.
  
  peki valhall'ın nasıl bir yer olduğunu edda doğrultusunda bahsettik. peki ölen insanlar nereye gidiyor, kimler valhall'a gidiyor buna değinelim.
  
  edda'lara dayanarak, ölenlerin gittiği 3 mekan var:
  
  1)hel (normal ölüm ile; hastalık, yaşlılıktan, savaş haricinde ölen erkekler ve diğer tüm kadın ve çocuklar)
  
  öncelikle bahsi geçen hel ile hristiyanlıkta geçen hell aynı şey değiller. hel kötü, ahlaksız insanların ceza için gönderildiği bir yer değildir. tabiri caizse, insanların öldüklerinde gitmeleri için default belirlenmiş öteki mekandır. burada insanlar gündelik hayatlarına devam edebilecekleri şekilde çiftlikler vardır. mutsuz, umutsuz bir yer değildir. baldr öldüğünde baldr için hel'de ziyafet verilmiştir. hermod, baldr'ı bırakması için hel'e vardığında baldr'ı onur koltuğunda otururken görmüştür.
  
  edit: snorri'nin eddasında 3. partta thridi'nin ağzından, hele gidenler için sadece vandir menn; yani kötü insanlar olarak tanımlama yapar. fakat 34. partta har'ın ağzından, hel'e gidenler için sadece sottdaudir menn ok ellidaudir; yani `hastalıktan(sott) ve yaşlılıktan(elli) ölen insanlar` tabirini kullanır. snorri'nin eddasını ana kaynak değil de destek kaynak olarak görmemizin sebeplerinden bir örneğini burada görebilmekteyiz. kitabın bir çok yerinde snorri'nin kendi yazdıklarıyla çelişmesinin yanısıra, hristiyanlık ekolünden gelmesinin sonucu olarak da bir çok konsepte hristiyan anlayışını yedirme çabasını da görebilmekteyiz(hristiyanlıktaki hell'i mitolojidek hel'e eş tutmak gibi). kötüler mi yoksa hastalar/yaşlılar mı çatışmasının, bu noktada valhall'a gidemeyen kadın, çocuklara, çiftçi ve kölelerin nereye gittiğini sorusunu doğurması ve snorrinin buna bir cevabının olmaması da güvenilirliği azaltan bir diğer husustur. bu sebeple tekrar altını çizerek belirtiyorum ki, snorri mitolojide baz alınmaz sadece referans gösterilir; "snorri'nin de böyle belirttiğini bir kenarda bulunduralım" şeklindedir. yine de kaynak azlığından ötürü ve poetic edda'ya yaptığı eklemelerden poetic edda'dan sonraki en değerli kaynaktır.
  
  2)valhall (savaş sırasında ölen erkekler)
  
  odin her gün savaşlarda kimlerin öleceğini belirler. grimnismal'da valhall'a gelecek olanlar için eski norsça olarak vapndauda vera olarak bahsedilir.. eski norsça vapn:silah, daude:ölü, vera: erkekler(tekili verr: erkek, maskülen tip kelime). yani çevirisi savaşta ölen erkeklerdir. grimnismol dışındaki başka yerlerde vapndaudr menn kullanımı da görülmektedir. menn kelimesi de erkekler anlamına gelmektedir ancak cinsiyetten bağımsız olarak insan topluluğu olarak da kullanığı görülmektedir. örneğin prose edda'da snorri hel'e gidecek olanlar için bir üst editte örneğin verdiğimsottdaudir menn (sutt: hastalık) olarak tanımlama kullanır. ama hel'e kadınların da gittiğini biliyoruz. grimnismol'da menn yerine verar kalıbının kullanımı, bize valholl'a sadece savaşta ölen erkeklerin girebildiği konusunda daha baskın bir fikir sunmaktadır.
  
  ayrıca, doğum yapma sırasında ölen kadınların valhall'a gittiği de doğru değildir; edda'larda ya da bir başka skaldda böyle bir bilgi geçmemektedir. ancak günümüz forumlarında ve makalelerinde referans bulunmaksızın sıkça karşılaşılmaktadır. yakın dönem içinde oluşmuş olan bu yanlış algının sebebi, spartanın savaşçı kültürü ile viking savaşçı kültürünün birbiriyle karıştırılmış olmasından kaynaklıdır.
  
  bir diğer kafa karıştıran nokta, shield-maiden lar. shield-maiden'ların sagalar ve eddalar paralelinde ağırlıklı olarak kurgusal karakterler oldukları ve toplumun gerçeğinin ötesinde oldukları düşünülüyordu. elbette bununla ilgili birçok tez-anti tez ileri sürülmekteydi fakat genel kanı pek var olmadıkları ya da aşırı nadir oldukları yönündeydi. bir mezarda mızrak kalkan gibi silahlar ve üst sınıfa ait eşyalar görüldüğünde direkt olarak erkek olduğuna kanaat getiriyorlardı. bu da kadınların valhall'a gidebilme fikrini sönümleyen noktalardan biriydi. ta ki, 2017'de ilk defa bir mezarın shield-maiden'a ait olduğu kanıtlanana kadar. tabii hala edda'lara göre valhall'a sadece savaşta ölen erkekler gidiyor gerçeğini değiştirmiyor. ama folkvangr fikrini öne çıkardıklarını söylemek mümkün.
  
  3)folkvangr (savaş sırasında ölenler)
  
  grimnismol 14. dörtlükte ve prose edda gylfaginning'de folkvangr'dan bahsedilir. bu salonda kimlerin oturacağına freyja karar verecektir. her gün savaşta ölenlerin yarısını freyja seçecektir, diğer yarısını da odin alacaktır.
  
  bu dörtlük ilginç olan kısım, ölülerin dağılımıdır. çünkü frejya kimleri alacağını kendisi seçtiği için, odin kalanları alıyor gibi bir algı ortaya çıkıyor. freyja'nın baş valkür olduğunu da bu noktada göz önünde bulundurmalıyız. tabii folkvangr'ın grimnismol harici(prose edda da folkvangr konusunda grimnismol'dan faydalanmakta o yüzden prose eddayı da geçiyoruz) başka hiç bir yerde söz edilmediği için bir takım hipotezlere gebe kalmıştır. folkvangr'ın aslında valhall olduğu, valhall'ın bir parçası olduğu ya da valhall'ın folkvangr'ın içerisinde olduğu gibi hipotezlerin olduğunu literatürde görebiliyoruz. frigg ve freyja'nın esasen tek tanrıça olduğu hipotezini de destekleyen bir hipotez (bkz: frigg ve freyja tek tanrıça hipotezi) olduğunu da söylemek mümkün. yine de, edda'larda geçtiği için folkvangr ölüm sonrası gidilen yerlerden biri olarak değerlendirilmektedir.
  
  bonus detay :
  -atlakvida şiiri-
  
  yazılma tarihi ile ilgili bolca spekülasyon olsa da, edda'da bulunan en eski şiirlerden biridir. farklı görüşler olsa da, iddaalar 800-1000 arasını kapsamakta. valhall kavramının da kronolojideki kullanımını görmemizi sağlamaktadır. attila 'dan esinlenme bu şiir, özet olarak; atli(attila) eşinin kardeşlerine bir tuzak amaçlı davet yollar. kardeşler bile bile tuzağa gider ve ölürler. atli'nin eşi, sonra kardeşlerinin intikamını alır ve bu hikayenin sonunda herkes ölür. ancak burada enteresan bir nokta vardır ki, mitolojideki bildiğimiz valhall değil, sıradan bir salondur bu. atli'den gelen daveti alan kişi kral gunnar'dır ve gunnar'ın sahibi olduğu salonun adı valhöll olarak geçmektedir. bu noktada hipotez, o zaman için henüz ölüm sonrası valhöll kavramının olmadığı ve sonradan bu kavramın zamanla esnetilerek (bir noktada bu hikayenin çerçevesinde) şu anki valhall mantığına ulaştığı.
  
  -harbarthsljoth şiiri-
  
  kayıkçı harbarth ile thor'un laf dalaşı yaptığı bir şiirdir. bir noktada (henry adams bellow 'un çeviri notuna göre) harbarth aslında kılık değiştirmiş odin'dir. grimnismol'da da odin, diğer isimlerinden birinin harbard olduğunu söylemektedir. ayrıca harbarth'ın grisakal anlamına gelmesi de bunu destekleyen bir diğer noktadır. şiirin 24. dörtlüğünde harbarth, savaşta ölen asillerin odin'in yanına gittiğini, ölen kölelerin ise thor'un yanına gittiğini söyleyerek hakaret eder. tabii savaşta ölen kölelerin thorun yanına gitmesiyle ilgili herhangi yazının geçdiği kaynak olmaması ve sözlü atışma olması sebebiyle, muğlak kalmış konulardan da biri olarak kalmıştır.
  
  kaynaklar:
  *the poetic edda, by henry adams bellows
  *the poetic edda, by lee m. hollander.
  *edda - snorri sturluson by ed. anthony faulkes.
  *prologue and gylfaginning. ed. anthony faulkes. unicode version
  * dr. jackson crawford videoları: the afterlife and hel in norse myth, valhalla (valholl): the afterlife, pt. 2, the afterlife and hel in norse myth
• valhalla'ya giren savaşçıların tüm zamanlarını et yiyerek, bal likörü içerek ve ragnorak'a hazırlanarak geçirdiklerine inanılır. bir de valhalla'nın horozu gullinkambi her sabah savaşçıları uyandırmak için öter.