tragedyalar

• "...
  ve umutlar sonsuzdur.
  çünkü en büyük yaslar
  en büyük ölümlerden sonra tutulur.
  ..."
• edip cansever, 1977 yılında türkiye yazıları dergisinde tragedyalar'ın yazılış hikayesini şöyle anlatmış:
  
  "...
  tragedyalar, dedim. nasıl başladığımı anlatmak isterim. bilmem, belki de kimseyi ilgilendirmez bu. olsun, ben gene de anlatacağım. önce kendimi bir ağır çekimde seyrediyorum. sonra hızla bir geriye dönüş. bıçak gibi bir anıyla güncel bir yaşamın birlikteliği. "tragedyalar v" böyle filizlendi işte.
  - konuya girelim mi?
  - evet, girelim.
  - armenak, vartuhi, stepan, lusin, diran... böyle bir aileyi niçin ve neden tasarladınız?
  - hemen hemen vardılar. bana yazmak kaldı.
  - hepsi de olumsuz, dengesiz, uyumsuz kişiler?
  - evet, öyle...
  - önce birer soğuk bira içelim, sonra siz anlatın isterseniz.
  - ben konyak içmek istiyorum, stephan'ın adının renginde.
  - nasıl isterseniz. sizi dinliyorum.
  - sanırım yıl bin dokuz yüz altmış üçtü. bir akşamüstü kapalıçarşı'dan çıktım. çiçek pasajı'ndaki meyhanelerden birine girdim. cam önüne, mermer bir masanın kenarındaki tabureye iliştim. içkimi söyledim. nedensiz bir sıkıntı vardı içimde. meyhanelerin üstündeki binaları, pencereleri seyretmeye başladım. bir yandan da belleğim geçmişten bazı anıları taşımaya başladı. birden vartuhi'yi gördüm. nasıl mı? şöyle: çocuk yaşımı aşmıştım. yanımda bir eskiciyle pasaj'ın üstündeki katlardan birine girdik. bir şeyler satın alacaktık. babam göndermişti. ne var ki, kapı açılır açılmaz korkuyla karışık bir duygu çöreklendi içime. karşımda saçları çok kısa kesilmiş, iri yarı, kadına benzemeyen bir kadın duruyordu. hemen ayaküstü bir özür bularak eskiciyle birlikte kaçarcasına çıktım. eskiciden kadın hakkında bilgi aldım. bana, bu kadın zürafadır, dedi. zürafanın ne olduğunu soramadım ama, sonradan araştırdım, sevici kadın anlamında kullanılan bir sözcük olduğunu öğrendim. şimdi gene altmış üçlere gelelim. pasaj'daki binalara bakarken gördüğüm (sanki gördüğüm) o kadındı. böylece ailenin ilk bireyini buldum. gerisi kendiliğinden gelişti. hepsinin de az ya da çok hasta tipler oluşu, çökmekte, kokuşmakta olan bir düzeni saptamak, sergilemek içindi.
  
  "düşüyor kan görmemiş taşlara
  stepan, vartuhi, armenak
  diran ve lusin."
  
  gene hepsinin bir masalın sonundaki gibi yok oluşu, geleceğin geçmişe karşı bir utkusu olmalıydı.
  evet, kısa bir değinme işte... bana umutsuz, toplumdan kopuk diyenlere de bir yanıt belki."
• ... edip cansever'in yedi bolumden olusan, defalarca okunulasi muhtesem yapiti. toplu siirlerinin birinci kitabi olan yercekimli karanfil'de yer alir.
• "...
  bir insan yaşanmamışlığı bulunca
  onu artık hiç kimse anlatamaz
  kalır sonsuz gücünün buyruğunda
  ve bütün kesinliklerin üstünde, yalnız
  dolaşır bir ateşböceği gibi kendi aydınlığında
  ..."
• tragedyalar iv
  
  stepan
  elini verir misin, elini?
  benim anladığımca sen
  bir başına yüceltmek istiyorsun kendini
  bu böyle olunca da, o zaman
  şaşırma bir gün mutluluk yerine
  daha hiç denenmemiş bir acıyla karşılaşırsan.
  
  lusin
  
  bir acıyla.. daha hiç denenmemiş!
  
  stepan
  
  bak işte, en soylu isteklerle odama geliyorsun
  ve düşün, insanlığının en alımlı katında
  her şey bu kadar doğal, her şey bu kadar güzelken
  sorarım, neden böyle yabancı kalıyorum sana?
  
  lusin
  bilemem ki stepan..
  
  stepan
  bak lusin, çünkü ben sevmiyorum kadınları
  bu tuhaf alışkanlığı, bu gereksiz yakınlığı
  sense bencillik diyeceksin buna. ya da
  bir zevk düşkünlüğü diyeceksin. oysa hiçbiri değil..
  
  lusin
  peki, ya nedir?
  
  stepan
  olsa olsa bunca çıkmazı
  sürdürmek benimkisi bir zevk biçiminde boyuna
  ve yaratmak yeniden bütün iğrendiklerimi.
  
  lusin
  kaçınılmaz bir yalnızlık seninkisi. ayrıca
  katı, ilgisiz, iğreti...
  
  stepan
  ve diyebilirsin ki lusin, soyu kalmamış hayvanlar gibi
  öyle bir buz çağını yaşıyorum da
  içkiyle aşıyorum, içkiyle çözüyorum bu cehennemi.
  
  lusin
  hiçbir şey yapmadan, hiçbir şey istemeden gerçekte.
  
  stepan
  belki de bir bilinci yoğunlaştırıyorum böylece
  doğarak acılarıma her an yeniden
  ve kendini kanatan bir bıçak gibi işte.
  
  lusin
  anlıyorum stepan, ne var ki, ben de
  çıkmalı diyorum bu boğuntudan
  bu yanlış orospuluktan, bilmiyorum
  bana yardım edebilir misin? daha doğrusu
  bir yol gösteren değil, bir uğrak
  olabilir misin bana?
  
  stepan
  sadece bir anlaşma! ne çıkar anlaşsak da biz
  ve bütün anlaşmaların dünyada
  sanırım bir anlamı var: yok gibiyiz hepimiz.
  
  lusin
  öyleyse yalnız da değilsin sen. ayrıca
  tutsaksın yalnızlığına stepan.
  
  stepan
  bunu yadsımıyorum ki lusin. yadsımıyorum da
  demek istiyorum ki, sen de yalnızsın benim gibi
  biz ikimiz de yalnızsak.. ve işte bu durumda
  iki kişilik bir yalnızlık olmaz mı bizimkisi?
  yok sanki bir şey yapacak..
  
  lusin
  belki de var.. ama nasıl?
  
  stepan
  zorlasak mı acaba bizim olmayan
  görünmez bir mutluluğun yollarını
  her türlü acılarla yılmadan
  savaşsak mı geleceği kurtarmak için
  ama gelecek ne lusin, bilmem ki
  bilsem bile ne çıkar, o zaman da ben neyim?
  
  lusin
  düşündüm ben stepan. düşündüm daha önce de
  diyorum bir geneleve gitmeli
  hiç değilse bir karşıkoyma biçimi. ve belki
  o yalanlardan, o yalan ilişkilerden
  daha önemli bu, kim bilir
  
  stepan
  bence bu kurtuluş yolu değil. gerçi her şeyin hakkını vermeli.
  üstelik kaygılanmadan
  ama bir tükenme duygusu, ölümsü bir yılgınlık da
  olabilir seninkisi. öyleyse karar vermeli
  bir çözüm yolu mu bu, değil mi?
  
  lusin
  hep böyle baş eğmek mi? istemiyorum bunu stepan
  düşmeli bir çirkinliğin içine. ve yavaş yavaş
  aşmalı çirkinliği.
  
  stepan
  bak lusin, şu da var ki, genelevse gideceğin yer senin
  zaten bir genelevde yaşıyor gibisin
  her türlü çirkinliğin içinde
  her türlü düşmanlığın, her türlü bencilliğin
  içinde anlaşıyorsun vuruşaraktan
  ve kırılaraktan durmadan
  öyleyse bir kurtuluş bu mu? bana kalırsa
  ölümünü içinde taşıyan bir isyan.
  
  lusin
  isyandı tanrıya başkaldırmak da. öyleyse
  ben şimdi neye inanacağım
  yalnızsam, beni yalnız bırakan
  ve yalnız değilsem, kararsız bir yargıç olan
  başkalarına mı?
  yoksa kendime mi stepan, ne dersin?
  
  stepan
  korkunçtur, bana kalırsa adımıza
  hazırlanmış bir oyun var bizim
  hepimizi yalnız bıraktıkları bir oyun
  ve bilirler, insanlar yalnız kaldıkça
  konuştukları dil de değişir
  sonunda hiç anlaşamazlar. öyle ki
  bir zaman parçası içinde, bir durumun
  değişmez akışında, tekdüze
  kalırlar bir sıkıntı avcısı gibi
  ve bir gün anlarlar ki, bir güc değildir artık yalnızlık
  ve bunu anlayınca, işte o zaman lusin
  aşıvermek isterler bu zamanla durumu
  koşarlar, koşarlar, tam sınıra gelince
  sanki o tel örgülere yapışmış gibi
  bir duman oluverirler ya da kaskatı
  bir kömür parçası, bir ceset..
  nedir bu durumda insanın anlamı?
  
  lusin
  aşmalı bu durumu stepan.
  
  stepan
  duymuyorum ben acılarımı. ve yitirdim çoktan
  yitirdim bütün karşıtlıkları. ne umut
  ne umutsuzluk, ne hiçbir şey
  kurtaramaz varlığımı benim. ve yoğun bir anlamsızlığın içinde
  sanki renksiz, boyutsuz
  ve göksüz, zamansız bir evrende
  tek çıkar yol yaşamaksa lusin
  yaşıyorum ben de kaygısız
  değişmez bir anlamsızlığı böylece.
  
  lusin
  yani bir çıkmazı sürdürüyorsun kısaca
  bu yitiriş kendini, bu çöküş
  sanki bir üstünlük duygusu veriyor sana
  
  stepan
  bense bir yalnızlık tarihini örüyorum ustaca. ve gelecekteki
  bir önseziyi kuruyorum şimdiden.
  
  lusin
  asıl iş bir sonuca varmakta.
  
  stepan
  varabilir misin?
  
  lusin
  öyleyse çok uzun bir yol bu doğrusu.
  
  stepan
  bir konyak daha içer misin?
  
  lusin
  ayrılalım stepan, belki biz anlaşıyoruz ama
  ilkemiz ayrı yaşamak
  ve ne varsa işte bu ayrılıkta.
  
  stepan
  adım stepan, lusin. yani ben
  bir satranç oyuncusu olamam
  
  lusin
  elini ver stepan, ne de olsa bir anlaşmadır bu
  belki de bir anlaşmadır.
  
  (bir insan yaşanmamışlığı bulunca
  onu artık hiç kimse anlatamaz
  kalır sonsuz gücünün buyruğunda
  ve bütün kesinliklerin üstünde, yalnız
  dolaşır bir ateşböceği gibi kendi aydınlığında
• "hepimiz tanrı kaldık
  kimse mutluyum demesin."
• "birdenbire yapayalnızsanız her yerde
  ve bundan korkuyorsanız
  en küçük şeylerden bile. örneğin birine saati sorsanız
  karşıdan karşıya geçseniz bir caddede
  sesinizi alçaltıp dikkatle bakarken çevrenize
  biriyle bir şeyler konuşsanız
  
  ve her gün kitaplar, dergiler alsanız. postacı her gün mektup getirse
  sözgelimi bir resmi dairede
  fazlaca oyalansanız
  şöyle bir iki otobüs kaçırsanız üst üste, neden olmasın
  kaldı ki, hiçbir şey yapmasanız bile
  tuhaftır
  sanki herkes kuşkuyla bakacaktır yüzünüze.
  
  ve işte bir lokantaya girdiniz, garsonla çene çaldınız
  şarapla yiyecek bir şeyler söylediniz, hepsi bu kadar
  biraz da güldünüzdü aklınızdan geçen bir şeye
  ya gülünç bir olaya, ya önemsiz bir söze
  ama az ötede düğümleriyle oynayan
  ve yiyen tırnaklarını bir adam
  duraksız sizi izliyordur belki de.
  
  ya da bir dernekte üyesiniz, azıcık mutlusunuz
  ya da küçük bir memur bir banka servisinde
  durmadan suçlusunuz
  durmadan suçlusunuz
  durmadan suçlusunuz ve artık kendinizi
  gücünüz yok ödemeye.
  
  giderek siz oluyorsa bütün bir kalabalık
  yüzünüz yüzlerine benziyorsa, giysiniz giysilerine
  ansızın bir hastanın kendini iyi sanması gibi
  gücünüz yetse de azıcık bağırsanız
  bir yankı: durmadan yalnızsınız
  durmadan yalnızsınız."
• “sonra her şey birdenbire çirkin, birdenbire çirkin, birdenbire
  çirkindi
  bozuldu bir akşamüstü kıyılara çıkmak çünkü
  eller bir soğuk el resmine girip dondular
  ay çürüdü
  her şey bir hizada kaldı, bütün eşyaları kaldırdılar
  o kaldı
  bir o kaldı: gelişen korku.
  yani kutsal kitaplardaki değil ve çağdaş felsefedeki
  seçkin bir dili abartırkenki görkemli
  bir korku değil
  değil de, ne romalı bir köleninki
  ne engizisyon mahkemelerindeki, ne de
  barışsever bir yahudinin
  avlanırken duyduğu
  bir korku da değil bu
  ve bütün insan avlarında duyulan
  konuşmaya ya da telaşlanmaya
  hiç mi hiç vakit bırakmadan
  tüyler, anılar bir daha yaşasın, bırakmadan
  kocaman bir “vur!” sesi
  var ya
  o bile değil.
  gelişen bir korku bu yalnız
  umudu, umutsuzluğu
  bir anlama getiren
  anlamsız bir soy olma korkusu”
  
  edip cansever
• tragedyalar -3 (koro )
  
  birden bire yapayalnızsanız her yerde
  ve bundan korkuyorsanız
  en küçük şeylerden bile. örneğin birine saati sorsanız
  karşıdan karşıya geçseniz bir caddede
  sesinizi alçaltıp dikkatle bakaraktan çevrenize
  biriyle bir şeyler konuşsanız
  ve her gün kitaplar, dergiler alsanız. postacı her gün mektup getirse
  sözgelimi bir resmi dairede
  fazlaca oyalansanız
  şöyle bir iki otobüs kaçırsanız üst üste neden olmasın
  kaldı ki, hiçbir şey yapmasanız bile
  tuhaftır
  sanki herkes kuşkuyla bakacaktır yüzünüze.
  
  ve işte bir lokantaya girdiniz, garsonla çene çaldınız
  şarapla yiyecek bir şeyler söylediniz, hepsi bu kadar
  biraz da güldünüz aklınızdan geçen bir şeye
  ya gülünç bir olaya, ya önemsiz bir söze
  ama az ötede düğmeleriyle oynayan
  ve yiyen tırnaklarını bir adam
  duraksız sizi izliyordur belki de.
  
  ya da bir dernekte üyesiniz, azıcık mutlusunuz
  ya da küçük bir memur bir banka servisinde
  durmadan suçlusunuz
  durmadan suçlusunuz
  durmadan suçlusunuz ve artık kendinizi
  gücünüz yok ödemeye.
  
  giderek siz oluyorsa bütün bir kalabalık
  yüzünüz yüzlerine benziyorsa, giysiniz giysilerine
  ansızın bir hastanın kendini iyi sanması gibi
  gücünüz yetse de azıcık bağırsanız
  bir yankı : durmadan yalnızsınız
  durmadan yalnızsınız.
• edip cansever'in en sahnelenmesi gereken, kaç kere seyrettiğimi hatırlamadığım ben ruhi bey nasılım'dan bile daha çok ses getirecek, gittikçe yozlaşan medya ve gerçek dünyada hak ettiği ilgiyi göremese de en azından bir kaç^* kişiyi kendinden geçirecek, şekspirengiz demeye dilimin varmadığı, çünkü edipcanseverengiz demek istediğim edip cansever yazıtıdır.