raffaello sanzio

• raffaelo sanzio (urbino 1483-1520 roma)
  babası ressam giovanni santi, ilk hocasıydı. çok erken yaşta paolo uccello, luca signorelli, melozzo da forlí, francesco di giorgio ve hollandalı ressamlar hieronymus bosch ve joos van gent'tin eserleriyle tanıştı. 1494 'te babasının ölümünden sonra dayısının desteği ile perugia'ya perugino'ya çırak gönderildi. raffaello'nun perugia'ya geliş tarihi tam olarak belli değildir. 1495'de olduğunu yazan tarihciler varsa da 1500 yılından hemen önce perugia'ya geldiği daha akla yatkın görünmektedir. son yıllarda ortaya çıkan ve sanatcıya atfedilen bir taslak defteri raffaello'nun babasının ölümünden 1500 yılına kadar geçen sürede de yeteneğini geliştirmeyi sürdürdüğünü göstermektedir.
  raffaello'nun atolye kayıtlarında ilk yer alışı ise 10 aralık 1500 tarihinde görev aldığı bir altar üzerinedir ve genç ressamdan artık "usta" olarak bahsedilmektedir.1498 ve 1500'de umbria'lı büyük usta pietro perugino'ya perugia'daki "collegio del cambio" freskolarında eşlik eden çalışma gurubunda bulunmakta oluşu ve 1501-1502'de , perugia,san francesco klisesi şapellerinden biri için yapılacak (ve şimdi vatikan müzesinde bulunan) "coronation of the virgin" (bakire'nin taç giymesi) için seçilmiş olması genç ressamın yeteneğine duyulan saygının kanıtlarıdır.
  
  raffaello'nun burada geçirdiği 4 yılda ustasının etkisinde yetiştiği ve bu dönemde perugino'ya özgü nitelikler olarak net bir kompozisyon düzenlemesi , detaycılıktan kaçınma ve "yüksek rönesans" ile ortaya çıkmış bulunan yeni ifade tekniklerini öğrendiği kabul edilmektedir. "crucifixion" (çarmıha gerilme) bu dönemin eseridir.aynı dönemde genç sanatçı ustasının vatikan sarayı'nın sistine şapeli için 1481-82'de yaptığı "st.peter'e anahtarın verilmesi "adlı eserden (http://www.abcgallery.com/…/perugino/perugino6.html) etkilenerek ilk önemli eserini verdi: the marriage of the virgin (1504) ( bugün brera gallery, milano) http://www.abcgallery.com/r/raphael/raphael7.html
  
  aldığı pratik eğitimin yanısıra ustanın sakin ancak zengin üslubu raffaello'yu oldukça etkilemiştir. bu etkiler özellikle figürlerdeki zariflik yanı sıra aralarında kurulan bağlar yönünden geçerlidir. üstün yeteneklerini çok kısa süre içerisinde ortaya dökerek ustalarından belirgin hatlarla ayrılan michelangelo ve leonardo da vinci'nin aksine raffaello daha yavaş bir evrim geçirmiştir. genç sanatçı bu döneminde ustaya teknik olarak o denli yakındır ki bazı çalışmaları hangisinin yaptığı uzun süre tartışmalı kalmıştır. perugino'ya ait "the crucifixion with the virgin, st. john, st. jerome, and st. mary magdalene" de bunlardan biri olup 1497'de raffaello henüz 14 yaşında iken san gimigniano klisesi'ne teslim edildiği kanıtlanıncaya kadar rafael'in sanılmaktaydı. bu benzerlikleri doğal karşılamak gerekier. dönemin resim geleneği "atolye" kavramı üzerinde kurulu olduğundan genç raffaello ustasının üslubunu ve öğrettiklerini kendi yorumunu eklemeksizin uygulamaktaydı.
  
  ancak tüm benzerliklere karşın genç ressam zamanın yeniliklerini ve sonraları kendisine büyük ün kazandıracak "madonna"larında iyice belirginlik kazanacak olan portre üslubu gibi kendi markası haline gelecek detayları tuvaline aktarmaktan büsbütün uzak değildi. sanatçı bu ilk dönem resimlerine bile duygusal algılayışta ustasından farklı olduğunun ipuçlarını vermektedir. figurlerin yarleştirilişinde ustasına özgü mimariye sıkı sıkıya bağlı dizilişler karşısında raffaello'nun figürleri daha özgür ve serbest ve yaratıcılığa pay vererek dururlar. raffaello'nun öyküsel anlatıma verdiği önemin ipuçları ortaya çıkmaya başlamıştır. gençliğin verdiği tazelik ve kendi stilinin unsurlarını kontrol etmeye başlamanın belirtileri mevcuttur. 1504'e gelindiğinde artık raffaello çok şey öğrendiği ustasının ötesinde yeni modeller arayışı ile perugia'yı terketmeye hazırlanmakadır.
  
  bu açıdan bakıldığında her ki ressamın "crucifixion" (çarmıha gerilme)'yi ele alışlarını karşılaştırmak oldukça heyecan vericidir. ilkin perugino'nun 1485'tarihli "the crucifixion with the virgin, st. john, st. jerome, and st. mary magdalene"'sine bakalım:
  
  http://www.artunframed.com/…/artmis55/perugin48.jpg
  eserde çarmıha gerili hz.isa'nın cansız bedeni altında sağda duran yuhanna ve solda hz.meryem ile solda geride st. jerome'u ve sağda geride ise maria magdalena'yı görüyoruz. maria magdelena ile yuhanna'nın duruşları belki geleneğe uymak belki de yuhanna ve maria magdelana arasındaki niteliği bugün tam bilinmeyen bağa perugino zamanında olan inanca atıf yapmak için hemen hemen tıpatıp aynı resmedilmiştir. st.jerome'un resimde bulunuşu ise yuhanna incili'ne yapılan atıfı tamamlamak içindir. isa'nın ölümünden 320 yıl kadar sonra yaşamış olan st.jerome, juhanna öğretisini avrupa'ya iletmesi açısından isa'nın yanında resmedilerek onurlandırılmaktadır.
  
  raffaello'nun tablosu ise (http://www.kfki.hu/…rt/r/raphael/1early/03citta.jpg) hacın altında yere diz çökmüş maria magdalena ve st.yerome ile. arkada ayakta duran hz.meryem ve yahya'yı resmetmektedir. isa ölümünde huzurludur. göğsünün bir yanında açılmış bir yaradan kan akmakta ve çevresine uçan iki melek bu yaradan daha sonra şarap olacak kanı kupalara doldurmaktadırlar. rafael peygamberin hunharca katlini çok az belirtecek kadar kan ve ifade kullanmıştır.
  yara ve kan ve isa'nın bacaklarının kırılmamış olduğunu gösterir düzgün formu resimde yuhanna incili'ne yapılmış atıflardır. (yuhanna 19:28-37).
  öte yandan bu detaylar perugino'nun resminde yoktur. buna karşılık eklenen detayların büsbütün rafallello'nun kattığı detaylar olduğu düşünülmemelidir. yine aynı atolyede perugino ile aynı dönemde çalışmış olduğu düşünülen ve raffaello ile yakın dostluğu bilinen (iki ressam papa pius ii'nin siena'da yaptırdığı kitaplığın freskolarında birlikte çalışmıştır) bernardino pinturicchio'ya ait olduğu konusunda fikir birliği bulunan 1471 tarihli "the crucifixion with sts jerome and christopher" isimli tabloda sözkonusu unsurların dönemin üslubu içerisinde olduğunu görmekteyiz. rafalello ve pinturicchio'nun isa'yı çarmıhta gösteren resimleri arasındaki benzerlik bunlarla kalmıyor. her iki resimde de st.jerome'u aynı konumda ve aynı duruş ve hatta jestlerde görüyor olmamız da tesadüf olmasa gerekir.
  http://www.wga.hu/…/pinturic/zvarious/crucifix.html
  
  raffaello'nun resmi "altın oran"a göre düzenlenmiş üçgen ve bundan üretilebilen bir pentagram form üzerine oturtulmuştur. yanı sıra tablo'nun üst kısmındaki kemer ve isa'nın iki yanındaki melekler de dairesel bir form sergilemektedirler. bu dairesel form çok sonraları ünlü "transfiguration" (göğe yükselme) tablosununun üst yarısında yaratacağı (isa'yı yanında iki melekle göğe yükselirken çevreleyen) ışıklı atmosferi şimdiden müjdeler gibidir. ve yine "transfiguration" da olduğu gibi burada da kolların ve bakışların,jestlerin ve tavırların perugino'nun mimari düzenliliğine zıt bir kaotik ritmi vardır. bununla birlikte raffaello'nun resmindeki unsurlar daha özgür , hacimler daha zarif ve ifadeler daha gerçekçi bir zenginlik kazanmaktadırlar.
  (http://204.185.19.89/…/raphae49_transfiguration.jpg )
  
  ancak bunun ötesinde genç ressam resmin dairesel üst yarısının huzurlu düzeni ile alt yarısındaki kaotik kontrastı vurgulamakla perugino ve pinturicchio'nun elementlerini kullanarak varabildiği noktada, yıllar sonra "göğe yükselme" tablosu ile yakalayacağı ifade gücünün daha ilk günlerden tasarlanmakta olduğunun ipuçlarını vermektedir.
  
  kaynaklar:
  http://www.kfki.hu/…hp/bio/p/pinturic/biograph.html
  http://clawww.lmu.edu/…tudents/renaissance/john.htm
  http://ccins.camosun.bc.ca/…ldslide/jbgoldslide.htm
  http://historicalsense.com/archive/isa3.htm
  http://www.isamesih.org/kutsalkitap/yeni_antlasma/
  http://www.kilise.netfirms.com/
  http://www.magdalene.org/cross/cross.htm
  http://members.tripod.com/…_k_jusino/magdalene.html
  http://showcase.netins.net/web/solitude/juan.html
  http://www.kfki.hu/…rt/r/raphael/1early/03citta.jpg
  http://www.kfki.hu/…tml/r/raphael/1early/index.html
  http://witcombe.sbc.edu/…th16thcentury.html#general
  http://www.artunframed.com/perugino.htm
  http://www.kfki.hu/~arthp/html/p/pinturic/
  http://home.wlu.edu/…ksr/medievalrenaissanceart.htm
  http://www.aug.edu/augusta/iconography/jerome.html
  http://www.abcgallery.com/index.html
  http://www.biblia.com/jesusm/
  http://www.ku.edu/~ibetext/texts/gilbert/22.html
  http://www.nga.gov/collection/pdf/gg20en.pdf
  http://www.slider.com/…ining_influence_and_work.htm
  http://www.kfki.hu/…p/html/p/pinturic/crucifix.html
  http://www.kfki.hu/~arthp/support/viewer/z.html
  http://easyweb.easynet.co.uk/…i/raphael/raphael.htm
  http://www.doxos.com/huw/sbio.shtml
  http://198.62.75.1/www1/vaticano/m-tapestry.html
  http://204.185.19.89/aela/myprose/raphael.htm
• (bkz: 1 entryde her seyi yazip bize bisi birakmayanlar)
• raphael sanzio (santi de denebiliyormuş ama hiç duymamıştım ben. hem hep sanzio diye geçer) 1483-1520 yılları arasında yaşamış rönesans ressamı. madonna'larıyla feci ünlüdür (meryem ana olan ma donna, notre dame gibi yani) bütün madonna'larında maksimum idealizasyon görülür, meryem inanılmaz güzel, inanılmaz sevecen ve aynı zamanda ulaşılabilirdir. (ve genelde hep aynı tiptedir)
  gene de en önemli tablosu atina okulu sayılır.
  mezarı da roma'da pantheon'dadır. michalengelo buonarroti ve leonardo da vinci'den çok daha mülayim bir insanmış, pek öyle sanatçı kaprisleri yokmuş (otoportresinden gördüğümüz kadarıyla da sezebiliyoruz kişiliğini)
• raffaello sanzio da urbino - daha çok raphael olarak bilinir - rönesans döneminin en büyük ustalarından biridir.
  
  kendisinden 30 yaş büyük leonardo da vinci'nin büyük bir hayranı olan raphael, bu rönesans devinin sanatını örnek alırken, kendisinden 8 yaş büyük olan michelangelo’dan pek haz etmezmiş. aynı yerde çalışan ve aynı müşterilere teklif veren michelangelo ile arasında kıskançlık ve kızgın bir rekabet varmış. aralarındaki bu tatlı-sert rekabet michelangelo’yu öfkelendirse de, aynı zamanda bir hiciv ustası raphael, en ünlü fresklerinden biri olan atina okulu'ndaki herakleitos figürüne asık suratlı bir michelangelo çizmiştir. dahası, çok bilmişliği ve rakiplerine karşı koyu nefreti ile nam salan herakleitos figürüne modellik yapması için michelangelo'yu kullanmıştır. (ne çakal herif!)
  
  oldukça çekici ve hoş bir genç olmasına rağmen^* hiç evlenmemiş ve özel hayatı oldukça müstehcen olan raphael'in birçok ilişkisi olduğu bilinmekteydi. rönesans sanatçılarının önde gelen dedikoducusu giorgio vasari'ye göre raphael, “fazlasıyla şehvetli ve kadınlara karşı son derece şefkatli” bir adammış. çapkınlığa doyduğunda, pek hevesli olmadığı halde, maria bibbenia ile evlenmek için nişanlanmış, ancak evlilik gerçekleşemeden 1520'de vefat etmiştir. hayatının en büyük aşkının ise margherita luti olduğu düşünülmektedir. margherita luti, "fırıncının kızı" anlamına gelen la fornarina olarak da bilinir ve efsaneye göre, raphael'in sevgilisi ve modelidir. hatta raphael’den bir de çocuğu vardır.
  
  1520'de henüz 37 yaşında olan raphael’de yüksek ateş şikayetleri görülmeye başlamış ve sağlığı giderek bozulmuştur. yine vasari'ye göre “genç sanatçının ölümüne yol açan ateşi, bir gün aşırıya kaçan ‘aşk zevklerine’ aşırı düşkünlüğü” yüzündendi. hatta doğrulanmamış raporlar, bu ateşli hastalığın aşırı sevişmeden kaynaklandığını iddia etmektedir. sanatçının hayatını kaybetmesine neden olan hastalığı hakkında kesin bir bilgi bulunmamakla birlikte, belki de satiriasis olan sanatçı aids’den muzdaripti ve hiv virüsünün belirtilerinden biri olan "tekrarlayan yüksek ateş" şikayeti vardı. (doktor değilim, tahlil sonucu göndermeyin!)
  
  her neyse, allah affetsin ne dedikodu ettik! yani demem o ki, korunmasız cinsel ilişkiye girmeyin.
• tarihi " iyi bir limon resmini, kötü bir kadın resmine tercih ederim " sözüyle öss 2004 sorularında karşımıza çıkan ressam .
• academia tablosunda platon ve aristotelesi yanyana çizmiş dahi ressam. oldukça basitleştirerek söyleyecek olursam, tabloda platon'un parmağı yukarıyı, gördüğümüz şeylerin arkasındaki gerçekliği, yanisi ideaları işaret eder; aristoteles'in eli çevreyi yani gözlerimizle dokunup, ellerimizle hissettiğimiz, sınıflandırabildiğimiz, tanımlayabildiğimiz şeyleri gösterir.
  
  işte o tablo: http://upload.wikimedia.org/…ons/9/94/sanzio_01.jpg
• tablolarına raphael olarak imzasını atan ve bugün doğum günü kutlanan^**, rönesans döneminin en çarpıcı ressamlarından. büyüleyici
• la velata^* eserinin sahibi ressam.
  
  giorgio vasari'ye göre eserdeki kişi, ressamın hayatı boyunca sevdiği la fornarina olarak bilinen margherita luti'dir. hatta raphael'in la fornarina'ya olan sevgisi ölümünün bir sebebi olarak da görülmekte.
  
  portredeki sağ elini kalbine yerleştirme hareketi, adanmışlığın ve sevginin bir ifadesi olarak düşünülmektedir. esere adını veren saçlarının üzerindeki peçe ise kadının evli olduğunu göstermekte^*.
  
  en iyi bilinen eseri için vatikan stanza della segnatura'daki atina okulu'na bakalım
  bu da yukarıda bahsettiğim peçeli kadın
• sözlükte başka isimle başlığı olmasını dileyip hayal kırıklığına uğradığım sanatçı. "2 sayfa entry az değil mi" diye düşünmeden edemiyor insan.
  
  neyse, bugün 535 yaşına basıyor kendisi, kutlamak lazım.
• madonna'larıyla meşhur ressam. özellikle meryem'i konu alan eserlerindeki güzellik oldukça dengelidir; yani ne fazla ilahi ne de fazla dünyevi görünür. yüzünde hem tanrısal şefkat hem de anneliğin en kutsal ve saf hali vardır. zaten bir italyan atasözü der ki "raffaello'nun madonna'sı kadar güzelmiş"
  
  ayrıca sayesinde bugün bile çoğu kişi incil'deki karakterleri onun çizdiği şekillerdeki gibi hayal eder.
  sempati, tinsellik ve pastoral güzellik, kısaca realizm ve trajedi dışındaki her şey tuvallerine damgasını vurmuştur.
  
  madonna'larıyla meşhur olduğunu söylemiş miydim sahi?