portekizce

• portekizcenin en keyifli ama bir o kadar da zor konularından biri derilme yahut ekleşim'dir (contraction). dilin en temel yapı taşlarından birisidir ve bu konuyu öğrenmeden iletişim kurmanız zor olacaktır. tonla derilme (contraction) var ve türkçede çok az olduğu için biraz zorlayabilir (en bilinen örnek: ne haber'in konuşurken naber olmasıdır ama portekizce'de bunlar yazımda da geçerlidir). bu girdide yeni öğrenenler için en sık kullanılan derilmeleri derledim (türkçe karşılıkları anlamayı güçleştirebilir zira bizde tanımlık/artikel yok, o yüzden daha açık olsun diye ingilizce karşılıklarını da yazacağım. artikel olmayan yerlerde türkçe karşılıklarını da vereceğim.)
  
  a + aquela : àquela (to that) (dişil) (tekil) == ona/şuna
  a + aquele : àquele (eril)
  a + aquilo : àquilo (nötr )
  a + o : ao (to the) (eril) (tekil)
  a + a : à (dişil)
  a + os : aos (çoğul)
  a + as : às
  a + onde : aonde (where to) == nereye
  em + o : no (in/on the) (eril) (tekil)
  em + a : na (dişil)
  em + os : nos (çoğul)
  em + as : nas
  em + aquilo : naquilo (in/on that) (eril) == şunun içinde/üstünde
  em + aquelas : naquelas (in/on those) == şunların içinde/üstünde
  em + este : neste (in/on this) == bunun içinde/üstünde
  em + essa : nessa (in/on that) (dişil) == onun içinde/üstünde
  em + isso : nisso (in/on this) (eril) (tekil) == bunun içindeüstünde
  em + isto : nisto (in/on that) (eril) (tekil) == şunun/onun içinde/üstünde
  de + aí : daí (from there) == şuradan (e daí = so what = e, nolmuş demek)
  de + ali : dali (from there) == oradan
  de + aqui : daqui (from here) == buradan
  de + o : do (from the) (eril) (tekil)
  de + a : da (dişil)
  de + os : dos (çoğul) (eril)
  de + as : das (dişil)
  de + ele : dele (from/about/of him) (tekil)
  de + ela : dela(from/about/of her)
  de + eles : deles (from/about/of them) (çoğul)
  de + elas : delas (from/about/of them)
  de + isto : disto (of this) (eril) (tekil) == bunu/bunun
  de + isso : disso (of that) == onu/onun
  de + aquilo : daquilo '' == şunu/şunun
  de + esta : desta (of this) (dişil) (tekil) == bunu/bunun
  de + essas : dessas (of these) (dişil) (çoğul) == bunların
  de + aqueles : daqueles (of those) (eril) == şunların
  por + a : pela (for the/by the) (dişil) (tekil)
  por + o : pelo (eril)
  por + as : pelas (çoğul)
  por + os : pelos
  
  not: portekizce'de çok fazla işaret zamiri var. biraz pratik yaparak önce bunları öğrenmeniz gerek. bu derilmeleri tam olarak kafanıza yerleştirmek için de bol bol kitap okuyun. dikkatinizi çekmiştir; portekizce'de hayır, no değil, não'dur. ayrıca biz demek olan nós kelimesi bir derilme/contraction değildir (yukarıda yazdığım nos ile karıştırmayın).
  
  not 2: en basiti ile a, em, de, por gibi edat/ilgeçlerden (preposition) sonra gelen zamirlerle yapılıyor. aksanlara (tilde) dikkat etmek gerek. bu tip derilmelerde aksanın/tildenin yönü sola bakıyor ve okunuşu yahut anlamı değiştirmiyor. sadece kelimenin bir derilme olduğunu, karıştırılmaması gerektiğimi imliyor.
  
  umarım yardımcı olabilmişimdir. şimdilik bu kadar. eksik bıraktığım bir yer, bir hata varsa mesaj atabilirsiniz. gerekirse ayrıca düzenleme yaparım. öğreniniz, öğretiniz efenim. kolay gelsin.
• sivas'ta da konuşulan bir dil. roberto carlos konuşuyor.
• en sık kullanılan harfin "j" olduğunu düşündüğüm dil. bütün samba, bossa nova şarkılarında "vıjvıj" diyip dururlar.
• en sık kullanılan harfin "ş" olduğunu düşündüğüm dil. bi arkadaşınızın tur rehberi bi ablası varsa ve eskaza portekiz bi kafileyle bir arada bulunmuşsanız, düden şelalesi kıyısında ayakta durarak bi hafta geçirmiş gibi hissedersiniz coşkuyla.
• şimdi bu dilde ucrania, argelia (algeria - cezayir), dinamarca gibi bir sürü ülke ismi yanlış.. sanırım kıtanın köşesine sıkışmanın filan bir sonucu bu, yani bunlara gelene kadar kulaktan kulağa oynarken bozulan kelimeler gibi bozulmuş ülke isimleri .. ya da ispanya tarih boyunca keklemiş bunları "şş olm yeni bi ülke bulduk adı dinamarka" veya "bakın şu denizin karşısındaki yer arjelya kıh kıh kıh" diye ..
• arka arkaya nazal sesleri cikarirken nefessiz kalip neden dusup olmuyor bu dili konusanlar bilmiyorum.
  
  brezilya portekizcesini konusanlar boyle tane tane, yavas yavas, nazal sesler yuzunden de mutemadiyen esniyormus gibi konusurlar. sevimli bir dildir. yine brezilyalilar kelimelerin sonuna -inho ekleyerek sevimlilik katarlar her seye. bir de bu dilde kufretmesi cok zevkli. boyle yasayarak, sonuna kadar hakkini vererek kufrediyorlar. efendim bir 'puta que pariu' bir 'vai se foder' bir 'foda se' demek oyle zevkli ki insanin hep kufredesi geliyor. zaten brezilyalilar icin kufretmek oyle tu kaka bir sey degil. kufretmek de bir dile bu kadar yakisinca herkesin kufretmesi cok garip kacmiyor.
  
  bir de anadili portekizce olanlar dunyanin en sansli insanlari galiba. default olarak ispanyolca, italyanca, fransizca konusmaya meyilli doguyorlar. ingilizce de cok daha kolay oluyor onlar icin - cok fazla sozcuk benzesiyor.
  
  brezilyali ev arkadasim brezilya'da ispanyolca konusuldugunu sanan dallamalar yuzunden ispanyolcaya karsi onyargiliydi. sonra bir master dersini ispanyolca almak zorunda oldugunu soylediler. kizimiz da umutsuzca -hic ispanyolca bilmedigi icin- isyan etti. ama bolum baskani zorlayinca derse girdi. ilk ders sonunda 'chomsky ben ispanyolca biliyormusum, herkesin ne dedigini anliyorum, sanki degisik bir aksanla portekizce konusuyorlar' deyip cv'sine ispanyolcayi da ekledi. oh ne ala! biz de yillarca dil ogrenmeye calisalim.
• brezilya ve angola haricinde başka ülkelerde de konuşulan dil.
  tabi ki ilk önce portekiz var. sırasıyla cabo verde gine bissau mozambik timor leste hindistan'ın goa eyaleti ve eskiden portekiz'e bağlı iken çin'e devrolunmuş makau bölgesi.
  
  edit: tamam burada yazan her şey doğru değil ama yine de burası kutsal bilgi kaynağı. yalan yanlış bilgi vermek, afedersiniz de götten sallamak ne kadar doğru bilemedim.
  
  (bkz: cabo verde'ye yerleşmek)
• ispanyolca, fransızca ve italyanca gibi latin dillerinden bir tanesidir. portekiz, brezilya, mozambik, angola, yeşil burun adaları, gine, sao tome ve doğu timor'da konuşulur. ayrıca 1999'a kadar portekiz egemenliğinde kalmış olan çin'in macau bölgesinde de konuşuluyormuş.
  
  çok geniş bir coğrafyaya yayılmış bir dil olduğu için çok fazla aksanı olsa da, temelde iki çeşit aksanı olduğu söylenebilir: avrupa portekizcesi ve brezilya portekizcesi.
  
  bu iki aksan arasındaki fark çok fazladır. hani türkçe ile azerice arasındaki fark kadar diyeyim, öyle anlayın. şu meşhur *çingene rusçası* denilen aksan avrupa portekizcesidir ve bana kalırsa brezilya portekizcesinden çok daha güzeldir. iki aksan arasındaki farkı görmek için futbolcuların röportajlarına bakabilirsiniz.
  
  portekizce zor bir dil olmakla birlikte, ispanyolca, fransızca veya italyanca bilmeniz bu dili öğrenmenizi kolaylaştırır. zira gramer kuralları benzemekte. fakat telâffuz kuralları epey zorlayabilir. çünkü portekizce telâffuzu çok zor olan bir dildir. burunsal sesler (nasal sounds) çok fazladır ve bizler türkler olarak bu sesleri çıkartmaya alışkın değiliz. siz bir portekizce kelimeyi doğru telâffuz ettiğinizi zannedersiniz, ama aslında edemezsiniz. öyle bir zorluk işte.
  
  kelimelerdeki vurgu genellikle sondan önceki heceye düştüğü için kulağa italyanca gibi melodik gelebilmektedir. fakat genellikle burnu tıkalı bir insanın konuşmasını dinliyormuş gibi hissedersiniz.
  
  arapça ve fransızcanın büyük etkisi altında kalmıştır portekizce. ayrıca, son zamanlarda ingilizceden de oldukça fazla sayıda kelime geçmektedir (dünyadaki her dilde olduğu gibi).
  
  ilginç bir şekilde, japoncadaki *arigato* kelimesi portekizceden geçmiş bir kelimedir. ingilizcedeki cobra, flamingo, piranha gibi kelimeler de ingilizceye portekizceden geçmiştir.
  
  çok ünlü portekizce bir tekerleme: a aranha arranha a rã. a rã arranha a aranha.
  
  portekizcede diminutivo denilen, küçültme ekleri (-cık/-cuk) çok kullanılır. genelde kelimelerin sonuna -inho/-inha ekleri getirilir.
  
  ronaldo - ronaldo
  ronaldinho - ronaldocuk
  
  bu arada brezilya portekizcesinde *ronaldinho* ismi *honalcinyo" şeklinde telâffuz edilirken, portekiz portekizcesinde ise *rrronaldinyo* şeklinde telâffuz edilir.
  
  cafe - kahve
  cafezinho - kahvecik
  
  bizim dilimizde bu tür şeyler popüler olmadığı için garip geliyor, fakat ispanyolca ve portekizcede çok popüler.
  
  ayrıca son zamanlarda brezilya'da yaygın olarak -íneo/-ínea ekleri kullanılmaya başlanmıştır. örneğin
  
  ronaldinho değil de *ronaldíneo* şeklinde.
  
  ispanya'nın kuzeyindeki galego bölgesinde konuşulan galego dili, portekizceye en yakın dildir. aynı kökten gelmektedirler.
  
  aynı ispanyolca gibi, portekizce de arapçadan çok etkilenmiştir. ispanyolcadaki gibi, portekizcede de "al-" ile başlayan kelimeler genellikle arapça kökenli kelimelerdir. örneğin "almofada" (ispanyolcası ise almohada, yastık anlamına gelir)
  
  ilginç bir şekilde dünya üzerinde yaklaşık 200 milyon portekizce konuşan insanların sadece %5'i portekiz'de yaşamaktadır.
  
  2009 yılına kadar portekizcede k,y,w harfleri bulunmamaktaydı. fakat ingilizceden inanılmaz düzeyde kelime akımı olduğu için bu harfler de 2009'da portekiz alfabesine eklenmiştir.
  
  entry'yi güzel bir sözle bitirelim;
  
  "se podes olhar, vê. se podes ver, repara"
  "eğer bakabiliyorsan gör. eğer görebiliyorsan, farkına var."
  
  josé saramago, 1998
  
  edit: portekizce öğrenmek isteyenlere kaynak önereyim birkaç tane
  
  öncelikle türkçe kaynaklar çok az ve yetersiz, dolayısıyla ingilizcesi iyi olanların ingilizce kaynaklara yönelmesini tavsiye edeceğim, bildiğim birkaç taneyi paylaşayım;
  
  hızlıca 3-5 şey öğrenmek isterseniz "teach yourself instant portuguese" kitabını kullanabilirsiniz. basit öğretir ama en azından temeli atarsınız. eğer biraz daha ayrıntılı ama daha uzun süren bir kitap isterseniz "colloquial portuguese" veya "teach yourself portuguese" kitaplarını kullanabilirsiniz. bunların yanında assimil'i de çok övenler var ama ben pek sevmiyorum açıkçası. türkçe kitap ararsanız inci kut'un gramer kitabı mevcut ama öğrenmek için değil de öğrenirken yan kitap olarak, bir takviye amaçlı kullanmak daha mantıklı.
• j harfi bol ve ispanyolcayla benzerlik gösteriyor. bir rus ispanyolca konuşuyormuş gibi algılanan dil.
• icindeki fisir fisir seslerden oturu dinleyene efervesan tablet gibi gelen dil.