pön savaşları

• romalılarla kartacalılar arasında yapılan savaşlar (i.ö. 264-146). romalıların güney italya'yı alarak sicilya'ya geçmeleri, burada kolonileri olan kartacalıları rahatsız etmişti. romalılar, güçlü bir donanma meydana getirerek batı akdeniz'e de egemen olmak istiyorlardı. bu durum kartacalıların çıkarlarına ters düşüyordu. bu nedenler savaşı hazırlayan en önemli faktörlerdir. pön savaşları, üç döneme ayrılır.
  
  birinci pön savaşı (i.ö. 264-241): savaş, kartacalıların sicilya adasındaki messina' nın içişlerine karışmaları yüzünden çıktı, karada ve denizde olmak üzere yirmi üç yıl sürdü. kartacalıların donanmaları, romalıların orduları güçlüydü. romalılar, denizciliğe de önem vererek büyük bir donanma hazırladılar. kartacalıları hem karada hem de denizde yenerek sicilya adasını ele geçirdiler. romalılar kartaca'ya bir ordu gönderdilerse de burada başarı sağlayamadılar. kartaca komutanı hamilkar barkas, romalılara karşı uzun süre savaştı. küçük donanmasıyla italya kıyılarını vurdu. romalılar, daha güçlü bir donanma yaparak kartaca donanmasını bu kez ağır bir yenilgiye uğrattılar. savaştan bıkan kartacalılar, sicilya adasını romalılara bırakmak ve savaş gideri ödemek koşuluyla barış imzaladılar. romalılar, kartaca’da çıkan karışıklıklardan yararlanarak sardinya ve korsika adalarını da ele geçirdiler.
  
  ikinci pön savaşı (218-291): kartacalılar, batı akdeniz egemenliğini romalılara bırakmak istemiyorlardı. bu sırada kartaca'da hamilkar'ın oğlu hannibal, ordu komutanı oldu. romalıları yok etmek isteyen hannibal, ispanya'daki toplulukları yönetimi altına aldı. güçlü bir ordu ile karadan italya üzerine ilerlemeye başladı. ordusunda filler de vardı. alp dağlarını aşarak italya'ya girdi. romalıları, ticinus, trebiâ ve trasimenus savaşlarında yenilgiye uğrattı. bu kez roma'ya doğru ilerlemeye başladı. romalılar bu durum karşısında korkuya kapıldılar. fakat kartaca ordusunda, şehir kuşatması için gerekli olan araçlar yoktu. hannibal, güney italya'ya geçti. romalılar, bir ordu daha hazırladılar. hannibal, kan (cannae) savaşında romalıları ağır bir yenilgiye daha uğrattı (216). bundan sonra güney italya'daki devletlerle birleşerek romalılarla savaşı sürdürdü. hannibal, kartaca'dan yardım alamadı. ispanya'da bıraktığı kardeşi hasdrubal, ordusuyla alpleri aşarak kuzey italya'ya girdi. fakat, romalılarla yaptığı savaşta yenildi ve öldürüldü.
  
  hannibal, ordusunun çok yıpranması üzerine daha da güneye çekildi. romalılar, kartacalıları barışa zorlamak için, skipion (scipio africanus) komutasında kartaca üzerine bir ordu gönderdiler. hannibal, kartaca'ya çağrıldı. roma ordusu, zama meydan savaşı'nda hannibal'ı yenilgiye uğrattı (202). kartaca, barış yapabilmek için, roma'nın bütün şartlarını kabul etmek zorunda kaldı. donanmasını, kolonilerini romalılara verdi. ayrıca büyük bir savaş gideri ödemeyi ve roma'nın izni olma-dan hiç bir devletle savaş yapmamayı da kabul etti. kartaca, bu savaşlardan sonra eski gücünü yitirdi ve roma'ya bağlı bir devlet haline geldi.
  
  üçüncü pön savaşı (t.ö149-146): ticaretle uğraşan kartacalılar, zamanla yeniden güçlenip zenginleştiler. bu durum, romalıların gözünden kaçmamıştı ve iki devlet arasındaki düşmanlık halen sürüyordu. roma ile ittifaka giren numidye (cezayir) kralının kartaca ya saldırması. üçüncü pön savaşı'nın patlak vermesine neden oldu. kartacalılar, numidye kralını yendiler. romalılar ise barış koşullarına aykırı davrandıklarını ileri sürerek kartacalılara savaş açtı. skipion emilyanus komutasında bir roma ordusu kartaca üzerine gönderildi. kartacalılar, şehirlerini cesurca savunsalar da romalılar, bu direnişi kırmayı başararak kartaca'ya girdiler. şehri yağmalayıp yıktıktan sonra da toprakları sürerek tarla haline getirdiler. başka bir teoriye görede tüm bölgeye tuz basıp temsili olarak kartaca'nın köküne kibrit suyu ektik dedikleri de söylenir.
• ingilizcede punic wars olarak gecer. savaslarin ismi romalilarin kartacalilari tanimlamak icin kullandiklari "punici" sozcugunden geliyor.
• roma şehir devletinin roma imparatorluğu olmasını sağlamış savaşlar. kartaca gibi güçlü bir devletle yüz yıl boyunca mücadele etmeleri savaş sanatları konusunda ilerlemelerine olanak vermiş.
• roma imparatorluğu'nun saldırdığı kartaca topraklarına, toprakları kullanılmasın diye tuz serpildiği iddia edilmekte fakat bu konu belirsizliğini halen korumaktadır.
  
  bu arada o dönemlerde tuz baya zor bulunan değerli bir şeydir. roma'nın askerlerine savaş ücreti olarak tuz verdiği söylenir.
  
  yıllar sonra gelen edit: "roma imparatorluğu'nun yıktığı kartaca topraklarına, imparatorluk tarafından bir daha medeniyet var olmasın, toprakları kullanılmasın diye tuz serpildiği söylenir. " ifadesi doğruluğu şüpheli olduğu için değiştirilmiştir.
  
  @tururo'ya teşekkürler.
  
  bu iddia aşağıda referans olarak gösterilen kaynağa* göre "güvenilmez" olarak belirtilmiştir.
  
  * ridley, r. t. (1986). to be taken with a pinch of salt: the destruction of carthage. classical philology, 81(2), 140–146. http://www.jstor.org/stable/269786
• kartaca savaşları olarak da bilinir. kartaca ile roma cumhuriyeti arasında, m.ö. 264-146 yılları içinde, akdeniz egemenliği için yapılan savaşlardır.
• roma'nın savaş konusunda hannibal'dan çok şey öğrenmesine olanak sağlamıştır bu savaşlar.
  
  (bkz: hannibal)
• romalıların bütün akdeniz'i ele geçirmesine neden olan savaşlar.. 100 yıl sürmüştür..
• üçüncü (ve sonuncu) savaştan sonra kartaca'da büyük bir kırım yaşansa da tuz ekme gibi bir durum olmamıştır tabi. sonuçta mentalite nedir? burada yetişecek yaban otları yeniden kartaca'yı kurar diye mi korksunlar?
  
  ancak kartaca lanetli ilan edimiş, o bölgeye yerleşilmesi yasaklanmıştır. elbette bu da çok uzun sürmemiş, bir asır içerisinde yeniden yerleşime açılmıştır.
  
  kartacalıların romalılarda bıraktığı etkinin büyüklüğünden bu tür mitlerin ortaya çıkması da yadırganmamalıdır. örneğin hannibal'ın romalılardaki anlamlı, gulyabaninin bizdeki anlamına eşittir. bir çeşit romalı bogeyman denilebilir. "evladım bak uyumazsan kartacalı hannibal gelir seni alır" şeklinde tehditlere konu olmuştur romalı ailelerce.
• pön savaşları, kartaca savaşları olarak da bilinir. kartaca ile roma cumhuriyeti arasında, mö 264-146 yılları içinde, akdeniz deniz ticaretini ele geçirmek ve elde tutmak için yapılan ve üç evre olarak gerçekleşen savaşlardır. döneminin bilinen en geniş çaplı savaşlarıdır. pön sözcüğü, latince'deki punicus (ya da poenicus) sözcüğünden türetilmiş bir sözcük olup "kartacalı" anlamına gelmektedir ve kartacalarılar'ın fenike kökenini belirten bir sözcüktür.
  pön savaşlarının ana nedeni, büyüyen roma cumhuriyeti ile yıllardır hüküm süren kartaca imparatorluğu arasındaki çıkar çatışmalarıdır. pön savaşları'nın başladığı tarihlerde kartaca, batı akdeniz'de, yaygın deniz imparatorluğu ile egemen güçtü. deniz ticaretini neredeyse tümüyle kontrolü altında tutuyor ve bu ticaretten büyük bir servet kartaca'ya akıyordu. roma cumhuriyeti ise italya yarımadası'nda hızla genişleyen ve yayılan bir güç olmakla birlikte kartaca'nın deniz gücüne sahip değildi. dolayısıyla deniz ticaretinin kazançlarından mahrumdu. pön savaşları esasta, kartacalı tacirler ile romalı tacirler arasında bir pazar savaşıdır.
  romalılar başlangıçta etki alanlarını, hali hazırda kartaca'nın kontrolü altında bulunan, fakat aynı zamanda roma ile kültürel yakınlıkları da olan sicilya yönünde genişletmeye yönelmişlerdi.
  üçüncü savaşın sonunda, her iki taraftan yüzbinlerce askerin öldüğü bir asırdan uzun süren savaş durumunun ardından, roma cumhuriyeti kartaca'yı istila etti ve kartaca kentini yerle bir etti. artık roma cumhuriyeti, batı akdeniz'de en güçlü durumdaki devletti. öte yandan roma cumhuriyeti doğuda da büyük başarılar kazanmıştı. pön savaşları'yla aynı dönemde gerçekleşen makedonya savaşı ve doğu akdeniz'deki, mö. 188 yılında selevkos imparatorluğu'nun yenilgisiyle sonuçlanan roma - suriye savaşı, roma cumhuriyeti'ni akdeniz'de hakim güç ve klasik dünya'da en güçlü şehir devletlerinden biri haline gelmesinde önemli bir yere sahiptir.
  kartaca üzerindeki pön savaşları'yla sağlanan roma zaferi, ms. 5. yüzyıla kadar elde tutacağı hakim bir statü sağladı.
• roma devletinin nasıl bu kadar büyük bir imparatorluk haline gelebildiği, nasıl binlerce yıl boyunca dünyanın en kritik noktasında hüküm sürebildiğini bu dönemlerdeki kişiliğine bakarak anlayabiliriz aslında.
  düşünün ki pön savaşlarına kadar doğru dürüst gemisi bile olmayan bir cumhuriyet bir anda o dönemin en güçlü denizci devletlerinden birine kafa tutuyor. kısa bir süre içerisinde sıfırdan donanma oluşturup akdenizin en önemli donanmasının karşısına dikiyor. tecrübeye karşılık yenilince pes etmiyor gemiden gemiye kara savaşı teknolojisi ile (bkz: corvus) görsel
  adamları yine bezdiriyor. gemicilik konusunda tecrübesizlikleri nedeniyle defalarca kez fırtınalarda donanmaları neredeyse tamamen yok olmasına rağmen sokulluya ilham veren bir tarzda durmadan yeniden donanma yaratıp düşmanın üstüne salıyor. kartacalılar o yüzyılların en güçlü komutanlarından, savaş dehalarından birisini (hannibal) yetiştirip roma üzerine saldığında adam tıpkı pirus gibi kazansa dahi roma ne yapıp edip hem siyaseten adamı bitiriyor hem de askeri alanda da kısa zaman içerisinde düşmanını pes ettirecek kadar kendisini geliştiriyor. yani bazı filmlerden aşina olduğumuz dövüş sahneleri vardır: kahramanımız güçsüzdür fakat asla pes etmez. karşıdaki yoruluncaya kadar dayağını yer ve karşıdaki yorgun düşünce saldırmaya başlar ya. işte o sahnedeki dayak yiyen eleman gibi bir türlü pes etmeyip çözüm üreten müthiş bir anlayış.
  
  kısacası çok dinamik bir devlet. karşılaştığı sorunlar karşısında anında yenilenip kabuk değiştiriyor. hatalarını analiz edip bunları yok ediyor. gerçekten o dönemki roma devletinin durdurulamaz büyümesine şaşmamak gerekiyor.