osmanlı ordusu

• tanzimattan 1900'lerin başına kadar osmanlı ordusu rütbe şekil ve işaret konusunda avrupa ordularından büyük oranda etkilenmiş olsa da kendine has bir stil de yaratmayı başarmıştır. ancak günümüzde bu stil cumhuriyet harici üniformalarıyla epey basitleşmiş, anlaşılması kolaylaşmış çağına daha ayak uydurmuştur.
  
  buna karşın filmlerde dizilerde karşımıza çıkan bir osmanlı subayının ne rütbede olduğunu nasıl anlıyorsunuz? anlamıyorsunuz. o yüzden biri çıkıp da "nazikeda kadınefendi hazretleri miralay ekrem bey teşrif ettiler" diyince bir albay imajı kafada oluşuyor. veya süt kardeşlerde kumandanım miralay hüsam dendiğinde onu bir alay komutanına denk ancak getirebiliyoruz. nihayetinde osmanlı ordusu tsk'nın geldiği ekoldür. o yüzden geçmişimizi bilelim. buyrunuz bir osmanlı ordusu geç dönem üniforma rütbe ve işaret kılavuzu.
  
  belirtmek icap ederse resimleri aldığım kaynak mahmut şevket paşa'nın bizzat yazdığı tarihli osmanlı teşkilat ve kıyafet-i askeriyesi kitabıdır. bu kitap daha sonra türkçeleştirilerek ikiye üçe bölünmüş ve askeri müze komutanlığı tarafından 1986'da bu bölümleri tıpkı basılmış ve çok da satmamış. 100 yılı aşan eserlerde fikri mülkiyetin anonimleşmesi gibi bir durum olduğunu hatırlıyorum. o yüzden osmanlıca versiyonunu yazmakta ve bilgiyi halka direkt ulaştırmakta bir miktar insiyatif alıyorum. asıl büyük kitap 1850'lerden 1908'lere kadar olan abdülmecid dönemini falan kaplıyor da olsa onu ben bu entrye almıyorum.
  
  son olarak bu rütbe ve işaretler osmanlı ordusu haki üniformaya geçip alman tipi sırmalı omuz apoletleri ve pip'lere terfi edince büyük oranda hizmetten kalkmıştır. 1876-1908 arası bir kılavuz olarak almak yerinde olur. yani bununla gidip 1. dünya savaşı üniformalarını açıklayamayız, onun için de 1908-1918 üniforma ve işaret kılavuzu gerekiyor.
  
  osmanlıca çevirilerde çok yardımcı olan bilgi üni tarih'ten mutlu dursun'a çok teşekkürler.
  
  -------------------
  
  osmanlı ordusunda rütbeler :
  
  nefer
  onbaşı
  çavuş
  başçavuş
  
  zabitan rütbeleri 4 tanedir
  
  mülazım-ı sani : teğmen
  mülazım-ı evvel : üsteğmen
  yüzbaşı : bu osmanlı ordu sisteminde 80'lere kadar tsk'da hala olan önyüzbaşı'yı karşılayan bir rütbedir.
  kolağası : kıdemli yüzbaşı'yı karşılayan rütbedir. bir süvari ya da piyade kol'u yönetecek sorumlulukta rütbedir.
  
  ümera, yani üst subaylar ise 3 tanedir :
  
  binbaşı : aynen günümüze de gelmiştir.
  kaymakam : ya da kaim-makam. "yerine bakan" anlamındadır. ingilizce ve fransızcadaki "lieu-tenant colonel" (albayın yerine bakan) terimini bizde de direkt karşılayan bir rütbedir. günümüzde yarbay'a denk gelir. ki onlar da alay komutanları yokken yerlerine vekalet ederler.
  miralay : alay mir'i ya da komutanı. albay'a denk gelir.
  
  paşalar ise şunlardır :
  
  mirliva : liva komutanı. liva bir tugaydır. tuğgenerale denk gelir.
  ferik : tümen komutanlığı ile kolordu komutanlığı arasında gidip gelmektedir.
  1. ferik : ordu komutanı sorumluluğundadır.
  müşir : mareşal rütbesidir.
  
  üniformalar
  
  bu dönemde her birliğin, her sınıfın farklı birer üniforması vardır. 1861-1900 arası farklı renk üniformalar da yaygındır. daha da ilginç kısmı bir subayın rütbe ve sınıfı yanında görev yeri ve kıdemi de üniforma aparatlarından okunabilmektedir. işaretler genel olarak kol - yaka - omuz ve fes - kalpaktadır. her sınıfı tek tek betimlemek yerine beşerli onarlı örneklerle kitabı izleyelim. osmanlıca tekstin türkçesi ve açıklaması :
  
  üniformalar 1-6
  
  1- yaveran-ı hazret-i şehr-i-yari'den dragon elbiseli ferik (padişahın yaverlerinden hafif süvari üniformalı general)
  
  2- yaveran-ı hazret-i şehr-i-yari'den büyük üniformalı topçu ferik (padişahın yaverlerinden topçu büyük üniformalı general)
  
  3- yaveran-ı hazret-i şehr-i-yari'den büyük üniformalı piyade miralayı (padişah yaverlerinden piyade albay)
  
  4- maiyyet-i seniyye-i mülükane'den dragon elbiseli çavuş (padişah'ın öz maiyetinde görev yapan hafif süvari çavuşu)
  
  5- tüfengi bölüğü efradından (tören muhafız bölüğü askerlerinden)
  
  6- hademe-i hassa-i şahane kolağalarından (padişahın hususi işlerini gören birlikten bir yüzbaşı)
  
  üniformalar 7-12
  
  7- küçük üniformalı piyade mirliva
  
  8 - büyük üniformalı piyade ferik
  
  9- ceketli piyade mirliva
  
  10 - apoletsiz, küçük üniformalı piyade ferik
  
  11- cumalık elbisesini labis, erkan'ı harbiye binbaşı
  
  12- küçük üniformalı piyade binbaşı
  
  üniformalar 13-18
  
  13- piyade mülazım
  
  14 - sarıklı zuhaf alayı zabitanından (bkz: zuhaf) (bkz: zouave) şalvarlı sarıklı zuhaf alayı subaylarından biri. iki zuhaf alayından biri fesli diğeri sarıklıydı.
  
  15- kaputlu piyade yüzbaşı
  
  16- nişancı yüzbaşı
  
  17- esna'yı harikde itfaiye zabitanından (bkz: harik) yangına müdahale itfaiye subaylarından.
  
  18- gündelik elbiseli itfaiye zabiti (subayı)
  
  üniformalar 19-24
  
  19- yağmurluklu piyade neferi (eri)
  
  20 - piyade onbaşı
  
  21- fesli zuhaf alayı'ndan selamlık elbiseli nefer (selamlık padişahın ziyaretçi kabul ettiği yer olduğundan sarayın o kısmındaki askerler selamlık elbisesi giyerdi)
  
  22- sarıklı zuhaf alayı'ndan selamlık elbiseli nefer
  
  23- fesli zuhaf alayı'ndan gündelik elbiseli nefer
  
  24- sarıklı zuhaf alayı'ndan gündelik elbiseli nefer
  
  üniformalar 25-30
  
  25- müsellah itfaiye neferi (silahlı itfaiye eri)
  
  26- esna'yı harikde itfaiye neferi (yangına müdahale itfaiye eri)
  
  27- piyade mızıka efradından (erlerinden)
  
  28 - piyade taburlarından trampetçi
  
  29- nişancı taburlarından boruzen (borazancı)
  
  30 - piyade ilave efradından (bkz: ilave taburları)
  
  üniformalar 31-36
  
  31- (hademe?)-i hassa süvari 4. alay ümerasından (padişahın hususi birliğinin 4. alay üstsubaylarından)
  
  32- (okunmuyor) hassa süvari 4. alay ümerasından.
  
  33- süvari mızraklı alay ümerasından.
  
  34- süvari (okunmuyor) alayı ümerasından.
  
  35- kara papak aşiretine mensup hamidiye süvarisi ümerasından.
  
  36- hamidiye süvari harb alayları zabitanından.
  
  üniformalar 37-42
  
  37- kale topçu efradından (erlerinden)
  
  38- küçük üniformalı topçu zabitanından (subaylarından)
  
  39- topçu zabitan (subayı)
  
  40- süvari topçu nefer (eri)
  
  41- topçu seyyar arabacı efradından (topçu ulaştırma erlerinden)
  
  42-piyade veya cebel topçu efradından (piyade veya dağ topçusu erlerinden)
  
  üniformalar 43-48
  
  43- tabib binbaşı (askeri doktor binbaşı)
  
  44- istihkam taburları zabitanından
  
  45- istihkam taburları efradından
  
  46- birinci istihkam taburları efradından
  
  47- istihkam taburları efradından
  
  48- sanayi alayları efradından.
  
  üniformalar 49-54
  
  49- tabur katibi (yazıcısı. devlet-i ali osmanda okuma yazma bilen pek kimse olmadığından yazıcılar haberciler eskiden genelde subaydı. efraddan ise de özel üniforma giyiyordu)
  
  50- tabur imamı (bunların da kendi aralarında bir hiyerarşisi vardı. tabur imamları alay imamlığından müftülüğünden emir alan yarı subaylardı)
  
  51- dersaadet alayına mensup piyade jandarma çavuş (istanbul'da konuşlu jandarma alayına bağlı j. çvş)
  
  52. piyade jandarma zabit (subayı)
  
  53- süvari jandarma zabit (subayı)
  
  54- dersaadet alayına mensup süvari jandarma neferi (istanbul'da konuşlu jandarma alayına bağlı j. süvari er)
  
  üniformalar 55-62
  
  55- erkan-ı harbiye namzedi (kurmay subay adayı)
  
  56- mekteb-i harbiye şakirdanından - eğitim kıyafetiyle (askeri okul öğrencileri osmanlı devrinde şakirt'tiler. eğitim kıyafetli harbiyeli öğrenci)
  
  57- mekteb-i harbiye şakirdanından - harici kıyafetli
  
  58- mühendishane-i şehr-i hümayun harbiyesinden (harbiye topçu okulu öğrencisi)
  
  59- mekteb-i tıbbiye-i şahane-i harbiye şakirdanından : (askeri tıp akademisi öğrencisi)
  
  60- baytar harbiyesi şakirdanından (askeri veteriner fakültesi öğrencisi)
  
  61- baytar rüşdiyesi şakirdanından (askeri veteriner ortaokul öğrencilerinden)
  
  62- mekteb-i rüşdiye-i askeriye şakirdanından (askeri ortaokul öğrencilerinden)
  
  üniformalar 63-68
  
  63- bahriyeden küçük üniformalı sınıf-ı harp kaymakamı (deniz kuvvetlerinden küçük üniformalı muharip sınıf yarbayı)
  
  64- bahriye silahendaz zabitanından (deniz piyade subaylarından)
  
  65- bahriye silahendaz efradından (deniz piyade erlerinden)
  
  66- yazlık elbiseli gemici neferi
  
  67- mekteb-i bahriyye-i şahane harbiyesi şakirdanından (deniz harp okulu öğrencilerinden)
  
  68- haddehane şakirdanından (bkz: haddehane) (demir eritme ve tersane sınıfı öğrencisi)
  
  üniforma yaka işaretleri
  
  ön bilgi : setre önü çift veya tek sıra düğmeli, yakalı, çuhadan üniforma. bkz bir donanma setresi
  
  nimten : itfaiye subay ve erlerine özel düğmeleri göğse kadar iliklenen kısa ceket.
  
  69- teftiş-i askeri komisyonu setre ve ceketi (yüksek askeri denetleme kurulu setre yakası)
  
  70- hademe-i hassa-i şahane setresi (padişahın hususi işlerini gören birliğin setre yakası)
  
  71- tüfengi bölüğü efradı setresi (tören muhafız bölüğü erleri setre yakası)
  
  72- erkan-ı harbiye paşaları setresi ve umum erkan-ı harbiye ceketi (genel kurmay paşaları setre ve ceket yakaları)
  
  73- erkan-ı harbiye ümera ve zabitanı setresi (genelkurmay üstsubay (bkz: ümera) ve subay setre yakaları)
  
  74- piyade ve istihkam setresi ve genel olarak ceketler
  
  75- piyade ve ümera zabitanı setresi
  
  76- nişancı taburları ümera ve zabitanı setresi
  
  77- nişancı taburları ümera ve zabitanı ceketi
  
  78- itfaiye ümera ve zabitanı nimteni
  
  79- piyade efradı setresi
  
  80- nişancı taburları efradı setresi
  
  81- itfaiye efradı nimteni
  
  82- piyade mızıka efradı setresi
  
  83- süvari erkan, ümera ve zabitanı setresi
  
  84- birinci mızraklı süvari alayı ümera ve zabitanı setresi
  
  85- dördüncü süvari alayı ümera ve zabitanı setresi
  
  86- nizamiye süvari alayları efradı setresi
  
  87- süvari ertuğrul ve birinci mızraklı alayları efradı setresi
  
  88- süvari dördüncü alay efradı setresi
  
  89- genel olarak topçu setresi
  
  90- kale topçu efradı setresi
  
  91- istihkam ümera ve zabitanı setresi
  
  92- istihkam ümera ve zabitanı ceketi
  
  93- istihkam efradı setresi
  
  94 - (boş)
  
  yakalar 95-116
  
  95- etıbba'dan ümera ve zabitan setresi (doktor üstsubay ve subay setresi)
  
  96- birinci istihkam taburu ümera ve zabitanın selamlık ceketi
  
  97- birinci istihkam taburu efradının selamlık ceketi
  
  98- etıbba paşaları setresi ve genel etıbba ceketi (doktor general setresi ve genel doktor ceketi)
  
  99- eczacı setresi
  
  100- eczacı ceketi
  
  101- cerrahan setresi (cerrahların setresi)
  
  102- cerrahan ceketi
  
  103- piyade jandarma ümera ve zabitan ve efradı setresi
  
  104- taşra süvari jandarma zabitan ve efradı setresi
  
  105- taşra piyade jandarma başçavuş setresi
  
  106- taira piyade jandarma çavuşu
  
  107- taşra süvari jandarma bölük emini
  
  108- taşra süvari jandarma onbaşı
  
  109- erkan-ı harbiye namzed setresi
  
  110- mekteb-i harbiye'i şahane şakirdanı setresi
  
  111- mekteb-i idadi-i askeriye şakirdanı setresi (askeri lise öğrencileri setresi)
  
  112- mühendishane-i berri hümayun topçu şakirdanı setresi
  
  113- mekteb-i tıbbiye-i şahane harbiyesi şakirdanı setresi (askeri tıp akademisi öğrencileri setresi)
  
  114- mekteb-i tıbbiye-i şahane idadisi şakirdanı setresi (askeri tıp lisesi öğrencileri setresi)
  
  115- mekatib-i rüşdiyye-i askeriyye (askeri ortaokullar)
  
  116- baytar ve eczacı şakirdanı setresi
  
  yakalar 117-132
  
  117- umum erkan ve ümeraya mahsus
  
  118- nişancı taburları ümerasına mahsus
  
  119- istihkam erkan ve ümerasına mahsus
  
  120- ertuğrul ve birinci mızraklı süvari alayları ümerasına mahsus
  
  121- süvari dördündü alay ümerasına mahsus
  
  122- etıbba-i askeriye erkanı ve ümerasına mahsus
  
  123- eczacılara mahsus
  
  124- cerrahana mahsus
  
  125- jandarma ümerasına mahsus
  
  126- piyade, süvari, topçu, ve sıhhiye erkan ümera ve zabitanı ve istihkam paşalarile umum piyade efradı
  
  127- nişancı taburları ümera ve zabitanı ve efradı
  
  128- istihkam ümera ve zabitan ve efradı
  
  129- topçu ve süvari alayları efradı
  
  130- sarıklı zuhaf alayı efradı
  
  131- jandarma efradı
  
  132- fesli zuhaf alayı efradı
  
  kol işaretleri 133-148
  
  133- teftiş-i askeri komisyon-u alisi azası - miralay (yüksek askeri denetleme kurulu üyesi - albay)
  
  134- a'za-yi askeriyye komisyonu alisi azası - miralay
  
  135- hademe-i hassa-i şahane -kolağası
  
  136- tüfengi bölüğü efradı
  
  137- yaveran-ı hazreti şehriyari'den dragon elbisesi iktisa edenlere mahsus setrelerin iç kolu
  
  138- yaveran-ı hazreti şehriyari'den dragon elbisesi iktisa edenlere mahsus setrelerin dış kolu
  
  139- müşiran-ı a'zam (mareşaller)
  
  140- piyade ferikanı - beyazşerit ve sarı yıldız yaveran-ı hazret-i şehriyarına mahsustur
  
  141- piyade mirliva
  
  142- piyade miralaylar - beyazşerit ve sarı yıldız yaveran-ı hazret-i şehriyarına mahsustur
  
  143- piyade kaymakamlar
  
  144- piyade binbaşılar
  
  145- piyade kolağalar
  
  146- piyade yüzbaşılar
  
  147- piyade mülazım-ı evveller
  
  148- piyade mülazım-ı saniler
  
  kol işaretleri 149-164
  
  149- kolağası muavinleri
  
  150- piyade başçavuşlar
  
  151- piyade çavuşlar
  
  152- piyade bölükeminler
  
  153- piyade onbaşılar
  
  154- nişancı taburları küçük zabitanı
  
  155- okunmuyor
  
  156- okunmuyor
  
  157- piyade alay eminleri
  
  158- piyade alay katipleri
  
  159- piyade tabur katipleri
  
  160- alay müftüleri
  
  161- alay imamları
  
  162- tabur imamları
  
  163- nişancı taburları ümera ve zabitanı - binbaşı
  
  164- nişancı tabur katipleri
  
  kol işaretleri 165-180
  
  165- nişancı taburları neferatı
  
  166- itfaiye ümera ve zabitanına mahsus nimten kolu - binbaşı
  
  167- itfaiye tabur katiplerine mahsus nimten kolu
  
  168- itfaiye neferatına mahsus nimten kolu
  
  169- süvari paşalar - mirliva beyaz şerit ve sarı yıldız yaveran-ı hazret-i şehriyariye mahsustur
  
  170- süvari ümera ve zabitanı - kaymakam beyaz şerit ve sarı yıldız yaveran-ı hazret-i şehriyariye mahsustur
  
  171- süvari alay katipleri
  
  172- birinci mızraklı süvari alayı ümera ve zabitanı - miralay
  
  173- süvari ertuğrul alayı ümera ve zabitanı - miralay
  
  174- süvari dördüncü alayı ümera ve zabitanı - kolağası
  
  175- birinci mızraklı süvari alayı nefaratı
  
  176- nizamiyye ve redif süvari nefaratı (muvazzaf ve ihtiyat süvari eratı)
  
  177- süvari ertuğrul alayı nefaratı
  
  178- süvari dördüncü alayı nefaratı
  
  179- topçu paşalar - mirliva beyaz şerit ve sarı yıldız yaveran-ı hazret-i şehriyariye mahsustur
  
  180- topçu ümera ve zabitanı - miralay beyaz şerit ve sarı yıldız yaveran-ı hazret-i şehriyariye mahsustur
  
  kol işaretleri 181-196
  
  181- topçu neferat
  
  182- istihkam ümera ve zabitanı - kolağası
  
  183- topçu cephane başçavuşları
  
  184- topçu cephane çavuşları
  
  185- istihkam çavuşları
  
  186- istihkam neferat
  
  187- sanayi alayları neferatına mahsus ceket kolu
  
  188- piyade jandarma ümera ve zabitanı - kaymakam
  
  189- dersaadet alayı piyade jandarma neferatı
  
  190- dersaadet alayı süvari jandarma nefaratı
  
  191- taşra süvari jandarma zabitanı - yüzbaşı
  
  192- dersaadet alayı piyade jandarma çavuşları
  
  193- dersaadet alayı süvari jandarma bölük eminleri
  
  194- ecnebiden biriyle tekellüme müktedir mekteb-i harbiye şakirdanı (bir yabancıyla akıcı konuşabilen harp okulu öğrencisinin kol yakası ve şevronu. bu dil o yıllarda hemen hemen tümüyle fransızca olsa gerektir. harbiye'nin yabancı dile verdiği önem kuruluşundan beri asla değişmemiştir)
  
  195- mekteb-i harbiye-i şahane şakirdanı - ikinci yıl
  
  196- mühendishane-i berri-i hümayun topçu şakirdanı - ikinci yıl
  
  kol işaretleri 197-211
  
  197- mühendishane-i bahri hümayun istihkam şakirdanı - birinci yıl (deniz harp okulu istihkam öğrencisi birinci yıl)
  
  198- mekteb-i tıbbiye-i şahane şakirdanı - beşinci yıl (askeri tıp akademisi öğrencisi beşinci yıl)
  
  199- mekteb-i rüşdiyye-i askeriye şakirdanı - ikinci yıl (askeri ortaokul öğrencisi ikinci yıl)
  
  200- baytar ve eczacı rüştiyesi şakirdanı - birinci yıl
  
  yan yazı - büyük üniformalık setre kolları
  
  201- yaveran-ı hazret-i şehriyari'den piyade ferik
  
  202- yaveran-ı hazret-i şehriyari'den dragon elbisesi iktisab edenlere mahsus setrelerin dış kolu - ferik
  
  203- yaveran-ı hazret-i şehriyari'den dragon elbisesi iktisab edenlere mahsus setrelerin iç kolu - ferik
  
  204- teftiş-i askeriye komisyon-u alisi azasından piyade ferik
  
  205- piyade erkan ve ümerası - miralay
  
  206- nişancı taburları ümerası
  
  207- birinci mızraklı süvari alayı ümerası - kaymakam - ay ve yıldız yaveran-ı hazret-i şehriyari'ye mahsustur.
  
  208- dördüncü süvari alayı ümerası - binbaşı - ay ve yıldız yaveran-ı hazret-i şehriyari'ye mahsustur.
  
  209- süvari ertuğrul alayı ümerası - binbaşı - ay ve yıldız yaveran-ı hazret-i şehriyari'ye mahsustur.
  
  210- istihkam ümerası - miralay
  
  211- jandarma ümerası - binbaşı
  
  kol işaretleri ve omuz apoletleri 212-228
  
  212- erkan-ı harbiye, piyade, istihkam ve sıhhiye paşalar - mirliva - beyazşerit ve sarı yıldız yaveran-ı hazret-i şehriyarına mahsustur
  
  213- erkan-ı harbiye, piyade, istihkam ve sıhhiye ümerası- mirliva - beyazşerit ve sarı yıldız yaveran-ı hazret-i şehriyarına mahsustur
  
  214- erkan-ı harbiye, piyade, istihkam ve sıhhiye zabitanı - mirliva - beyazşerit ve sarı yıldız yaveran-ı hazret-i şehriyarına mahsustur
  
  215- nişancı taburları ümera ve zabitanı - binbaşı
  
  216- süvari ve topçu erkan, ümera ve zabitanı - ay ve yıldız yaveran-ı hazret-i şehriyarına mahsustur
  
  217- süvari ve topçu erkan, ümera ve zabitanından maiyet-i seniyye'de bulunanlar
  
  218- istihkam ümera ve zabitanı - kolağası
  
  219- müşiran-ı azam'a mahsus
  
  220- piyade ve istihkam ferikanına mahsus
  
  221- erkan-ı harbiye, piyade ve istihkam mirlivalarına mahsus
  
  222- süvari erkan, ümera ve zabitanına mahsus
  
  223- ertuğrul ve birinci mızraklı süvari alayları erkan ümera ve zabitanına mahsus
  
  224- nizamiye süvari alayları efradına mahsus
  
  225- süvari ertuğrul alayı efradına mahsus
  
  226- topçu erkan ümera ve zabitanına mahsus
  
  227- topçu efradına mahsus
  
  228- mühendishane-i berr-i hümayun topçu şakirdanına mahsus
  
  ceket setre ve yağmurluk lambaseleri ve setre apoletleri 229-256
  
  229- ferik
  
  230- mirliva
  
  231- miralay
  
  232- kaymakam
  
  233- binbaşı
  
  234- kolağası
  
  235- yüzbaşı
  
  236- mülazım-ı evvel
  
  237- mülazım-ı sani
  
  238- alay emini ve erkan-ı harp kolağası
  
  239- alay katibi
  
  240- tabur katibi
  
  241- hademe-i hassa-i şahane setre lambasesi
  
  242- tüfengi bölüğü efradı setre lambasesi
  
  243- piyade efradı setre ve yağmurluk lambasesi
  
  244- nişancı taburları efradı setre ve yağmurluk lambasesi
  
  245- musika efradı setre lambasesi
  
  246- süvari ve topçu efradı yağmurluk lambasesi
  
  247- istihkam efradı setre ve yağmurluk lambasesi
  
  248- birinci istihkam taburu zabitan ve efradı ceket lambasesi
  
  249- jandarma efradı yağmurluk apoleti
  
  250- mekteb-i rüşdiyye-i askeriyye setre ve yağmurluk lambasesi
  
  251- müşir
  
  252- ferik
  
  253- mirliva
  
  254- miralay
  
  255- kaymakam
  
  256- binbaşı
  
  setre apolet ve köprüleri - yağmurluk apoletleri 257-282
  
  257- kolağası
  
  258- yüzbaşı
  
  259- mülazım-ı sani
  
  260- mülazım-ı evvel
  
  261-nişancı taburları zabitanı- kolağası
  
  262-istihkam taburları zabitanı - yüzbaşı
  
  263- süvari ertuğrul alayı zabitanı - yüzbaşı
  
  264- ertuğrul ve birinci mızraklı süvari alayları zabitanı - kaymakam
  
  265- birinci mızraklı süvari alayı zabitanı - mülazım
  
  266- birinci mızraklı süvari alayı efradı
  
  267- büyük üniformalık setre apolet köprüsü
  
  268- büyük üniformalık istihkam setre apolet köprüsü
  
  269- büyük üniformalık süvari dördüncü alayı setre apolet köprüsü
  
  270- müşir
  
  271- ferik
  
  272- mirliva
  
  273- miralay
  
  274- kaymakam
  
  275- binbaşı
  
  276- kolağası
  
  277- yüzbaşı
  
  278- mülazım-ı evvel
  
  279- mülazım-ı sani
  
  280- alay emini ve erkan-ı harp kolağası
  
  281- alay katibi
  
  282- tabur katibi
  
  düğmeler ve kordonlar 283-306
  
  283- büyük üniformalık setre düğmesi
  
  284- küçük üniformalık setre düğmesi
  
  285- yağmurluk düğmesi
  
  286- ceket düğmesi
  
  287- kol ve spolet düğmesi
  
  288- efrad setre ve yağmurluk düğmesi
  
  289- süvari yağmurluğu ve büyük üniformalık setre düğmesi
  
  290- süvari küçük üniformalık setre düğmesi
  
  291- süvari ceket düğmesi
  
  292- süvari kol düğmesi
  
  293- efrad setre ve yağmurluk düğmesi
  
  294- yok
  
  295- ertuğrul alay setre ve yağmurluk düğmesi
  
  296- ertuğrul alayı kol düğmesi
  
  297- topçu yağmurluk düğmesi
  
  298- topçu setre ve ceket düğmesi
  
  299- yaveran-ı hazret-i şehriyari kordonu
  
  300- hademe-i hassa-i şahane kordonu
  
  301- erkan-ı harbiye kordonu
  
  302- süvari ertuğrul alayı erkan, ümera ve zabitan kordonu
  
  303- musika efradı kordonu
  
  304- itfaiye kordonu
  
  305- dersaadet jandarma alayı süvari efradı kordonu
  
  306- makam yaveranlığına mahsus kordon
  
  bahriye (denizci) üniformaları 307-331
  
  307- setre ve yağmurluk düğmesi
  
  308- ceket düğmesi
  
  309- kol ve yelek düğmesi
  
  310- erkan ve ümera kılıç kayışı
  
  311- zabitan kılıç kayışı
  
  312- paşalara mahsus apolet köprüsü - ferik
  
  313- ümeraya mahsus apolet köprüsü
  
  314- zabitana mahsus apolet köprüsü
  
  315- ümeraya mahsus apolet köprüsü - ferik
  
  316- ümeraya mahsus apolet köprüsü - binbaşı
  
  317- zabitana mahsus apolet köprüsü - mülazım
  
  318- etıbba lambasesi
  
  319- cerrahan lambasesi
  
  320- eczacı lambasesi
  
  321- müşir
  
  322- ferik
  
  323- mirliva (ay ve yıldız yaveran-ı hazret-i şehriyarına mahsustur)
  
  324- miralay (çapa ve yıldız bahriye erkan-ı harbiye'ye mahsustur)
  
  325- kaymakam
  
  326- binbaşı
  
  327- kolevvel (denizcilerde osmanlı kara ordusundaki piyade kolunun karşılığı olan rütbe burada ikiye ayrılır. karadaki sağ kol ve sol kolun ağaları aynı rütbededirler ve apoletlerinde fark yoktur. osmanlı deniz kuvvetlerinde ise bu ikisinin rütbeleri protokolde aynı olsa da isimleri değişiktir.)
  
  328- kolsani (bkz yukarıdaki açıklama)
  
  329- yüzbaşı
  
  330- mülazım-ı evvel
  
  331- mülazım-ı sani
  
  bahriye üniformaları 332-355
  
  332- çarkçı binbaşı (makine dairesi binbaşı)
  
  333- inşaiye ve sanayi binbaşı - yıldız maiyyet-i seniyye'de bulunanlara mahsustur (inşaat mühendis binbaşı)
  
  334- ketebe (deniz katibi)
  
  335- sıhhiye binbaşı
  
  336- eimme (birinci sınıf deniz imamı)
  
  337- mekteb-i bahriye-i harbiye - ikinci yıl (deniz harp okulu)
  
  338- mekteb-i bahriye-i idadi - üçüncü yıl (deniz lisesi)
  
  339- haddehane şakirdi
  
  340- bahriye rüşdiyyesi - ikinci yıl (deniz ortaokulu)
  
  341- gedikli (deniz astsubay)
  
  342- gedikli şakirdi (deniz astsubay öğrenci)
  
  343- bahriye kılıcı
  
  344- bahriye erkan ve ümera kılıç püskülü
  
  345- büyük üniformalık setre yakası
  
  346- büyük üniformalık setre kolu
  
  347- sertob (topçubaşı)
  
  348- serdümen
  
  349- ateşçievvel - yazlık (birinci ateşçi - kazan dairesi baş sorumlusu)
  
  350- ateşçisani - yazlık (ikinci ateşçi)
  
  351- bölük emini - yazlık
  
  352- mekteb-i bahriye şakirdanı yaka alameti (deniz harp okulu yaka işareti)
  
  353- haddehane şakirdanı yaka alameti
  
  354- efrad kışlık gömlek yakası
  
  355- efrad yazlık gömlek yakası
  
  kılıçlar ve kılıç püskülleri 356-367
  
  356- müşirana mahsus (mareşallere özel)
  
  357- müşirana mahsus
  
  358- ferikana mahsus (korgenerallere özel)
  
  359- ferik, mirliva, paşalar ve ümeraya mahsus (generaller ve üst subaylara özel)
  
  360- erkan-ı harp miralayından kolağasına kadar (kurmay albaydan kolağasına kadar)
  
  361- zabitana mahsus (subaylara özel)
  
  362- topçu miralayından alay emini'ne kadar
  
  363- süvari ertuğrul ve birinci mızraklı alayları ümerasına mahsus
  
  364- süvari miralaydan alay emini'ne kadar
  
  365- süvari ertuğrul ve birinci mızraklı alayları zabitanına mahsus
  
  366- piyade istihkam miralaydan alay emini'ne kadar
  
  367- süvari ertuğrul ve birinci mızraklı alayları efradına mahsus
  
  kılıçlar 368-376
  
  368- erkan-ı harp kolağasından mülazıma kadar
  
  369- süvari efradına mahsus
  
  370- topçu kolağasından mülazıma kadar
  
  371- süvari kolağasından nefarata (erlere) kadar
  
  372- ertuğrul süvari alayı zabitanına mahsus
  
  373- piyade ve istihkam kolağasından mülazıma kadar
  
  374- topçu neferatına mahsus
  
  375- ertuğrul alayı neferatına (erlerine) mahsus
  
  376- hamidiye süvari alaylarına mahsus seyf (osmanlı kılıcı)
  
  kılıç meç ve kasaturalar 377-384
  
  377- topçu neferatına (erlerine) mahsus testereli kama
  
  378- hademe-i hassa-i şahaneye mahsus (padişahın hususi işlerini gören birliğe özel)
  
  379- mekteb-i harbiye-i şahane talebesine mahsus (kara harp okulu öğrencilerine özel)
  
  380- mekteb-i bahriye-i şahane talebesine mahsus (deniz harp okulu öğrencilerine mahsus)
  
  381- talim meçi
  
  382- talim meçi
  
  383- mauser kasaturası
  
  384- hamidiye süvari alaylarına mahsus
  
  ---------
  
  atatürk'ün dönem üniformalarını bu kılavuzla açıklayabiliyor muyuz bakalım :
  
  resim 1 :
  
  üniforma 57 numarada - harbiye şakirdanı dışarı elbisesi
  kol işaretleri 195 numarada - ikinci yıl öğrencisi
  koldaki şevron - 194 numara gri renkli. fransızcayı kusursuz konuşuyor.
  kılıç 379 numarada - püskülsüz altın kabzalı harbiye kılıcı
  
  sonuç : harbiye 2. sınıf öğrencisi.
  
  ikinci örnek. resim 2
  
  burada mustafa kemal bir setre giyiyor.
  yakalar 73 numarada - erkan-ı harbiye üstsubay ve subaylarına özel. kurmay olmuş.
  kol işaretleri için yen ve kordon rengi seçilemiyor. iki düz çizgi var. 145 ve 146 numaralardan birisi - yüzbaşı ya da kolağası.
  kordon 301 numarada erkan-ı harbiyeye mahsus kurmay kordonu.
  kılıç 368 numarada, püskül alameti görünmüyor. kurmay subaylara özel.
  
  sonuç : kurmay yüzbaşı. sene 1905.
  
  üçüncü örnek:
  süt kardeşler filmindeki şener şen
  
  paşa baba diye hafızalarımızda yer eden sütoğlana dünyayı dar eden bahriyeli şener şen'in kol alametleri 324 numarada. bir deniz miralay. yani paşa değil. olmamış.
  
  dördüncü örnek : 93 harbi plevne kahramanı gazi osman paşa
  
  omuzlardaki püsküllü apoletler 251 numarada. müşir. yani mareşal.
  kollardaki spolet çizgiler bu kılavuzda yok ama 202 numaradaki ferik koluna bakarsanız o üç çizgili. osman paşa'da 4 satır spolet var. ferik üstü, yani müşir.
  kordon 299 numarada, paşa aynı zamanda padişah yaveri.
  
  sonuç : osmanlı mareşali
  
  işe yarıyor!
• ateşli silahların icadıyla yeniçeri askerlerini tüfeklerle donatmış bir ordudur. ki bu da 1400'lü yıllara denk gelir. klasik osmanlı ordusu tabur şeklinde dizilmiş arkalarında top arabaları ve onlarında arkasında ard arda dizilmiş tüfekli profesyonel yeniçeri askerlerinin bulunmasıyla oluşurdu.
  
  tarihte bildiğimiz ilk yaylım ateşi tekniğini osmanlı-türk ordusunun kullanmış olma ihtimali çok yüksektir. arka arkaya 9 sıra olan tüfekli yeniçeriler güçlü ve ardışık bir yaylım ateşi yapabiliyorlardı. nitekim mohaç savaşında saldıraya ağır süveri macarlar birbirlerine zincirlenmiş bir şekilde saldırdıkları için osmanlı-türk askeri iki yana açılarak bunların ortalarından geçmesine izin verir tam da bu sırada arka arkaya 9 sıra olmuş tüfekli yeniçeri ile karşılaşırlar ve yaylım ateşiyle en güçlü macar kuvveti etkisiz hale getirilir. mohaç savaşının kırılma noktası da bu olmuştur.
  
  aslında osmanlılar macarlardan esinledikleri tabur tekniğini yani top arabaları ile korunan hatlar meydana getirme ve bu hareketli hatların arkasına top ve onunda arkasına tüfekli ve okçu birlikler yerleştirme düzenini ilk defa 2.muradın 2. kosova savaşı sırasında uygulamıştır. ancak hareketli tüfekçi birliklerin savaşa sürülmesi otlukbeli savaşında olmuştur.bunda tüfeğin daha kolay taşınabilir hale getirilmesi beklenmiştir.
  
  yaylım ateşinin ilk tipik örneği ise çaldıran savaşıdır etkili yaylım ateşi ile safevi süvarilerini kendilerine yaklaştırmamışlardır. nitekim mercidabık ve ridaniye savaşı da etkili tüfekçiler sayesinde kazanılmışıtır.
  unutmadan ayrıca fitilli tüfeğin tetik mekanizmasını 1500'lü yılların başında osmanlı-türkleri bulmuştur. hatta bunun ihracatı bile olmuştur. çin'de bu döneme ait osmanlı-türk tüfekleri vardır.
  
  1600lü yıllardardan itibaren ise osmanlılar bazı savaşlarda siper kazarma sistemini uygulamışlardır. savaş meydanında yığma topraktan tabyalar meydana getirilip bu tabyalar büyük toplarla korunmuştur.bu yıllardan itibaren artık tımarlı sipahiler de bellerinde tabanca denilen silahlarını taşımaya başlamıştır. sipahiler bir el ateş ettikten sonra kılıçları ile hücuma kalkarlardı. galiba amerikan filmlerinden tanıdık geldi size.
  
  he ayrıca ilk defa iki tarafın da birbirine top atışı ile başladığı savaş da ikinci kosova savaşıdır.bir gün boyunda macar ve osmanlı-türk ordusu birbirlerine top atışı yapmıştır
  
  osmanlılar askeri alanda teknoloji transferine hiç bir zaman olumsuz bakmamış hatta bunun öncüsü olmuşlardır. burda pragmatist bir türk zekası rahatlıkla görülebilir. en az batılılar kadar osmanlı-türkleri de ateşli silahların icadında ve savaş taktiklerin gelişiminde önemli bir yere sahiptir.
  
  edit: imla
• istanbul'un fethine tanıklık eden bizanslı tarihçi kritovulos'un "tarih-i sultan mehmed han-i sânî"^* adlı eserinde:
  
  “ordunun ağırlığı meyanında [arasında] makineler, inşaata mahsus aletler ve dülger
  edevatı ve sair inşa maddeleri ve bir hayli demir ve bakır bulunmakta idi. ve bir hayli dülger ustası dahi birlikte götürülmekte idi.”
  
  yazdığını gören hikmet kıvılcımlı, 1953 tarihli fetih ve medeniyet' adlı kitabında osmanlı ordusunda yol yapımına ilişkin kullanılan alet edevattan yola çıkıp istanbul'un fethinin politik ekonomi bağlamında nereye oturduğuna ilişkin şiir gibi bir yorum yapıyor:
  
  "osmanlı ordusu, ordu değil, harikulade keskin bezirgân dişli bir yol tesviye cihazı, kadim zamanın muazzam canlı buldozeri idi sanki... elhasıl, ordu bahane idi. yapılan yoldan, ordu yüz yılda kaç defa geçecek idi?.. asıl ordunun arkasında, geceli gündüzlü, o yolu tepip işletecek olan kervan ve bezirgân kümeleri heyecanla bekleşiyorlardı... osmanlılığın medeniyet tarihindeki öz rolü.., her şeyden önce: doğu ile batı arasındaki geleneksel ticaret yollarını temizleyip korumaktan ibaretti....
  osmanlı kuruluşunun fetihle gerçekleşen bütün sırrı: bir yanda kadim hint ve uzakdoğu bezirgân yollarını korumak, öte yanda kara ve akdenizlerle tuna boylarını italyan-cermen tekelinden temizlemekti. o zamanın şartları içinde bu iş, dünya ticaretinin anahtarlarını güvenlik ve asayişe kavuşturmak, bir kelime ile dünya medeniyetini savunmaktı"
• osmanlı ordusu 14.ve 17.yüzyıllar arasında dünyanın en büyük ve en güçlü savaş makinesiydi.padişahın köle askerleri olan kapıkulları ile feodal devlet askerlerinin bileşiminden oluşan ordu yüzyılların getirdiği orta asya,islam ve hatta bizans askeri birikiminin bir ürünüydü.ordunun iki ana birlik tipinden olan piyadeler genelde devletin hükmündeki vasal milletlerden ve kapıkullarından geliyordu.
  
  osmanlı ordusunun ana vurucu kütlesi ise türk geleneğine uygun olarak süvariydi.1389 kosova,1396 niğbolu,1444 varna ve 1526 mohaç gibi büyük meydan muharebelerini kazanan hep feodal süvariydi.batılılar osmanlı süvarisinin moral ve disiplin üstünlüğünü ancak uzun kargılı piyade askerleri ve tüfekçilerin birleşimiyle 17.yüzyılda altedebildiler.
  
  klasik devir osmanlı ordusu
  
  (bkz: kapıkulları)
  (bkz: eyalet askerleri)
  (bkz: osmanlı donanması)
  
  modernizasyon sonrası osmanlı ordusu:
  
  (bkz: nizam-ı cedid)
  (bkz: asakiri mansurei muhammediye)
  (bkz: osmanlı ordusu 1877-1918)
• alev alatlı tarafından klasik devir yapılanması temizce özetlenen tsk'nın selefi:
  
  "15.yüzyıldın ikinci yarısından 16.yüzyılın sonuna kadar osmanlıların seferber edebildikleri 300.000 kişilik kuvvettin sadece 25.000’i muazzaf (profesyonel) askerler teşkil eder, osmanlı ordusunun asıl bölümünü eyâlet askerleri olarak bilinen taşra milisleri oluştururdu. eyâlet askerleri, genelde kılıç, ok, hançer vb.ile donanmış atlılardı ve kendilerine tahsis edilen toprakları (tımar) korurlardı. ... ateşli silâhların keşfi ile birlikte tüfek ve tabanca kullanmaya başlayan eyalet askerleri, amerika’daki milis kuvvetlerini anımsatan birimlerdir. federal orduya benzeyen yapılanma ise kapıkulu askerleri olarak bilinen, doğrudan padişaha bağlı seçkin birliklerdir ki, yeniçeriler ve sipahiler bu sınıflandırmaya dahildirer. sayılarının 10-12.000 cıvarında olduğu kaydedilen sipahilerden her birisi 2 ilâ 6 atlı bulmak, eğitmek ve silâhlandırmakla yükümlüydü. bunlardan başka yaya başıbozuklar ve atlı akıncılar vardı. gayri-nizami bir güç oluşturan bu askerlere maaş verilmez, geçimlerini ganimetten sağlamaları beklenirdi ki, bunlar da “vahşi” daha doğrusu “yaban batı”nın verimli topraklarına, kaliforniya’nın altınlarına hücum edenleri anımsatırlar."
• birinci dunya savasi sonrasindaki durumu nutuk'ta soyle gecer:
  
  "...
  genel durumu ortaya koyabilmek için ordu birliklerinin nerelerde ve ne durumda olduklarını da açıklamak isterim. anadolu'da başlıca iki ordu müfettişliği kurulmuştu.
  
  ateşkes anlaşması ilân edilir edilmez, birliklerin savaşçı erleri terhis edilmiş, silâh ve cephanesi elinden alınmış, savaş gücünden yoksun bir takım kadrolar haline getirilmiştir.
  
  merkezi konya'da bulunan ikinci ordu müfettişliği'ne bağlı birliklerin durumu şöyle idi :
  
  bir tümeni (41'inci tümen) konya'da, bir tümeni de (23'üncü tümen) afyonkarahisarı'nda bulunan 12'nci kolordu, karargâhıyla konya'da bulunuyordu. izmir'de esir olan 17'nci kolordu'nun, denizli'de bulunan 57'nci tümeni de bu kolorduya bağlanmıştı.
  
  bir tümeni (24'üncü tümen) ankara'da, bir tümeni de ( 11'inci tümen) niğde'de bulunan 20'nci kolordu, karargâhıyla ankara'da idi. izmit'te bulunan 1'inci tümen, istanbul'daki 25'inci kolordu'ya bağlanmıştı. istanbul'da da 10'uncu kafkas tümeni vardı.
  
  balıkesir ve bursa bölgesinde bulunan 61'inci ve 56'ncı tümenler karargâhı bandırma'da bulunan istanbul'a bağlı 14'üncü kolordu'yu oluşturuyordu. bu kolordunun komutanı, meclis'in açılışına kadar, merhum yusuf izzet paşa idi.
  
  3'üncü ordu müfettişliği ki, müfettişi ben idim; karargâhımla samsun'a çıkmış bulunuyordum. doğrudan doğruya emrim altında olmak üzere iki kolordu vardı. bunlardan biri, merkezi sivas'ta bulunan 3'üncü kolordu'dur. komutanı yanımda getirdiğim albay refet bey'dir. bu kolorduya bağlı bir tümenin ( 5'inci kafkas tümeni ) merkezi amasya'da, ötekinin merkezi de samsun'daydı. diğeri, merkezi erzurum'da bulunan 15'inci kolordu idi. komutanı kâzım karabekir paşa'ydı. bu kolordunun tümenlerinden birinin' (9'uncu tümen) merkezi erzurum'da, komutanı rüştü bey; ötekinin (3'üncü tümen) merkezi trabzon'da idi. komutanı yarbay hâlit bey' di. hâlit bey istanbul'a çağrılmış olduğundan komutadan çekilerek bayburt'ta gizlenmiş, tümen vekâletle idare ediliyor. kolordunun öteki iki tümeninden 12'nci tümen, hasankale'nin doğusunda sınırda,11'inci tümen bayezıt'ta bulunuyordu.
  
  diyarbakır bölgesinde bulunan 2 tümenli 13'üncü kolordu müstakildi. istanbul'a bağlı bulunuyordu. bir tümeni (2'nci tümen) siirt'te öteki tümeni (5'inci tümen) mardin'de idi.
  ..."
• zamanın en düzenli ordusu. özellikle osmanlı ordusunun sefer zamanı kullandığı ikmal ve iaşe sistemi araştırmalara konu olmaktadır.
• "eğer bizim bu naçiz çalışmamız, kökleşmiş önyargıların sökülüp atılmasına, ve türkiye'nin devlet adamlarının liberal niyetlerini kötü gösteren ve felce uğratan hakaret ve iftiralara hak ettikleri karşılığın verilmesine katkıda bulunursa mutlu olacağız." önsözü ile, 15 ocak 1866 tarihinde, la turquie et ses réformes (türkiye ve reformları) adlı kitabı yayımlanan eugene morel'in, osmanlı ordu ve bahriye teşkilatı ile alâkalı dönem tespitlerinden bir bölüm:
  
  "osmanlı ordusu nizamiye yani aktif ordu ve redif yani yedek ordusu olarak bölünür. erler, 5 yıl nizamiyede, 7 yıl redifte olmak üzere 12 yıl hizmet ederler. rıza paşa'nın 1843'te yaptığı düzenlemeye göre her müslüman uyruk, 20 yaşına gelince askerlik hizmetini yapmak zorundadır...
  
  resmi düzenlemelere göre imparatorluğun askeri kuvvetleri toplamı 400.000 kişidir. ama öyle görünüyor ki bu rakamlar fazla yüksektir ve ordunun resmî örgütlenmesi hiç de gerçek ordu değildir, ve şu şekilde bir indirim yapmak gerekir; biri muhafız, ikisi avrupa'dan, biri asya'dan 4 ordu, özel birlikleri ve yedekleriyle birlikte toplam 88.900 kişi.
  
  bu sayılara redif taburları için de 62.000 eklenecek olursa toplam olarak 150.000 kişi eder; gerçekten türk ordusu budur; ama eğer bunlara müfrez kıtalar, jandarma, bağımlı devletlerin kontenjanları, düzensiz birlikler katılacak olursa, imparatorluğun toplam askeri kuvvetleri için en çok 300.000 kişilik bir sayıya ulaşılır.
  
  erler yat-kalk talimine oldukça alışkındırlar, ama subayların çoğu mesleklerinin en basit unsurlarını bile bilmezler ve her ordu, her tabur ancak kendi başına ve gelişigüzel harekâtta bulunabilir. zaten ordu iyi kurmaylarda, yönetim hizmetlerinden, düzenli defter tutma yöntemlerinden, terfi yasasından, ceza kanunundan, hastane, donanım deposu ve cephaneliklerden, azık ve gereçlerden, vb. yoksundur. generaller çok kez bir bakanın kayırılmasıyla atanır ve şu son zamanlarda bir ordu birliğinin komutanlığının ömründe hiç askerlik yapmamış bir adama verildiği görülmüştür. sadece kağıt üzerinde mevcut taburlar vardır ve bunların komutanları kendilerini denetlemekle yükümlü müfettişle paylaştığı maaşını alır. nihayet, kimi zaman alaylar bir iki yıl ücret almadan kalırlar ve iller kesesinden yiyerek yaşarlar....
  
  1750'de türk donanması'nda halen 200 yelkenli vardı; ama 1806'da 67'den fazla kalmamıştı, navarin'den sonra ise sadece 52 yelkenli. 1853 yılında donanmanın saymaca mevcudu 18 büyük savaş gemisi, 16 yelkenli firkateyn, 10 korvet, 30 brick yahut cutter ve 18 buharlı firkateyn yahut korvet, hepsi 86 gemi, ama çoğu silahsız, tamirde ya da hizmet dışı durumda idi ve bunların bir rus filosuyla karşılaştıklarında ona karşı koyacak güçte olmadıklarına hükmolundu; bazıları sivastapol ablukasında yer aldılar, 13'ü sinop'ta harap oldu, gerisi ise müttefikler tarafından taşıma gemisi olarak kullanıldılar..."
• bünyesinde bulunan unsurların dönem dönem maffios unsurlar haline gelmesi söz konusu olan ordudur.
  
  klasik dönemde teşkilatlanması ve idaresiyle parlak zaferlere imza atarken, değişim ve dönüşüm dönemiyle birlikte çeşitli bölgelerden gelme birliklerin kendi güçleri nisbetinde siyasete ve sosyal yaşama etkide bulunmaları söz konusudur.
  
  özellikle merkezde kapıkulu sipahileri ve yeniçeriler, anadolu'da kapu halkı ve kapıkulu kökenli idarecilerle-yerel idareden gelme önderler arasında, balkanlarda da merkezi otorite ile akıncı beylikleri arasında dönem dönem savaşa bile varan sürtüşmeler yaşanmıştır.
  
  1600'lerin başına dek bunların ayyuka çıktığı dönemde ise devlet ricali bunlara mesafeli kalarak amiyane tabirle "iti ite kırdırma" düşüncesiyle bu maffios unsurların çatışmasını el altından desteklemeseler bile bir anlamda müsade etmişlerdir. olumlu ve olumsuz sonuçları olmuştur. akıncı ocağının ve kapıkulu sipahilerinin kısmi tasfiyesi otoritenin yerini sağlamlaştırmış ama bu sefer de palazlanan yeniçeriler otoriteyi sınırlayan başka bir durum oluşturmuşlardır.
• tüm sistematik disiplinlerde oldugu gibi, askeri doktrin ve geleneksel stratejilerinde de türk olmaktan uzak kalmis ordudur.
  
  türk'ler, ordularinda piyade/süvari oranını en az 1/9 olarak bulundururlar. yani her piyade basina 9 süvari.
  
  savaşlar öncesi cok detayli plan yapar türk ordulari ve bu genellikle atlara odaklidir.
  
  iklim, otlak alanlar, nehirlerin donma ve cözülme dönemleri gibi kritik etkenleri cok uzun sure gozlemledikten sonra saldirirlar.
  
  bu sebepledir ki 10,11 ve 12.yuzyillarda orta asya'dan gelip avrupa ordularini perisan etmistir ögetay han'in ordulari. hatta neredeyse düsmek üzereyken ögetay han ölmüstür de o sayede kurtulmustur viyana.
  
  osmanli ordu geleneğinde ise üç piyadeye karsi sadece bir süvari kullanilir ve bu, dogu roma (bkz: bizans) ordusunun doktrinidir. tarihte bu denli piyade odakli ordu gelenegi takip etmis türk imparatorlugu göremezsiniz.
  
  manevra kabiliyetinden ziyade lojistik, uzun süreli dayanim (bkz: durability) ve defansif kabiliyeti cok yüksek ordular kurmaktir buradaki amac. osmanli gibi yerlesik duzende, vergilendirmenin hayati önem arz ettigi ve de savaslardan ziyade kale ve sehir kusatmalarinin cok önemli oldugu o dönemlerde bu elbette gerekliydi.
  
  cünkü, süvari agirlikli bir ordu, bu yeteneklerden yoksundur.
  
  lakin vur kac stratejisi ve şok saldiri odakli stratejilerde suvari agirlikli ordular, piyadesi bir disiplin/doktrin odakli konuslanmamis rakiplere anormal kayiplar verdirip hizli sonuclar almak icin idealdir.
  
  mogollar icin amac, osmanli'dan farkli olarak bu idi zaten.