nft

• nft (non-fungible token), herhangi bir blokzincir platformu üzerindeki (bitcoin, ethereum, avalanche vs) tekil bir sanal jetondur. o jetonun aynısından bir tane daha yapılamayacağını ve blokzincirden asla kaybolmayacağını matematiksel olarak garantiler. bunlardan parasını verip kendiniz üretebilir, elinizdekileri başkalarına yollayabilir, başkalarından da satın alabilisiniz.
  
  bu açıdan alıştığımız kriptoparadan ve fungible token'lardan farklıdır. yani mesela btc, eth, avax gibi kriptoparalardan dolaşımda milyonlarca vardır ve her biri birbirinin aynıdır, onlar da fungible'dır yani. oysa yarattığınız her nft'den sadece bir tane olabilir. o yüzden her nft ayrı ayrı basılmak zorundadır. minority report'taki tahta toplar birer fiziksel nft'dir mesela.
  
  nft bu haliyle basit bir finansal enstrüman şeklidir, sanat eseriyle hiçbir alakası yoktur. o alaka nft'lerin basılma aşamasında içlerine ufak bir veri eklenebilmesinden gelir. o alana da "bu nft şu web adresindeki eser için oluşturulmuştur" gibi bir bilgi eklenir.
  
  peki aynı nft'ye aynı bilgiyi yazıp sizin de bir tane oluşturmanızı engelleyen ne var? hiçbir şey yok. sahte nft'ler eserin kendisini barındırmadıklarından telif ihlali de yapmıyorlar aslında. burada iş artık blokzincirden çıkıyor, sanatçının sosyal medya hesabına geliyor. sanatçı sosyal medya hesabından "benim eserin gerçek nft'si bu arkadaşlar, diğer nft'lere itibar etmeyiniz" içerikli bir duyuru yapıyor. eseri sanatçıya, sanat eserine bağlayan tek şey de bu duyuru oluyor.
  
  nft bu haliyle aslında eserin sahipliğine dair size hiçbir şey garantilemiyor. eser üzerinde size bir hak vermiyor. tek garantilediği şey nft'nin blokzincirden asla kaybolmayacağı ve o blokzincir üstünde çoğaltılamayacağı. nft'nin de sanatçıyla ve sanat eseriyle alakasını sanatçı kendi sosyal medyadaki beyanlarıyla kuruyor aslında. onun dışında o nft'nin orjinalliğini blokzincir üstünde garantileyen herhangi bir şey yok, çünkü blokzincirde yaşayan kimliklerimiz yok. sanatçının aynı eserden birden fazla nft basmasını engelleyen bir şey de yok. orada tamamen sanatçının ne vaadettiği ve vaadini yerine getirip getirmediğine bakıyor her şey.
  
  yani nft özünde blokzincirde duran imzalı bir sertifika. elbette blokzincirin de kaybolmayacağının garantisi yok. şimdiden çıkmış ve kaybolmuş sürüyle blokzincir teknolojisi var. barındırdıkları veriler de özellikle arşivlenmedikçe buhar oluyorlar. o yüzden blokzincir için ya bitcoin ya da ethereum gibi en popüler platformlar tercih ediliyor ki mümkün olduğunca uzun yaşasınlar. ama onların da hayatta kalacağının herhangi bir garantisi yok. elbette blokzinciri diskinize indirip yedekleyebilir ilerde bakıp bakıp anıları yad edebilirsiniz. ama o zaman da blokzincirin esprisi kalmıyor.
  
  sanat eserleri için nft'nin çok büyük bir esprisi yok yani. sanatçıdan "bu eseri şu kişiye sattım" yazan bir imzalı sertifika almaktan farksız, hatta o sertifika daha ömürlü olabilir, çünkü varlığı üçüncü parti bir teknolojiye bağlı olmaz.
  
  görsel sanat eserlerinden farklı olarak ekşi sözlük entry'lerinin çoğu nft'lerin ek veri alanına sığabiliyorlar. örnek olarak avalanche^* üzerinde #1 numaralı entry için bir nft bastım, içeriğini explorer'dan görebilirsiniz. bu nft'yi benim yarattığımın tek kanıtı ise bu entry. başkaları da aynı nft'den yaratabilir ama benim hesabımla eşleştirilmesini sağlayamazlar. haliyle burada otantikliği belirleyen ekşi sözlük oluyor, blokzincir değil.
  
  mesela satılık entry'ler diye bir başlıkta "#1 entry'sini hettere hottore kullanıcısına sattım" entry'si girsem zaten kendi içinde dönen bir nft sistemi yaratmış oluyorum. (entry silinir, editlenir, sonra aynısından tekrar girilir diye de o entry'yi satın alan başkası internet archive'da sayfayı arşivleyebilir, eski kaydı kanıt olarak gösterebilir). böylece blokzincirsiz bir kamuya açık hesap defteri yaratmış olurum.
  
  benzer şekilde sanatçılar mesela twitter hesaplarından "x eserinin nft'si y kullanıcısına satılmıştır" twiti atabilirler. bu durumda twitter kamuya açık bir hesap defteri vazifesi görür. blokzincirin farkı silinmezlik garantisini vermesi ve tek noktadan çökmüyor olması. mesela twitter ya da ekşi sözlük çökerse bu kaynağa erişimi kaybedersiniz. blokzincirde ise dünyadaki o blokzincir sunucularının tamamının çökmesi, ya da insanların sıkılıp o blokzincir sunucu yazılımını çalıştırmayı bırakmaları gerekir. torrent protokolünde dosyaların sadece onu host etmeye devam eden birileri olduğu müddetçe var olmaya devam etmesi gibi.
  
  bu arada nft satan pek çok sanatçı arkadaşım var. iki tarafın ne alıp ne sattığını bildiği sürece buna da itirazım yok. yeter ki insanlar neye para yatırdıklarını net olarak bilsinler.
• nft oluşturan çoğu kişi sanatçı değil de yolacak kaz arayan dolandırıcı gibi davranıyor. çalışmalarına özenmek ve kalitesini artırmak yerine bok bile olsa nft yapayım ki sürümden kazanırım diye hareket ediyorlar.
  
  bu ticarethane bakış açısı beni gerçekten soğuttu. illüstratör olmama rağmen şimdiye kadar nft mintlemek içimden gelmedi. twitter spam iletilerden geçilmiyor. emme basma tulumba gibi sürekli twitterda bir şey paylaşmaya çalışan ama boş boş şeyler paylaşan ve repost eden sözde sanatçılar, leş başına üşüşen akbabalar gibi görünüyor.
  
  kapı önünden geçen turistleri çekmeye çalışan kapalıçarşı esnafı gibi tamamen yalandan gm gn gm gn gm gn gm gn diye ciyak ciyak ötmeleri ve her önüne gelen çalışmayı kaz gelecek yerden tavuk esirgenmez hesabı repost etmeleri çok itici. kendine artist diyen ama beyinsiz gibi sürü psikolojisiyle hareket eden esnaf karakterli insanlar görüyorum.
  
  ayrıca nft koleksiyonu yapmanın fiziksel koleksiyondan farklı olmadığını düşünüyorum. koleksiyonerin birinci amacı başkasında olmayan ya da az bulunan özel şeylere sahip olmak olmalıdır. 3’e aldığımı 100’e satarım düşüncesiyle alım yapıyorsanız hüsrana uğrarsınız.
  
  bir de boktan çalışmalarını nft yapan bazı insanların metaverse teknolojisini geliştirmeye katkı sağlıyormuş gibi metaverse hashtagini isimlerinin yanına yazması çok komik görünüyor.
  
  zaytung‘dan bir paylaşımla bitireyim “dedesi sülün osman’a, babası jet fadıl’a, abisi çiftlikbank’a para kaptıran gökhan uruk (26), metaverse’den arsa alarak geleneği blok zincir teknolojisine taşıdı” …
• bu altyapıyı kullanıp ürün satanlara söylüyorum; lütfen hesap bilginizi paylaşın da size direkt para gönderelim. karşılığında bana eserlerinizi göndermek isterseniz de posta adresime istediğiniz ürünü gönderebilirsiniz. yeter ki bu saçmalığa alet olmayın.
  
  nft nedir;
  
  - birinin bilgisayarındaki veritabanında "şu fotoyu ahmet'e sattım, berikini ayşe'ye sattım" diye satırlar var sadece. zamanında yıldız ismi register ettirmek vardı, aynısı.
  - çoğu nft'nin blockchain ile zerre alakası yok. satışını bile kredi kartıyla yapıyorlar.
  - ödemeyi kripto para ile yapıyorsanız, ödeme blockchain içeriyor denebilir, ama bu "nft = blockchain" anlamına gelmez.
  - decentralized değil. hatta dibine kadar centralized.
  - bir nft sitesi, sırf canı istedi diye ürünü engelleyebilir, satışı durdurabilir.
  - keza sizin aldığınız bir nft, başkası tarafından yasaklanabilir.
  
  bu saydılarımı "that's just like your opinion man" diye geçiştirmeyin; çünkü hepsi yaşanmış olaylar ışığında tecrübe edilmiş gerçekler. tüm bu maddeler için tek tek örnek de veririm, kaynak da paylaşırım müsait zamanda ama bu saçmalığa daha fazla vakit ayırmak istemiyorum. şimdilik bir link bırakacağım; çünkü şu haber nft piyasasındaki tüm yanlışları tek seferde özetliyor: https://cointelegraph.com/…-2m-of-stolen-bored-apes
  
  biraz aklıselim lütfen.
  
  (bkz: wash trading/@ziplamayi ogrenen fil)
• nft (non-fungible token) yani yeri doldurulamayan jeton.
  
  bir günümü hatta 2 günümü buna ayırdım. araştırdım ve öğrendim. öğrendiklerimi ve anladığımı basitçe anlatmaya çalışacağım ki herkes fikir sahibi olabilsin. öncelikle her şey nft olabilir. video, fotoğraf, çizim vb. her şey. siz neyi ya da neyden nft yapmak isterseniz yapabilirsiniz. evet ama yaptığınız şeyi kim satın alacak?
  
  ya da
  
  bir saniye ama nft'yi özel kılan nedir? yani neden internetteki bir şeye kim neden para versin? zaten kopyala yapıştır ile ona sahip olursun. eee? olursun ama kopyasına sahip olursun. nft'yi benzersiz kılan şey; burada üretilen metalar(resim, video, foto her neyse) blockchain üzerine yazılıyor ve benzersiz bir koda sahip oluyor. benzersiz kod, barkod, imza nasıl anlarsanız işte. mesela mona lisa tablosu internette milyonlarca fotosu var ama mona lisa orijinal tablosu tek bir tanedir ve kendisine sahip olmak başka bir olaydır. nft'lerin de benzersiz kod üzerine kayıtlı olması onları orijinal yapıyor.
  
  mesela benim çocukluğumda tasolar vardı, futbolcu kartları vardı bunlara sahip olmak eğlenceliydi oyun oynuyorduk vs hatta parayla satılıyordu. bize bir faydası var mıydı? bakış açısına göre değişir.
  
  tamam anladık ama kim bunlara kıymet biçiyor? şu anda zenginler birbirini piyazlıyor zevk yapıyor. bende şu var sende ne var gibi. kimisi kara para aklıyor. kimi ticaret yapmaya çalışıyor. kimi ileride buralar değerlenir mantığıyla alım yapıyor. herkesin farklı bir amacı var yani.
  
  işin bir de community tarafı var. bu da şey gibi hani clubhouse çıktı. yalnızca iphone kullanıcıları ve davetiye ile üyelik alınabiliyordu. herkes kendince gruplaştı filan diğerlerine sen gelme ulan ayı! der gibi saçma bir ortam olmuştu. işte nft'ler için de böyle gruplar var. şu koleksiyondan bende şu bok var. ben de o özel grubun bir üyesiyim. bir nevi statü göstergesi.
  
  bu yüzden üreticiler malı kıymetlensin diye community oluşturmaya ve bunu bir şekilde marketing ile hyplelamaya çalışıyor. bu nadide eserden yalnızca 10 tane var hanımlar beyler! yersen. ama yeniyor işte.
  
  insan ve toplum psikolojisi çok enteresan şeyler. söylediğim bir şey var; bir şeyin değerini ona olan talep belirler ve bu yüzden alınan-satılan şey talebin kendisidir. altın mesela ne kadarı gerçek işlevi doğrultusunda elektrik sanayiinde kullanılıyor? değil mi? ona olan talep yüzünden farklı amaçlar için kullanılıyor. yatırım aracı, statü göstergesi vs. insanların yükledikleri manalar var.
  
  konunun anlaşıldığını düşünüyorum. buraya nft ile ilgili saturday night live sponsorluğunda chad ve ekibinden güzel bir video bırakıyorum.
• insanlık tarihinin en büyük keriz sikme ve silkeleme trendlerinden biri.
• ne olduğunu tam olarak anlamadığım için dangalaklık gibi geliyordu. oturdum araştırdım. nedir nft, geleneksel kripto paralardan farkı ne, getirisi götürüsü riski ne, tam olarak neye sahip oluyorsun. hepsini okudum ve daha bilinçli bir şekilde şunu söyleyebilirim artık: dangalaklıktır.
• bir çeşit e-gıda. elma istiyorsunuz mesela, size elma şeklinde bir mail atıyorlar.
• bir şeyin değeri insanların ona atfettiği değerden gelir anlayışının yeni ürünü. bu mantıkla sıçtığım bokun bile bir değeri var. gerçi bokuma para veren adama "niye verdin salak o parayı etmez bu bok" demenin de manası yok. adam "sana ne amk? para benim değil mi? bence bu çok değerli, evet herkes sıçabiliyor ama bu bokun eşi benzeri yok" dese itiraz da edemezsin.
  
  insan nft'nin tutmayacağını söyleyemiyor bu yüzden. yeterince kişiyi bokumun değerli olduğuna ikna edebilirsem bokumu milyon dolarlara da satabilirim ve maalesef gerçekten de insanlar her şeye ikna edilebiliyorlar. insanların ekonomik kararlarını rasyonel olarak verdiğini söyleyen teoriler bence sıçmış vaziyette. bok içinde bir entry oldu kusura bakmayın.
• dışarıdan bakınca oldukça saçma görünen fakat biraz araştırınca oldukça makul bir teknoloji olduğuna karar verebileceğiniz bir kavram. pek çok insan nft alıp satmayı bir jpeg dosyası alıp satmaktan farksız görüyor. fakat nft, tam olarak böyle bir şey değil.
  
  bildiğim kadarıyla, anlamaya çalışanlar anlasın diye anlatıyorum. nft, yukarıda bir arkadaşın da bahsettiği üzere muadili olmayan ve kendisinden yalnızca 1 adet bulunan dijital birimlere verilen bir isim. peki bu birim ne işe yarıyor, kullanım alanları neler?
  
  bu soruların yanıtını arayınca karşımıza oldukça geniş bir çerçeve çıkıyor. nft'ler şu an, dijital sanat eserlerinden, oyun itemlerine, bir topluluğa dahil olmak için sahip olunması gereken bir bilete kadar her alanda oldukça yaygın bir biçimde kullanılıyor.
  
  buradan hareketle üç adet örnek vereceğim;
  
  ilk örnek, şu an nft dünyasının en pahalı nft koleksiyonlarından bir tanesi olan, bored ape yacht club. bu koleksiyon, şu an zenginlerin ve tanınmış kişiler tarafından alınıp satılıyor. halihazırda koleksiyondaki en ucuz parçanın fiyatı 280 bin dolar. peki bunu alan adam ne yapıyor. öncelikle yüksek statüdeki insanların bulunduğu bir topluluğa dahil olmuş oluyor. adidas, eminem'in de aralarında bulunduğu bu şirket ve kişiler, profil fotoğraflarını bu nft ile değiştiriyor. netice olarak bir bored ape nft'sine sahip olmak, dijital dünyada bir statü göstergesi haline gelmiş durumda. tıpkı çok pahalı elbiseler, çok pahalı tablolar almak gibi, zenginler çok pahalı nft'ler alıyor.
  
  ikinci örnek, pek çoğunuzun duyduğu sandbox. insanlar bu oyunu oynayabilmek için, oyun içerisindeki arsalardan birine sahip olmak zorunda. aynı şekilde oyunda ilerleyebilmek, para kazanabilmek ve daha pek çok eylemi yapabilmek için, oyun tarafından satışa sunulan pek çok itemi nft olarak satın alıyor. bu ve benzeri oyunlarda bu nft'ler, oyunu oynamak isteyenlere kiraya veriliyor, alınıp satılıyor. ve sayıları sınırlı olduğu için oldukça hızlı bir şekilde değerlenebiliyor. şu an nft'ler üzerine kurulmuş yüzlerce oyun bulunuyor ve bu oyunların sayısı giderek artıyor. üstelik insanlar bu oyunları oynayarak çok güzel paralar kazanabiliyorlar.
  
  son örnek türkler tarafından piyasaya sürülen ninja squad nft koleksiyonu. benim de satın aldığım ve daha sonra güzel bir kar görünce sattığım bu koleksiyon, size türkiye'deki en önemli trader'ların da bulunduğu bir topluluğa dahil olma imkanı sunuyor. tüm nft projelerinde olduğu gibi burada da her şey discord üzerinden yürüyor. bu nft'ye sahip olduğunuzda, discord sunucularındaki pek çok özel kanala erişebiliyorsunuz. bu kanallarda coin alım satımı yapanlar için grafikler paylaşılıyor, kripto para dünyasındaki haberler, yeni çıkacak ve değerlenebilecek nft projeleri paylaşılıyor. ayrıca nft'yi tutanlara günlük olarak nst isimli bir token dağıtılıyor, ki bu tokenin şu anki fiyatı 0.50 cent.
  
  sonuç olarak nft'nin çeşitli kullanım alanları mevcut. bunlar benim bildiklerim. tabii ki, her gün onlarca nft koleksiyonu piyasaya çıkıyor. ve bunların çoğu birer jpeg dosyasından farksız. zira koleksiyona sahip olanlara herhangi bir şey sunulmuyor. pek çok kişi değerlenebilir düşüncesi ile saçma sapan resimlere para ödüyor. dolayısıyla, bir nft alırken çok dikkatli olmak ve ne için aldığını iyi bilmek gerekiyor.
• 1 milyon dolarınız ve bir de resim var. jpeg dosyası işte. bir tasarımcı çizdi ya da siz. şimdi bunu yüklüyorsunuz 1 milyon dolar değerinde. sonra başka hesabınızla da 1 milyona bu nft'yi satın alıyorsunuz. tebrikler! artık 1 milyon dolarınız ve 1 milyon dolar değerinde nft'niz var.