mass effect

• bastan belirteyim. bu entry oyun icin degil seri icin yazilmistir.
  
  tanim: "kult" diye tanimlayabilecegimiz romanlar, filmler, muzik gruplari vardir hani. eger bilgisayar oyunlari icin bir "kult" tanimi yapabilirsek, bu listede basi cekecek eserlerden biri.
  
  su zamana kadar cokca oyun oynadim. bir kere oynayip, yuzune bakmadigim oyunlar oldu. defalarca bitirip hatim ettigim oyunlar da. bana su hissiyatlari veren oyunlarin sayisi bir elin parmaklarini gecmez:
  
  - 1000 sayfalik bir kitap dusunun. bu kitapta yaratilan bir dunya olsun. fantastik olsun/olmasin saglam bir kurgusu, atmosferi, karakterler kumesi olsun. yaratilan dunyanin bir kulturu, bir yasam bicimi, bir tarih, olaylar orgusu olsun. ve atmosferle beraber bu okuyuculara hissettirilsin.
  
  - yaratilan karakterlerin cogunun kendi icinde bir hikayesi, ve birbirleriyle olan iliskileri olsun. yani yan karakterler sadece kitabin ana karakterinin arkasinda duran figuranlar gibi olmasin.
  
  - serinin ilk oyununda bu 1000 sayfalik kitabin 200'den 400'e kadar olan kismindaki hikayeyi okuyalim. ikinci oyunda 450'yle 600 arasini, ve bu oyunlar boylece neden-sonuc baglantilariyla, bastaki ilk 200 sayfada yaratilan saglam kurguyla birbirlerine baglansinlar.
  
  mass effect serisine baslamadan once, bu listeye koyabilecegim oyunlar topu topu uc taneydi: silent hill, half life ve fallout serileri (bunlara ek olarak bir de vampire the masquarade serisi geliyor aklima, ama o eksik kalmisti sanki). mass effect 2 sagolsun bu listeye saglam bir giris yapti bu seri (3uncu oyuna yeni basladim).
  
  grafiklerini, rpg alanina getirdigi yenilikleri ve dergiler tarafindan verilan daha bir suru "iyi oyun" faktorlerini bir kenara birakiyorum. bu seride beni hayran birakan, "vay anasina" dedirten seyler kisaca, bu adamlarin bu oyunu bastan savma degil, tamamen her konuda cok ugrasmis olmalari. bir bilim kurgu oyunu yapmislar ve resmen hakkini vermisler. sayiyorum teker teker:
  
  1. yaratilan irklara cok ugrasmislar: cok fazla irk var: batarian, quarian, asari, turian, krogan, salarian, hanar, drell, geth, rachni, volus, vorcha, elcor, reaper, hatta collectorlari da eklemek lazim, ve de tabiki insanlar. isin guzel tarafi, bu irklar yaratildiklari gibi kalmiyor. hepsinin farkli bir tarihcesi bir kulturu var. farkli gezegenlerden cikageldikleri icin farkli sekilde evrimlesiyorlar. zamaninda birbirleriyle olan iyi/kotu iliskileri, ve savaslari oluyor. caniniz sikildiginda hepsinin hikayesini okuyabilirsiniz. cok kisa bir iki ornek vereyim. asil niyetim uzun bir entry yazmak bu konuda:
  
  volus: oksijen/azot'lu bir atmosfer sahibi degil ana gezegenleri. normal dunya atmosferi onlar icin zehirli etki yaratiyor. o yuzden devamli maske takiyorlar. ve konustuklarinda dalgiclar gibi nefes alip verir gibi sesler cikariyorlar.
  
  elcor: yuksek kutleli bir gezegenden geliyorlar. dolayisiyla cok agir basinc altinda olduklari icin 2 ayak uzerinde durma konusunda evrimlesemiyorlar. goriller gibi 4 ayak uzerindeler. ve de agir basinc yuzunden kan dolasimlari ve konusmalari cok yavas. agir cekimde gibiler.
  
  salarian: elcorlarin tam tersine, kan dolasimlari cok hizli. cok hizli dusunup, hareket ediyorlar. o yuzden bilimsel acidan cok ilerlemisler. fakat bunlar yuzunden, cok cabuk yaslanip, 40 yasina ulasmadan oluyorlar.
  
  krogan: benim favori irkim. cok agir gezegen kosullarinda evrimlesiyorlar. hayat kosullari cok zor oldugu icin isleri gucleri birbirleriyle ve baskalariyla kavga etmek, adam oldurmek. yani devamli bir survival moddalar. masallah savas alaninda da tank gibiler. baslikta cok guzel aciklamalar var (bkz: krogan). olayin guzel ayrintisi, bu adamlar devamli savasma modunda oldugundan, dusmanlarina nefret beslemelerinin yaninda, iyi savasan dusmanlarina da saygi duyuyorlar, ve kendilerine sert ve kavgaci yaklastiginizda bu daha cok hoslarina gidiyor.
  
  quarian: bu arkadaslar da (yanlisim varsa duzeltin) yarattiklari hizmet robotlari olan gethlerin self aware olmasindan sonra gethlerle yaptiklari savasi kaybedip gezegenlerinden atiliyorlar. sonra gemilerde yasamak durumunda kaliyorlar. gemide resource bulamadiklari icin, her quarian'a bir gorev veriyorlar. uzayda bir yere gidip, islerine yarayacak onemli bir seyi (kaynak, teknoloji, veya baska bir sey) onu getirmeleri. buna pilgrmage diyorlar. herkes bir gemiden geldigi icin, geldikleri gemilerin kendi kulturlerinin buyuk bir parcasi oluyor. soyadi olarak hangi gemiden geldiklerini kullaniyorlar. mesela bizim dostumuz neema isimli gemiden gelen tali'zorah nar rayya vas neema. onun otesinde geminin amiralleri, bir nevi kendilerinin liderleri oluyor. mesela tali mahkemeye cikarildiginda, sadece gemisinin amirali tarafindan savunulabilecegini soyluyorlar. ayrica (bkz: quarian/#22977341)
  
  bu tur irili ufakli ayrintilr oyun icinde sizlere cok guzel anlatiliyor. devam edelim.
  
  2. isin bilim tarafina da cok ugrasmislar: beni bu tur uzay bilim kurgu filmlerinden/oyunlarindan sogutan sey genelde bilimsel sacmaliklar olmustur. yok efendim, astroidin tepesine uzay gemisiyle inmeler, tek tip uzayli cesidi, kara delikleri oyuncak gibi kullanmacalar falan vs. vs. bu oyunda uyduruk seylerin olmadigini iddia etmiyorum fakat yaratilan irklar olsun, oyundaki silahlar, biotic powerlar olsun, adamlar acmis astronomi, parcacik fizigi falan okumus diyorsun. oncelikle hanar gibi reaperlar gibi, 2 gozu, 2 ayagi olmayan, pek gozunuzle hayal edemeyeceginiz uzayli cesitleri yaratilmis. sonrasinda benim en cok hosuma giden biotic powerlar arasinda singularity denen olay. yani tekillik noktasi. kara delikler'in icindeki uzay-zamanin yirtildigi bu noktayi guce cevirmisler. ufak bir kara delik yaratabiliyorsunuz, yani dusmanlariniz icin. sonrasinda mass effect, olsun mass fields olsun okudugunuzda izafiyet teorisinden esinlenmeler hissedebilirsiniz. uzay zaman bukulmelerini gorebilirsiniz.
  
  3. yaratilan gezegenlere de cok ugrasmislar: bunu bir onceki maddeye baglayabilirdim, ama ayri yazmak istedim. cocukken "buyuyunce ne olmak istiyorsun?" sorusuna astronot cevabi verenlerden biriydim. beni ilk oyun itibariyle en cok etkileyen seylerden biri, adamlarin cok guzel gezegen tasarlamalari, ve sizin bu gezegene inip, sagda solda dolasabiliyor olmaniz. indiginiz gezegenler bazen cift yildizli oluyor. bir yildiz mavi, biri kirmizi oluyor. bazen bir ay'a iniyorsunuz, ve gokyuzunde kocaman bir gaz devi olan gezegeninizi goruyorsunuz. hatta onun atmosfer hareketlerini bile yapmak icin ugrasmis adamlar. gokyuzundeki gezegenin atmosfer olaylarini goruyorsunuz. cocukken astronot cevabi veren biri olarak dakikalarca hayran hayran baktigimi belirtmeliyim.
  
  4. secimlerinize de cok ugrasmislar: bu konuda alanimiz cok genis. belli basli buyuk secimler var. birinci oyunda yaptiginiz, ikinci ve ucuncu oyunlari etkileyen. ve de onun haricinde karakterinize bagli yaptiginiz secimler. takim arkadasi, etik, irkcilik, ask/mesk, iyilik/kotuluk konularinda uclarda veya ortalarda karakterler yaratabiliyorsunuz. aynen gunluk yasantinizdaki gibi taraflar tutup, secimler yapabiliyorsunuz. diyaloglarda ve hareketlerinizdeki tercihlerle sunlari yapabilirsiniz:
  
  - irkcilik konusunda: insan irkcisi olmak icin ilk oyunda kendisi baya irkci olan ashley williamsin yaninda saf tutun, liara t'soni ve diger uzaylilar konusunda her zaman negatif tavirlar takinin. citadel'deki insanlarin torfan protestosunda irkci mesajlar verin. her irka esit yaklasmak icin ashley williamsa "du bakim sen. o is oyle olmaz" diyin. allience'den gorevlere "durun bakalim, uzay ve tum organik halklarin gelecegi daha onemli" seklinde mesajlar verin.
  
  - ask mesk konusunda cok opsiyonunuz var: ilk oyunda 3, diger oyunlarda daha cok opsiyonunuz var. bunlara escinsel iliskiler de dahil. birkac kisiye birden yakin davrandiysaniz, yani tabiri caizse yazdiysaniz, bu kisilerin birbiriyle kavga etmesine falan denk gelebiliyorsunuz. en sevdigim kavgalar: jack-miranda lawson, liara t'soni-ashley williams.en favori karakterlerimden jack'in miranda'ya taktigi "cheerleader" lakabinin da ayrica hastasiyim. hatta bu kavgalardan sonra hatunlarin ozellikle birbirine ve shepard'a trip atmalari cok gercekci ve cok guzel. ben cok zevk aldim bu diyaloglarin gercekciliginden.
  
  - iyilik/kotuluk konusunda: bu alanda olay biraz fallout secimlerine benziyor. iyi tercihleriniz +paragon puani (yani +karma) olarak yansiyorken, kotu tercihleriniz +renegade puani (yani -karma). fallout'taki gibi paragon puanlariniz yuksekse "tatli soz yilani deliginden cikarir" kalibresinde tatli soz opsiyonlari cikiyor. ve bu sozlerle islerinizi kisa yoldan halledebiliyorsunuz. eger renegade puanlariniz yuksekse, tehditle karisik bagirip cagirarak super tiradlar atma kapasitesine erisiyorsunuz. biraz rte stili yani. bu durumu da kotu adamin insanlarini etkileyen hitabet yetenegi olarak dusunebilirsiniz. ve isin guzeli buradaki diyaloglarin cok cok guzel yazilmis olmasi. ozellikle renegade puanlariyla actiginiz diyaloglarda shepard'in super laflar ettigini goruyorsunuz, oturdugum yerden beni bile etkiledi adam. hatta ufak bir spoiler vereyim.
  
  --- spoiler ---
  
  ikinci oyunda renegade olayina abanin. tali'nin loyality mission'inin donusunde mahkeme karsisinda shepard'in kirmizi diyalog opsiyonunu secin, ve oturun izleyin adamin neler dedigini.
  
  --- spoiler ---
  
  etik konularinda: bu konuda ozellikle takim arkadaslarinizin hikayelerinde cok guzel hikayeler cikiyor. bir karar verirken ahlaki degerlerinizi masaya yatirmaniz gereken sorularla karsilasabiliyorsunuz. buna da simdi deginiyorum.
  
  5. yan karakterlerle de cok ugrasmislar: bastan dedigim gibi, etrafinizdaki karakterler siradan figuranlar degiller. onlarin da tercihleri, inandigi degerleri, aileleri, gecmisleri var. bazen kendileriyle cok siki iliskiler kuruyorsunuz. aileden biri gibi oluyor. 3uncu madde de anlattigim gibi cinsel iliski bile kurabiliyorsunuz. bazen de takim arkadaslarinizla ters dusebiliyorsunuz. birbirinize silah cekerken buluyorsunuz. hatta oldurdugunuz takim arkadasi bile oluyor. demek istedigim tum karakterlerin "iyi"ler ve "kotu"ler olarak ayrildigi klasik rpg oyunlarindan, adventure oyunlarindan cok farkli. herkesin bir karakteri var. detaya iniyorum simdi:
  
  - 4. maddenin sonunda bahsettigim etik muhabbetlerine birkac ornek vericem. burada oyun icinde almak zorunda kaldigimiz bazi kararlar oluyor, ve bu kararlar sonraki oyunlardaki gelismeleri etkileyecek. dusunun bakalim su 3 nokta icin siz ne kararlar verirdiniz:
  
  --- spoiler ---
  
  1. salarianlar cok vahsi, savasci ve guclu krogan irkininin buyuyusunu durdurmak icin biyolojik silah olan genophagei bulurlar. genophage krogan'larin dogumlarda yasama olasiligini binde bire kadar dusurur. yani her 1000 dogumun biri basarili olacaktir. ekibimizdeki salarian doktor mordun solus da bu silahi yaratan takimin basindaki kisilerden biridir. bu isten buyuk vicdan azabi duyan mordin solusun asistani mealon labdan kacar ve kroganlarin tarafina gecip genophage icin ilac olusturma calismalarina baslar. ikinci oyunda mealon'la karsilasiriz. mordin solus kendisine muthis derecede kizgindir, ve mealon'un yaptigi ilaci yok etmeye calisir. bu konuda karar sizin. "sizce yaratilan ilac yok edilerek evrenin en vahsi ve savasci irki olan krogan'larin hizli uremesine durdurulmali, ve sayilari kontrol altina alinmali midir? yoksa ilac saklanip krogan'larin dogumlarini etkileyen bu vicdansiz biyolojik silah icin bir care bulunmali midir?" gunumuz turkiye'sinde benzerleri cokca sorulan bir soru.
  
  2. tam bir manyak olan miranda lawsonun babasi genetik olarak mukemmel cocuga erismeye calisir. hatta bu amacla miranda uzerinde cokca genetik modifikasyon yapmistir. bu mukemmeliyet arzusu yuzunden cokca aci ceken miranda evden kacmis ve cerberusa katilmistir. simdiki amaci kardesini de bir cani olarak gordugu babasinin elinden kurtarmaktir. buradaki shepard'in karsilastigi soru da su: "sizce miranda kardesini babasindan kurtarmali, ona babasiz ama serbest bir yasam mi sunmalidir? yoksa bu cocugu ailesinden koparip alikoymak hatali bir davranis midir? miranda'ya gore kotu olan sey acaba kardesi icin de kotu mudur?"
  
  3. tali'nin babasinin amaci gethler karisinda yeni bir savunma sistemi gelistirip kendi gezegenlerine tekrar yerleşebilmek, orada kizi icin bir ev inşa edip mutlu mesut bir hayat surmektir (cok turk filmi modu oldu bu). bu amacla geth'ler uzerinde deney yapip yeni bir savunma sistemi yaratmak uzerinde calismaktadir. bu yuzden de tali'nin gittigi yerlerden geth parcalarini kendisine gondermesini ister. tali de buldugu geth parcalarini babasina yollamaktadir. bir gun tali'ye gemisinden bir yazi gelir. anlatilana gore tali'nin gemiye gonderdigi geth parcalari aktif olmuslar, ve bir quarian gemisindei tum quarianlari oldurmuslerdir. bu yuzden tali vatan hainligiyle suclanmaktadir ve mahkemeye cagirilmaktadir. tali ve shepard mahkeme durusmasi icin olay mahaline giderler. gordukleri sey sudur: tali'nin babasi bahsettigim evi daha cabuk almak icin, bazi guvenlik onlemlerini aksatmis, isleri cabuk bitirmek istemis, ve bir felakete yol acmistir. sonucta kendisi de olmustur. tali bu olaylar karsisinda yikilir. fakat kendisinin sucsuzlugu ispatlayacak ve sucu babasina atacak gercekleri soylemekten kacinacaktir. shepard'in onunde iki secenek vardir: "sizce tali'nin de istedigi uzere gercekleri saklamali ve tali'nin sucu ustlenmesine goz yumulmali midir? yoksa tali'nin gururunu ezerek gercek suclunun babasi oldugu soylenmeli midir?"
  --- spoiler ---
  
  - ikinci oyundaki karakterlerin oyuna giris anlari cok sahane. ozellikle jack, thane krios, legion ve kankamiz ve mass effect serisinin en sevilen karakteri garrus vakarian oyuna bir girisleri var ki kendileri onunde saygiyla egilmekten kendimi alamadim. bu konuda bir de spoiler vermek istiyorum:
  
  --- spoiler ---
  ikinci oyunda garrus'la karsilasan shepard'in ilk tepkisi: "how did you manage to piss off every major merc organisation in the terminus systems?"
  --- spoiler ---
  
  - ek olarak diyaloglarin zenginliginden bahsetmesem olmaz. shepard yaninda her zaman 2 karakterle oynuyor oyun boyunca. ve oyun boyunca kiminle diyaloga girerseniz girin bu iki karakterin kendilerine ozgu yorumlari oluyor. hatta bazen birbirleriyle konustuklari oluyor. ilk oyunda 6 yan karakter, ikinci oyunda 10 yan karakter oldugunu dusunursek, adamlarin ilk oyunda 15 (6 nin ikili kombinasyonu), ikinci oyunda da 45 (10un ikili kombinasyonu) farkli diyalog yazdiklarini ve seslendirme yaptiklarini hesap ederiz.
  
  simdilik bu kadar bu seri hakkinda yazmak istediklerim. kendileri bir oyunun hakkini verdikleri icin, ben de bir entry'nin hakkini vermek icin cabaladim. ucuncu oyunu da bitirdikten sonra eklemelerle editler yapabilirim.
  
  saglicakla.
  
  edit: kult oyunlar listesine fallout eklemesi.
  
  edit 2: paulie walnutsin uyarisiyla tali'nin babasinin hkayesinin duzeltilmesi
• mass effect legendary edition'ın çıkışıyla birlikte bioware 2013'ten beri ilk defa oynanış istatistiklerini paylaştı. büyük ölçüde seçimlere dayalı bir oyun olduğu için kitlesinin hangi doğrultuda kararlar aldığını görmek ilginç.
  
  --- spoiler ---
  
  - oyuncuların %68'i erkek shepard karakterini seçerken %32'si kadın shepard ile ilerlemiş. 2013'te kadın shepard'ı seçenlerin oranı %18'di, neredeyse ikiye katlanmış. geçen 8 yılda oyunların kadınlar için daha dahil edici hale gelmesinin bunda etkisi olabilir ya da çoğu kişinin ikinci, üçüncü hatta belki onuncu tekrar oynayışı olduğu için farklı bir karakter denenmek istenmiş olabilir.
  
  - %40 ben ışıklı mışıklı biyotiklerle, ıvır zıvır aygıtlarla, stealth hareketlerle uğraşamam, ver tabancamı ortama dalıp ateş edeyim diyerek "soldier" sınıfını seçmiş. 2013'te bu oran %43.7'ydi, yani oyuncu davranışında bu açıdan önemli farklılık olmamış.
  
  - 2013'te en popüler ikinci yoldaşımız olarak çıkan garrus, 2021'de ilk sıraya yükseliyor. 2013'te liara ilk sıradayken 2021'de üçüncü sırada. tali ise beşten ikiye yükseliyor. tabii 2013'teki mass effect 3 için, 2021'deki mass effect 1 için fakat bu karakterler ortak.
  
  - ilk oyunun sonunda virmire'de oyuncuların %60'ı ashley'yi kurtarırken %40 kaidan'ı kurtarmış. geçmiş istatisikleri bilmiyoruz ama değişim olmamıştır diye tahmin ediyorum, kaidan "başım ağrıyor" alenko mass effect kitlesi tarafından pek tutulmadı hiç. uzay ırkçısı ashley'yi daha çok seviyoruz.
  
  - 2021'de ilk oyunu oynayanların %94'ü agresif krogan kankamız wrex'i hayatta tutmuş. 2013'te, dolaylı yoldan baktığımızda, bu oran %36 seviyesindeydi.
  
  - ilk oyunda %93 doğru kararı vererek rachni queen'i hayatta tutmuş, sadece %7 öldürmeyi seçmiş. o %7'nin %33'ü üçüncü oyunda reaperların rachni queen versiyonuna güvenmeyi seçerek hayatta hep art arda kötü kararlar aldıklarını göstermiş.
  
  - %96 oldukça tartışmalı bir konu olan krogan genophage'i tedavi etmiş, muhtemelen çok sevdiğimiz mordin'in büyük kahramanlığıyla. wrex'i hayatta tutan %94 için doğru karar, geri kalanlar galaksiye biraz zorluk yaşatacak gelecekte.
  
  - geçmişe göre çok değişkenlik gösteren bir bölüm: mass effect 3'teki priority rannoch. 2013'te sadece %36'lık bir kesim quarian ve quarianların saylonları gethlerle barışı sağlarken, 2021'de %80'e çıkmış bu oran. iki dönemde de geri kalan grubun bir tık daha fazlası robotları kurtarmayı seçmiş.
  
  - son olarak %68 yandaş gazeteci khalisah al-jilani'yi yumruklamış, %32'si bu nagehan alçı karşısında tam bir ekrem imamoğlu gibi efendiliğini korumuş.
  
  --- spoiler ---
• bugüne kadar tanık olduğum en karamsar yapımdır.
  
  --- mass effect 1,2,3 spoiler ---
  
  ilk oyundaki virmire görevinden sonra giderek umutsuzlaşmaya başlayan bir senaryosu var bu oyunların. shepard önderliğindeki filo, soverign'ı öldürerek(?) citadel'i kurtardığında bile insanın aklında kazanılan zafer değil feros'ta reaperla yapılan konuşma kalıyor. neler demişti orada soverign? "bizim amaçlarımızı idrak etmeye başlayamazsınız bile..."
  
  final sahnesinde catalyst'in shepard'a reaperların ne olduğunu anlatışı üzerinden gitmek istiyorum.
  
  -> reaperlar, eonlar önce muhtemelen galaksinin ilk zeki ırkı tarafından "kendi suretlerinde" yaratılmış.
  
  yani sözlükte sanılanın aksine reaperların yaratıcısı protheanlar değil. galaksi tarihinde binlerce galaktik medeniyet ortadan kaldırılmış mass effect üçlemesinin anlattığı döngüye kadar.
  
  -> citadel, mass relayler vs. reaperların yaratıcıları tarafından, reaperların yardımıyla, yapılmış.
  
  her mass effect teknolojisiyle tanışan ırk uzaya çıkıp bu mass relayleri ve en nihayetinde citadel'i keşfetmiş ve zamanla sahip oldukları teknolojileri bu antik teknolojilerle uyumlu hale getirebilmek için çabalamışlar. ortaya çıkan sonuç; her galaktik medeniyet bir yerden sonra reaperların istediği yönde gelişmeye başlamış. bizimkisi dahil...
  
  bundan sonraki bilgiler, mass effect'in neden korkunç derecede karamsar olabileceğini gösteriyor.
  
  -> reaperlar, tıpkı gethler gibi, yardımcı robotlar olarak üretilmelerine rağmen zeka belirtisi göstermeye başlayınca yaratıcıları tarafından yok edilmeye çalışılmış. çıkan savaşı reaperlar kazanmış. fakat yaratıcılarını tamamen yok etmek yerine bilgi ve birikimlerini kendi yapılarına katarak yola devam etmişler. galakside akıllı organik canlı kalmayınca inzivaya çekilmişler.
  
  sonraki döngüdeki ilk akıllı organikler mass effect teknolojisini geliştirip önce mass relayleri, sonra da citadel'i keşfetmiş. bir yandan da yapay zeka(inorganik) üretmeye çalışmışlar. bir süre sonra inorganikler zeka belirtisi göstermeye başlayınca organikler ile aralarında savaş çıkmış. reaperlar buna müdahale etmiş ve döngü sistemi böylece başlamış...
  
  -> reaperların çözümü: organiklerin yeterince geliştikten sonra yapay zeka üretemeden ortadan kaldırılması ve bilgi-birikimlerinin reaper formunda saklanması.
  
  -> fakat reaperların beklemediği bir şey olmuş. her döngüde yok olan medeniyet, arkasında bir sonraki döngüye kılavuz olacak bilgiler bırakmayı başarmış.
  
  insanların olduğu döngüden önceki protheanlar, kendinden önceki bilgileri kullanarak citadel'in de bir mass relay olduğunu ve reaperların galaksiye girişini sağlayacağı bilgisini öğrenmişler ve bir sonraki döngü için buna önlem almışlar.
  quarianlar, gethleri yarattığında reaperların müdahale etmesi için soverign tarafından citadel mass relay'inin aktifleştirilmesi için bir sinyal yollanmış fakat protheanların sabotajı nedeniyle işe yaramamış. reaperların galaksiye girişi gecikmiş. böylece galaksinin reaper tehlikesine tamamen hazırlıksız yakalanması önlenmiş. (protheanlar saygıyı sonuna kadar hak ediyor.)
  
  mass effect 3'te, liara da bir sonraki döngüye mesaj bırakma fikrini shepard'a sunuyor. eğer finalde üç seçeneği de seçmezseniz döngüyü kıramıyorsunuz ve insanlar, turianlar, asariler vs. yok ediliyor. oyun da liara'nın bir sonraki döngüye kılavuz olsun diye bıraktığı mesajla bitiyor. en beğendiğim son...
  
  ve son olarak...
  
  -> reaperlar, her döngünün sonunda organiklerin bazılarını kendilerine yardımcıı olmaları için etkileri altına almış: "indoctrination"
  
  bu da mass effect'teki en şiddetli tema. özellikle finalde catalyst shepard'a seçeneklerini açıklarken kullanılan görseller olayı tamamen özetliyor.
  kontrol seçeneği açıklanırken, o seçimi yapan illusive man'i görüyorsunuz.
  yok etme seçeneğini açıklanırken, o seçime doğru yürüyen captain anderson'ı görüyorsunuz.
  
  insanların yaptıkları iyi veya kötü seçimleri özgür iradeleriyle yapıp yapmadıklarını anlamalarının ne kadar zor olduğu ve hayatta her şeyin haklı çıkarılabileceği üzerine güzel bir dokundurma. bütün oyun bunun üzerine değil miydi zaten?
  
  ayrıca galaksideki neredeyse tüm dini inançların aşağı yukarı birbirine benziyor olması ve takipçilerini teknolojiden ve/veya -daha spesifik olarak- tanrıcılık oynayıp yapay zeka üretmekten uzak tutmaya çalışıyor olması, üzerine makale yazılabilecek bir konu.
  
  --- spoiler ---
• mükemmel bir evreni ve son derece zevkli bir oynanışı olan bir seri.
  
  ayrıca genel düşüncenin aksine oyun ikincisinde ilkine göre hiç de kırpılmamıştır. aksine ikincisinde ilkine göre daha fazla derinlik vardır. bunun için ekipteki karakterlerin arkalarını karıştırmak gerekir. samara, jack, mordin (ki gelmedi böyle efsane karakter), miranda, garrus, tali derken dibiniz düşer.
  
  ama gönül döner dolaşır, liara'yı bulur. lady shadow broker, hastanım diye kapılarında sürünür.
  
  gerçi ben asari ırkının komple hastasıyım ama, liara, samara, consort bir de ilium'daki matriarch barmen, o dördünün yeri apayrı.
• legendary çıkınca full renegade bir tur daha attım. önüme çıkan herkese köpek çekiyorum. nasıl hizaya geliyorlar. deli eğlendim. her görev sonrası galaktik konseye atarlanıp suratlarına kapatıyorum görüşmeyi. artık son aşamada görüşmeler şöyle olmaya başladı;
  
  görüşme başlar.
  
  konsey: shepard bu kadar saygısızlık yeter, yine görüşmeyi suratımıza sonlandırmayacaksın umarım.
  
  shepard: görüşmeyi sonlandır.
  
  joker: never gets old.
  
  virmire görevinde wrex soylarını tüketen ilacı yok etmem konusunda bana karşı çıkınca direk öldürdüm barzoyu. salarian'lar soruyorlar cesedi ne yapalım diye. nehre atın gitsin dedim. sonra ekiple konuşuyorum herkes wrex haketti diyor haha.
  
  yalnız final saldırısında konsey gemisinin yardım çağrısına cevap vermeyince içimin yağları eridi. oyun boyunca her boka yokuş yaptılar, ben reaperlar geliyor derken "yoh öyle bi şey rüya görüyorsun" diye ciddiye almadılar. saldırıyı görünce yardım sinyali gönderiyorlar haha. bir insanı bile feda edemem sizin için dedim.
  
  konseyin ölmesine izin verince çok enteresan bi son çıktı bu arada. insanlık tiranlık kurdu. yönetimi ele geçirip direk ırkları silah zoruyla hizaya sokacağız diye bitti oyun.
  
  me2 edit: renegade arttıkça shepard'ın tipi kurtlar vadisi mematiye döndü haha. oyunda her türlü pisliği yaptım; gazeteci kadını yumrukladım, suçluyu yakalamak için tutsakları havaya uçurdum, ekibimdeki adamı parayla sattım, ölmek üzere olan adamlara medipack vermedim, masumları önden gönderip düşmana yem yaptım, kendini kötü hisseden ekip arkadaşlarımı daha da kötü hissettirmek için devamlı suçladım... her türlü orospu çocukluğu yapıp gemiye dönüyorum, sonra mail geliyor "helal olsun shepard sen haklıymışsın şimdi anladım" diye :)
  
  ekibimden thane'in oğlu suçlu olup hapse gitmesin diye takip edip yakalamaya çalıştığımız bir görev var. thane'in oğlu bir politikacıyı tutsak alıyor öldürmek üzere. politikacıyı ben vurup öldürdüm. shepard "tutsak öldüğüne göre suçlanacağın bir şey kalmadı" diyor oha haha. böyle bi sahne kurtlar vadisinde bile yok.
  
  me3 edit: oyunun sonunda bir terminal var. son görev öncesi eski dostlarınla vedalaşıyorsun. o terminalde tek seçenek grunt'tu :) öyle bir orospu çocuğu oldum ki kimsem kalmadı :) grunt'u da ölüme gönderdim ölmedi şerefsiz. mordin'i sırtından vurdum. krogan'ları genophage'i iyileştirdim diye kandırdım. 2. oyunda yumruk attığım gazeteciye yine yumruk salladım, eğilip kurtuldu. ben şok. hemen arkasından kafayı koydum bayıldı salak :) quarian'larla geth'leri yendim, sonra son anda geth'leri kurtarıp quarian soyunu yok ettim. tali dayanamayıp intihar etti. kaidan'ı vurdum öldü. salak bi de bana silah doğrultuyor :) miranda, liara, vega öldü. legion'ı me2'de 50bine cerberus'a satmıştım. me3'te geri döndü sonra o da öldü. hatta bir ara kendi klonumla savaşıp kendimi öldürdüm. bu ne lan diyorum. meğersem dlc'ymiş. en son katalist'e gider yaptım, "tamam o zaman döngü devam etsin dedi" oyunun sonunda galaksideki tüm canlılar öldü. toplamda kaç trilgazilyon canlıyı öldürdüm bilemiyorum :)
  
  üçlemeyi full renegade olarak bitirmiş biri olarak söyleyeceğim son şey; orospu çocuğu stayla oynayıp herkese köpek çekerseniz sekssiz kalıyorsunuz. kimse benimle sevişmedi. maçoluktan, sert adamlıktan gönülleri çelerim sandım ama kimse yanaşmadı. atv dizisinde oynasam bu karakterle çoktan aşk üçgenindeydim. koskoca galakside sap gibi gezdim :)
• odun gibi oynadığım oyun. ne görev aşkıymış bendeki. millet işi gücü bırakmış deliler gibi sevgili kovalıyorlar uzayın derinliklerinde, biz hala normandy'nin tuvaletlerinde tövbe tövbe... bu kadar da gerçekçi role playing yapılmaz ki. adı üstünde role playing az olamadığın biri gibi olmaya çalışsana. yok odun geldim, odun gideceğim.
• oyunda combat gayet eğlenceli ancak beni asıl bağlayan diyaloglar oldu. shepard'ın her cümlesinin seslendirilmiş olması süper olmuş. yeni yaratılan bu dünyada ilk kez oynayan insanlar her ne kadar aşina olmasa da oynadığımız karakter oranın yerlisi ve olaylara gayet hakim. o yüzden biz ne kadar saçmalasak da shepard mantıklı bir şekilde çeviriyor cümleleri. ne demek istedim ben şimdi? örnek vereyim. ilk kez başladım oyuna, daha oyunun başları. bi prothean lafı geçti. o ne lan diyorum ben ve "protheans?" yazan seçeneği tıklıyorum ve shepard "i thought protheans extincted 50,000 years ago" diyor. hem ben bunu öğrenmiş oluyorum hem de karakterim kara cahil durumuna düşmemiş oluyor. başka bir örnek ben mal gibi "was anybody hurt?" yazan seçeneği tıklıyorum bizim shepard "how many casualties?" diyor. adam her türlü mal duruma karizma bir şekilde cevap veriyor. ilk başta yadırgamış olsam da diğer oyunlardaki seçeneklerde bütün cümlelerin verildiği versiyondan ilginç bir şekilde daha hoşuma gitti. acaba şimdi ne diyecek şeklinde garip bir keyif aldım oyundan. tabi daha oyunun başlarındayım bütün oyun boyunca diyaloglar böyle keyifli mi bilemiyorum.
  
  özet: oyunda bütün diyalogların seslendirilmiş olması ve karakterimizin o dünyaya yabancı olmadığı hissi gayet güzel olmuş.
• oyle bir oyundur ki insani parmaginda oynatir. bir aralar 2007 mart'ta cikiyor denildi. "ben napacam" nidalari esliginde "acaba pc'ye cikar mi acep" ümidiyle beklendi duruldu. yavas yavas ümit kesilince yurtdisina giden akraba firsat bilinerek onca emekle biriktirilmis para xbox 360 almasi icin kendisine teslim edildi, "koskoca doktor bu yasta bilgisayar mi oynayacak, ohahaha" gibi dalgalara maruz kalinarak siparis verildi. evet artik sistem de hazirdi ama mart geldi oyun cikmadi, yaz sonu denildi. yaz sonu geldi gecti "yok yok kasim sonu" denildi.
  
  neredeyse bir ay kaldi bu oyun/film'in cikmasina ve artik dayanamadigimdan oturu sozluge bu oyunun fanboy'u oldugumu hoykurmenin zamani geldi: dayanamayacam artik, yeter, ciksana ulan be oyun!!!
  
  (bkz: mass erect)
  
  mass effect'in rpg alaninda bir basyapit olacagindan kuskusu olan var mi bilmiyorum ama gercekten de çok farkli bir "sey"in bizi bekledigi ortada. planescape^*, baldur's gate serisi ve fallout serisinin elde ettigi sayginliga ulasacagini dusunuyorum bu üclemenin.
  
  (bkz: bioware sen bizim herseyimizsin)
  
  not:
  tabi bu noktada 2007 yilinin tahminen dunya oyun tarihinin en hayvani yili olabilecegi gibi bir olasilik da ortaya cikiyor. neredeyse her oyun türü bir veya daha fazla basyapit cikardi veya cikaracak. en goze batanlari ise:
  
  aksiyon/adventure: assassin's creed
  fps: bioshock
  rpg: mass effect
• hikayesi oyle boyle oyun degildir. resmen oynarken hayal gucu genisliyor ozellikle sonlara dogru. gordugum en ilginc hikaye ve dongulerden birisine sahip, hatta en ilginci diyebilirim. kesinlikle klise degil. ayrica oyunun devamının gelecegi belli. birde sonlara dogru terkedilmis bir sehirde arac ile ilerlerken sanki her frame ayri bir yagliboya calismasi gibi grafikler cok guzel.
• simdiden efsane olacagindan emin oldugum oyun. saatler, haftalar mass effect'e feda olsun.