ekber ve erşed

• modern tarih yazımında artık klişeleşmiş bir tanımlama olan "ekber ve erşed" sanıldığının aksine aynı tarihsel kronoloji içerisinde kodifiye edilmiş veya hukuki güvence altına alınmış bir uygulama veyahut praksis değildi.
  
  bu meseleye "kafesten temsiliyete osmanlı devleti'nde veliahtlık kurumu" isimli çalışmada çalışma şöyle değinilmiştir:
  
  " ... ekberiyet ve erşediyet ilkesi, ı. ahmet’in vasiyetiyle veya işleyiş mekanizması, hüküm ve kodları bir ferman veya kanunname ile oluşturulmuş bir sistem de değildir. keza, çağdaş osmanlı kaynakları, ı. ahmet’in vasiyeti veya ilan ettiği bir kanun sonucunda olan bir gelişme olarak aktarmazlar. ı. meşrutiyet’e kadar yasal bir zemine kavuşmamış ve hatta adı konmamış bu sistem, hanedanın vazgeçilmezliği düsturunu içselleştirmiş devlet erkanının olanaklar dahilinde, “de facto” bir şekilde uyguladığı bir yöntemdi. en nihayetinde şehzade mustafa’nın cülusuyla veraset meselesine “ad hoc” bir çözüm bulunmuş, ancak sistemin sürekliliğinin sağlanması adına gerekli hukuki düzenlemeler yapılmadığından, bu noktada saray ve devlet ricalinin şartlar dahilinde oluşturduğu konsensüs doğrultusunda, genel teamülün ekber şehzadeden yana olması dolayısıyla sisteminin devamlılığı sağlanmıştır. böylelikle, imparatorluk arenasında valide sultan, sadrazam, şeyhülislam, darüssaade ve babüssaade ağaları, sultan ve şehzade hocaları, yeniçeri ağaları ve kapıkulu sipahileri gibi kral seçiciler ve güç odakları cülus, karar alma ve iktidar mekanizmalarında giderek daha belirleyici bir rol almışlardır. her ne kadar zaman zaman padişahlar ve bir kısım devlet ricali özellikle hal’ vak’alarının yaşandığı dönemlerde tercihlerini primogenitureden yana kullansa bile ricalin genel teamülü ekberiyet usulünden yanaydı, ki bu durumda sistem kendisini devamlı surette güncelliyordu. ayrıca, ekberiyet kuralı ı. ahmet’in vefatıyla başlamışken, erşediyet ı. mustafa’nın akli zaaflarının yarattığı rahatsızlık akabinde 1623 tarihinde gerçekleşen ikinci hal’ vak’ası sürecinde ekberiyete dahil edilmiş, sultan ibrahim’in hal’i esnasında gelişen olaylar doğrultusunda “ekber ve erşed” ilkesi bir kez daha teyit edilerek, osmanlı devleti’nin veraset politikasını belirleyen bir imparatorluk paradigması haline gelmiştir. nitekim ı. mustafa, sultan ibrahim, ıv. mehmet, ıı. mustafa ve ııı. ahmet’in hal’ vakalarında yaşananlar, tespitlerimizi destekler niteliktedir. bu nedenle mezkûr vak’alara konumuz çerçevesinde değinmenin faydalı olacağı kanaatindeyiz."