edirne vakası

• osmanlı toplumunda modernleşmenin tabanının olmadığı ve batı'dan etkilenen reformcu bürokrat ve padişahların gündeme getirdikleri bir proje olduğu konusunda bir fikir birliği var. bu varsayımın sorgulanması şarttır ve bu dönüşümün iç ve toplumsal dayanakları olduğu aşikardır. elbette 18. ve 19.yüzyılda osmanlı'nın dünyayla ilişkileri gelişti ve derinleşti. iktisadi ilişkilere ek olarak imparatorluğun avrupa'yla diplomatik ve kültürel anlamdaki ilişkileri de üst düzeye taşındı. etnik sorun vesilesiyle büyük güçlerin politikaları osmanlı iç ve dış siyasetini ciddi anlamda etkiler hale geldi. ancak her şeye rağmen osmanlı tebaasının kaderini etkileyen dış dinamiklerden çok iç dinamikler oldu. sürecin başlangıcı ise osmanlı tarihine batılılaşma perspektifinden bakanların tercih ettiği olay ve tarihlere değil de alternatif bir tarihe, 1703'e bakmak gerekiyor.
  
  edirne vakası olarak da bilinen 1703 isyanı, vezir ve paşa kapılarının gücünü kırmak ve hanedanın siyasal üstünlüğünü tekrar tesis etmek isteyen sultan 2. mustafa'nın başkenti istanbul'dan edirne'ye taşıma kararına karşı gerçekleşmiştir. bazı vezir ve paşaların öncülüğündeki harekete hatırı sayılır sayıda yeniçeri din adamı ve tüccar esnaf katılmıştır. isyan koalisyonun farklı bileşenlerinin ayaklanmaya destek verme nedenleri farklıydı. vezir ve paşalar padişahın hamlesine karşılık vermek istiyorlardı. yeniçeriler karlofça antlaşması
  sonrasında ordunun küçültülmesinde rahatsızlık duyuyorlardı ve bazı ulema kesimleri şeyhülislam feyzullah efendi'den rahatsızdı.
  
  isyan istanbul'da ilk etapta başarılı oldu bir ay kadar süren bir pazarlık sürecinden sonra istanbul'u kontrol eden koalisyonun ordusu ve edirne'de bulunan sultan'ın ordusu karşı karşıya geldi. istanbul'dan yola çıkan kuvvetler kolayca başarı kazandılar ve padişah tahttan indirilerek yerine 3.ahmet getirildi. edirne vakası vezir ve paşa kapılarının üstünlüğünü tescil ve tahkim ederek 18. yüzyıl osmanlı siyasetine rengini veren olaylardan biri oldu.
  
  edirne vakası ile sultan'ın iktidarının sınırları bir kere daha görülmüş osmanlı siyaseti ne damgasını vuran kapıların üstünlüğü tescil edilmiş, yeniçeriler bir kez daha önemli bir aktör olarak siyaset sahnesine çıkmış, esnaf da isyanda önemli bir rol oynamıştır. istanbul'dan yola çıkan bir koalisyon ordusunun başka bir kentte bulunan padişahı tahttan indirmesi bile başlı başına hat safhada önemli bir olaydır. bunun tersi bir olay yani edirne'den yola çıkan bir ordunun istanbul'daki asileri mağlup etmesi (kabakçı mustafa isyanı ve alemdar mustafa paşa) yaklaşık 100 yıl sonra 1808'de tekrar edecekti. nihayet bundan yaklaşık 100 yıl sonra ise yine rumeli'den çıkan bir ordu başkentte gelip asileri tasfiye ederek (31 mart vakası ve hareket ordusu) meşru hükümeti yeniden tesis edecekti. osmanlı imparatorluğu'nun son döneminde yaşadığı büyük dönüşümün başlangıç noktasını bulmak için 1703 diğer tarihlerden çok daha iyi bir adaydır.