zihin kuramı

• zihin kuramı, otizmdeki sosyal bozuklukları açıklayan bilişsel teorilerden biridir. diğerleri için
  (bkz: yürütücü işlevler teorisi)
  (bkz: zayıf merkezi bütünleme teorisi)
  zihin kuramı, diğer insanların isteklerini, inançlarını ve niyetlerini anlayabilme becerisidir. normal gelişim gösteren her bireyde bebeklikten itibaren gelişmeye başlar. sembolik oyun becerisi zihin kuramı gelişimiyle doğrudan ilişkilidir. ilk sembolik oyunlar 9-18 ay arasında üretilir. bu dönemden itibaren çocuklar "mış gibi" oyunlar oynarlar. mesela bir kutuyu arabaymış gibi sürerler.
  18 -30 ay civarında sevmek, bilmek, düşünmek gibi akli durum belirten kelimeler kullanılır.
  
  iki yaşında bir çocuk basit perspektif almada başarılı olur. iki tarafında farklı resimler olan bir kartın farklı yüzlerine bakıp kendisinin gördügü resmin ve sizin gördüğünüzün farklı olduğunu söyleyebilir. (örneğin; bir tarafında kedi, bir tarafında köpek olan bir kartın iki tarafını da çocuğa gösterin. sonra kartı tam ortanızda tutun. sen ne görüyorsun? kedi. ben ne görüyorum? köpek. bu aşamaya gelmeyen çocuk sizin de kedi gördüğünüzü söyleyecektir. )
  
  üç yaşında bir çocuk karmaşık perspektif alma becerisini edinir. bu sefer farklı yönlerden bakıldığında farklı görünen aynı resme bakıp karşıdakinin ne gördüğüyle ilgili çıkarım yapar. (örneğin; karşılıklı oturun "6" yazan kartı ortanıza koyun. ikiniz de aynı yüze bakarken çocuğa ne gördüğünü sorduğunuzda birinizin 6 diğerinin 9 gördüğünü bilecektir. )
  üç yaşta görmek bilmeye neden prensibini anlarlar. biri kutunun içine bakan, diğeri sadece kutuya dokunan iki kişiden hangisinin kutuda ne olduğunu bilebileceğini ve nedenini(çünkü görmedi) doğru olarak söylerler.
  
  dört yaşında artık birinci düzey yanlış inanç testlerini geçerler. bu yaş zihin kuramı becerisinin edinildiği yaş kabul edilebilir. birinci düzey yanlış inanç testleri üç gruba ayrılabilir;
  
  yer değiştirmeli testler: en bilineni sally-anne testidir. sally ve anne bir odadadır. sally'nin bir sepeti, anne'in bir kutusu vardır. sally bebeğini sepete koyar ve odadan çıkar. sally çıktıktan sonra anne bebeği sepetten alıp kutuya koyar. sally geri döner ve bebeğini arar. burada çocuğa üç soru sorulur; "sally bebeğin nerede olduğunu düşünüyor?” "sally bebeğini aramak için ilk önce nereye bakacak?” "bebek nerede?” komik gelebilir ama bu olgunluğa erişmemiş çocuklar bebeğin yer değişikliğini sally görmemesine rağmen kendileri bildikleri için sally'nin de bileceğini düşünüyor :) sally anne testinin görselini internette bulabilirsiniz.
  
  görünüm gerçeklik testleri: bu testlerde çocuğa başka bir nesneye çok benzeyen nesne gösterilir. çocuk nesne hakkında yanlış bir inanca sahiptir. çocuk nesnenin gerçekte ne olduğunu öğrendiğinde kendi yanlış inancını farkeder. çocuğun, başkalarının da kendisi gibi yanlış inanca sahip olacağı çıkarımı yapması beklenir.(örneğin; çocuğa çakıl taşına benzeyen çikolata gösterilir. çocuk taş sanar. nesnenin gerçekte taş değil çikolata olduğunu anlaması için çocuğa verilir ve birkaç tane yenir. ardından çocuğa üç soru sorulur " en başta bunun ne olduğunu sanmıştın?" "aslında bu neymiş" "ahmet'e sorsak bunun ne olduğunu sanır? neden?"
  
  beklenmedik içerik testleri:
  çocuğa sık gördüğü bir taşıyıcı gösterilir. çocuk taşıyıcıya aşina olduğu için içinde ne olduğunu tahmin eder. ancak taşıyıcıya önceden başka bir nesne yerleştirilmiş ve böylece çocuğun yanlış inanca sahip olması sağlanmıştır. çocuğa taşıyıcının içindeki nesne gösterilir. bunun ardından aynı durum için çocuğun başka bir insanın yanlış inancını anlaması beklenir. (örneğin; çocuğa bonibon kutusu gösterilir. içinde ne olduğu sorulur. çocuk bonibon der. (çocuk burada sonuçta bonibon kutusunda hıyar çıkacak değil diye düşünüyor :) kutu açılır. içinden kalem çıkar. çocuğa sorulur. "sen kutunun içinde ne olduğunu düşünmüştün?" "aslında kutuda ne varmış?" "ahmete göstersek kutunun içinde ne olduğunu sorsak ne cevap verir?"
  
  yedi sekiz yaş civarı çocuklar ikinci düzey yanlış inanç testlerinden geçer. sonrasında da ileri düzey zihin kuramı testleri var. ama yoruldum :)