suetonius

• bu dönemki ilgi ve akademik alanımın esas oğlanı.
  ufak bir parça çalışmamdan alıntı yapayım en iyisi;
  
  gaius suetonius tranquillus'un yaşamı hakkında çok az şey bilinir. afrika' da hippo regiuseyaletinde (kuzeydoğu cezayir'de) doğmuştur. her ne kadar muretus, tacitus 'un yazdıklarına sırtını dayayarak suetonius 'un babasının 'suetonius paulinus' olduğunu açıklamasına rağmen (1), genelde yazarımızın babasının atlı sınıfından suetonius laetus olduğu kabul edilir. laetus varlıklı bir adamdı ve senatorlerden sonra roma 'nın en önde gelen ikinci rütbesi olan askerî 'tribunus' tu.(2) c. t. cruttwell onun bir 'angusticlavius' (3) olduğunu da belirtir, tıpkı suetonius 'un da dediği gibi; ".. pater meus suetonius laetus, tertiae decimae legionis tribunus angusticlauius." (suet., de vita caesarum; otho; 10,1,1-2)(4) yine laetus, '4 imparator yılı' olarak bilinen i.s. 69' da 13. gemina lejyonunda askeri mahkemeye hizmet ediyordu. bunu da yine yazarımızın 'de vita caesarum / caesar'ların yaşamı hakkında' adlı eserinde 'otho`nun yaşamı' bölümünden öğreniyoruz. zira yazara göre; otho 'nun (5), cremona 'da rakibi vitellius (6) tarafından bozguna uğratılmasının ardından intihar etmeye karar vermesinde babasının da rol aldığını belirtir. (otho; 10,1,1-14) tam bu noktada, g. suetonius'un babası laetus 'un yaşamından tarihi bilgiler vererek, yazarımızın doğum tarihiyle ilgili saptamalar yapmaya çalışalım; öncelikle, babası laetus i.s. 49 veya 50 'de doğdu. askeri mahkemeler 19 veya 20 yıllıktır, normal şartlar altında, mahkemede alınan görev, kariyerin başıdır fakat laetus için bunu söyleyemeyiz. otho'nun bir memuru olarak, onun ölümünden sonra, tek yapması gereken emekli olmaktı hatta hayatta kalabildiği için tanrılara minettar olmak. zira vitellius imparator olunca, daha az şanslı olan diğer memurlar idam edilirlerken, o hayatta kalmıştı. laetus 'un hippo regius 'dan geldiğini ve 69 yazında geri döndüğünü düşünürsek, oğlu yani araştırmamızın konusu g. suetonius 'un 69/70 kışından ve 70 sonbaharından önce doğmuş olabileceğini söyleyemeyiz. eğer o, laetus 'un ikinci çocuğuysa, doğum tarihi için 73 yılını söyleyebiliriz. (7) ne var ki;doğumunun 69, 70, 72, 75 tarihlerinden birinde gerçekleştiğini iddia eden kimi araştırmacılar da yok değildir.
  
  suetonius'un gençlik çağıyla ilgili bilgilerimizin birçoğunu genç plinius 'un mektuplar 'ından elde ederiz.(8) vespasianus 'un (9) oğlu domitianus 'un (10) hükümdarlığı esnasında roma 'ya gönderilen suetonius, kariyerinin başında önemli bir yol ayrımında buldu kendini. politika mı, edebiyat mı? suetonius, 93 yılında praetor, 94- 96 'da askeri hazinenin 'praefectus'u ve 100'de konsül olan genç plinius (gaius plinius caecilius secundus) 'la tanışınca , bu yeni arkadaşının da yönlendirmesiyle kendini edebiyata verdi. plinius, suetonius'a desteğini hep sürdürdü. örneğin; onun makul bir fiyata çiftlik satın almasını sağladı (11), imparator trajanus 'a, suetonius'un 'üç çocuk hakkı'nı kazanması için mektup yazdı; "efendim, çok açık sözlü, çok dürüst, çok bilgili insan svetonius tranq. 'u, davranışlarını ve çalışmalarını uzun zamandan bu yana izlemiş olarak yakın çevreme kattım ve yakından tanıdıkça daha çok sevmeye başladım. iki neden onun üç çocuk yasasından yararlanmasını gerekli kılıyor: dostlarının iyi yargılarını hak etmesi yanında pek az mutlu bir evliliği var ve kötü talihin geri çevirdiğini benim aracılığımla ve senin iyilikseverliğin sayesinde elde etmeyi umut ediyor. efendim, ne kadar büyük bir lütuf istediğimi biliyorum ancak tüm isteklerimde hoşgörünü gördüğüm senden bunu talep ediyorum. bundan öte, sıradan bir istek olsaydı, uzakta olduğum halde, bunu istemeyeceğime bakarak konunun ne kadar çok üstünde durduğumu anlayabilirsin." (plinius, epist. 10,94,1) (12), yine ona afrika'dan gelen bir adamın, britania 'da askeri mahkemede hizmet verebileceğine dair bir rüyanın tasvirinden bahsedince, gerekli mesajı alan suetonius belki de, 30 yaşına geldiğinden bu iş için geç kaldığını düşünerek, bu teklifi reddetti.aynı zamanda plinius, suetonius 'u kitaplarından birini yayınlaması için teşvik de etti; ".. lütfen adının yayınlandığını göreyim, arkadaşımın kitaplarının çoğaltılıp, okunup, satıldığını duyayım. sıcak arkadaşlığımızda benden aldığın hazzı, senden almama izin vermen adil olur." (epist., 5.10.3) (13)
  
  çok okumuş ve bilgili bir adam olan suetonius, trajanus 'un yönetiminde bir süre imparatorluk hukuk danışmanlığı ve kitaplık müdürlüğü yaptı. trajanus 'tan sonra hadrianus 'un emrinde de çalıştı (117-138)(14).suetonius, hadrianus 'un yazışmalarından sorumluydu. hüküm sürdüğü 5 yıl boyunca, imparatorun yazdığı her latince mektup, aynı zamanda imparatorun danıştığı kurulda da yani 'consilium principis 'in de bir üyesi olan suetonius 'un elinden geçmiştir, diyebiliriz. ayrıca taşraya yaptığı ilk gezide imparatora eşlik de etti. (15) her iki imparatorun da yakınında çalışması, eski zamanlara ilgi duyan suetonius 'un imparatorluk arşivlerinden yararlanabilmesi olanağını yarattı.ve bundan sonra kendini tarih ve eskiçağ çalışmalarına verdi. imparator antoninus pius zamanına kadar yaşadığı söylenir.(i.s. 160) (16)
  
  edebi kişiliği
  
  evvela belirtmeli ki; suetonius 'un eserleri ansiklopediktir. zamanının kültürel özelliği ve cicero 'yla birlikte bazı büyük cumhuriyet çağı yazarlarının ortak paydası niteliğinde yazılarının kimisi latince, kimisi de yunancadır. ayrıca ilginç olan nokta şudur ki; suetonius 'un yunancası, latincesinden daha iyidir ve milli olmaktan öte yazılarının evrensel bir karakteristiği vardır. yine de eski ve saf yazış biçimini deneyen suetonius, fronto ve apuleius 'un ekolünden uzaklaşmıştır. (17)
  
  g. suetonius tranquillus 'un edebi eserlerini şu şekilde sıralayabiliriz; 'de grammaticis/ gramerciler üzerine' 'de 'grammatika' denince anlaşılacak şeyin geniş anlamda edebiyat çalışmaları olduğunu söyler ve başta gelen yirmi filologu anlatır. 'de rhetoribus / hatipler üzerine' , roma 'da retorik 'in gelişmesini, retorik öğretme metodlarını ve okullarda kullanılan temaları açıkladıktan sonra önde gelen beş retorik öğretmenini inceler. 'de poetis / şairler üzerine' adlı eseri, anlattığı şairler hakkında ilgi çekici bilgiler ve ilginç fıkralar içerir. şairlerin kişisel bazı özelliklerini, örneğin horatius 'un kısa boylu ve şişman olduğunu anlatır. (18)'(yun.)peri ton par ellaesi paidion biblion/ oyunlar kitabı' tzetzes tarafından aktarılmıştır. bu eserden kimi parçalar eustathius 'un eserinde de yer almıştır, latince mi yunanca mı yazıldığı konusunda ise şüpheler vardır. 'peri ton para romaiois theorion kai agonon biblia/ romalı gösteri ve oyunları üzerine' adlı eserinden kalan en ilginç fragman, tertullianus tarafından düzenlenen troia oyunudur. 'peri tou kata romaious eniautou biblion / bir roma senesinin arkeolojik araştırma kitabı' yazarın bir diğer eseridir. 'peri ton en tois bibliois saemeion / ender kullanılan sözcüklerin anlamları üzerine', 'peri taes kikeronos politeias / cicero`nun rakiplerine karşı savunması üzerine', 'peri onomaton kai ideas esthaematon kai upodaematon / ayakkabı, palto ve diğer giysiler üzerine çalışma', 'peri dusphaemon lexeon aetoi blasphaemiom / edebiyat ve konuşma dilinde kullanılan çeşitli terimlerin etimolojisi ve kökenleri' (bu eser tamamıyle yunanca yazılmıştır.), 'peri romaes kai ton en autae nomimon kai aethon biblia / kimi roma adetlerinin kısa açıklamaları', 'peri episaemon pornon / zekasıyla, güzelliğiyle ve düşünce yapısıyla meşhur olmuş hayat kadınları üzerine', 'de vitiis corporalibus / vücut hastalıkları üzerine' (büyük ihtimalle celsus ve scribonius largus 'un tıbbi çalışmalarını içermekte.), 'de institutione officiorum / görevlerin-yükümlülüklerin eğitimi üzerine' 'de regibus / krallar üzerine' (kısa pasajlar ve hikayeler halinde kralların hayatları), 'de rebus variis / çeşitli şeyler üzerine', 'prata' (10 ya da 20 kitap halinde yazıldığı düşünülen bu eser ortaçağa kadar korunabilmiştir.) da diğer eserleridir. bu saydığımız eserler varro başta olmak üzere birçok yazara örnek oluşturmuşsa da, hiçbiri günümüze tam olarak ulaşmamıştır. (19) işte tam bu noktada belirtmeli ki; yazarın dehasını konşturduğu ve tam olarak elimizde bulunan tek eseri, julius caesar'ın ve augustus'tan başlayarak, 11 imparatorun (domitianus dahil) biyografilerini içeren 'de vita caesarum veya duodecim vitae caesarum yun. syngenikon kaisaron / 12 caesar 'ın yaşamı üzerine' den (8 kitap) bahsedelim;
  
  suetonius bir biyografi yazarında bulunması gereken en temel vasıflardan bazılarına tamamiyle sahipti; dakik, çok çalışkan ve işlerini denetlerken mükemmelliyetçiydi, hiçbirşeyi es geçmezdi, öyle ki; kişileri ve olayları anlatırken küçük, değersiz hatta kötü detayları bile gizleme gereği duymazdı, tamamiyle tarafsızdı. yazıları kuru, sistematik, tarafsızlık içinde bir nevi renksiz,ihtirastan yoksundu. cruttwell şöyle bir tespit yapar; suetonius 'un bazı cümleleri kendi içinde öyle değerlidir ki; tacitus 'un tarihini okurken; olayların doğrulandığını, onaylandığını ve çok iyi resmedildiğini hissederiz. tacitus 'tan imparatorların aristokrasiden ötürü nasıl tiksinç, suetonius 'tan ise nasıl insanların putları olabildiklerini öğreniriz. birçok detay aşırı derecede nefret uyandırıcıdır, fakat bu güçlü gerçekçilik romalı karakteristiğidir, eserin de değerine değer katar. suetonius 'un bir tarihçi olarak en yüksek vasfı, gösterişten ve yüksekten atma'dan tamamiyle uzak oluşudur. geniş kapsamlı bir yargıda bulunmaktan ve büyük tarihi vakalardan söz etmekten kaçınır. fakat felsefi düşünen bir biyografi yazarı kimliğiyle kendi yargısını oluşturarak, sadık bir kanıt toplayıcıdır.neredeyse her durumda kaynak belirttiğinden, suetonius'un cümlelerini kusursuz bir güvenilirlik içinde bulabiliriz. (20)
  
  retorik ve ara ara şairane süslemelerle dolu, öte yandan veciz ve güçlü bir tarzı vardır suetonius'un. bazen de ifadesindeki aşırı kısalık suetonius 'u bambaşka bir bilinmezliğe iter. uzun uzun konuyu anlatmaktansa, kısa ifadelerle ima eden suetonius, dramatik bir anlatıma çok az yer vermesine rağmen etkileyici, güçlü ve eğlendirici bir üsluba da sahiptir.
  
  de vita caesarum, biçim
  
  yukarıda da belirttiğim gibi; suetonius 'un en büyük eseri 'de vita caesarum' 12 caesar 'ın yaşamöyküsüdür; julius caesar (89, 1, 5), augustus (101, 4, 8), tiberius (76, 1, 8), gaius(60, 1, 13), claudius (46, 1, 14), nero (57, 2, 7), galba (23, 1, 6), otho (12, 2, 11), vitellius (18, 1, 8), vespasianus (25, 1, 9), titus (11, 1, 9), domitianus (23, 2, 10)
  
  8 kitaptan oluşan bu eser i.s. 120 yılında kaleme alınmıştır. biyografilerin her biri belirli bir plana göre kurulmuştur. bu planda şunlar ele alınmaktadır: her imparatorun soy kütüğü, tahta geçinceye kadarki zaman, saltanat devri, özel yaşamı, ölümüyle ilgili alametler ve ölümü (öyle ki; suetonius 'un biyografileri içinde en ünlüsü olarak belirtebileceğimiz; 'divus julius caesar' 'da caesar 'ın ölümüyle ilgili alametler, karısı calpurnia ile caesaer arasındaki diyaloglar pek görkemlidir.), gömülmesi ve imparator kültü; ancak saltanat devri kısa süren imparatorlarda bu planın bırakıldığını görmekteyiz. iskenderiyeliler'in edebiyat tarihi için kurdukları bu planı suetonius böylece politika alanına geçirmiş oluyordu. bu tür bir plan sadece biyografik yönün öne çıkmasına sebep oluyordu. (21)
  
  notlar
  
  1. a history of roman literature, charles thomas cruttwell
  2. lat.'tribunus militum'
  3. lat.'angusticlavius' mor renkli, dar çizgili elbise giyen kimse.
  4. '..babam, suetonius laetus 13. lejyonun mor giysili tribunus 'u.'
  5. otho; 7. roma imparatoru
  6. vitellius; 8. roma imparatoru
  7. http://www.livius.org/…-sz/suetonius/suetonius.html
  8. '1'deki eser
  9. vespasianus; 9. roma imparatoru
  10. domitianus; 10. roma imparatoru
  11. http://www.livius.org/…-sz/suetonius/suetonius.html
  12. "suetonium tranquillum, probissimum honestissimum eru-ditissimum uirum, et mores eius secutus et studia iam pridem, domine, in contubernium adsumpsi, tantoque magis diligere coepi quanto nunc propius inspexi. huic ius trium liberorum necessarium faciunt duae causae; nam et iudicia amicorum promeretur et parum felix matrimonium expertus est, im-petrandumque a bonitate tua per nos habet quod illi fortunae malignitas denegauit. scio, domine, quantum bene-ficium petam, sed peto a te cuius in omnibus desideriis meis indulgentiam experior. potes enim colligere quanto opere cupiam, quod non rogarem absens si mediocriter cuperem."
  
  'üç çocuk hakkı' augustus çağından başlayarak, aile yaşamını düzenlemeye yönelik yasalar, zengin aileler arasında evliliği ve geniş aileler oluşturmayı teşvik edici niteliktedir.i.s. 9 yılında çıkan bir yasa 'lex iulia papia poppaea', üç çocuklu babalara bazı ayrıcalıklar sağlayan maddeler eklenerek genişletildi. 'ius trium liberorum'. bu yasa çerçevesinde, yapay bir hakla, bazı çocuksuz, özgür doğumlu romalı yurttaşlar da bu ayrıcalıktan yararlandılar. trajanus bu hakkı plinius'a da tanıdı. (bkz: plinius, epistulae, 2.3, 7.16)
  'genç plinius'un anadolu mektupları, plinius, epistulae, 10. kitap' çev. çiğdem dürüşken - erendiz özbayoğlu, sf.65-79 yky, 1526
  ayrıca, daha sonradan, plinius söz konusu ettiğimiz bu ayrıcalıktan, suetonius 'un da yararlanması için trajanus 'a mektup yazar. (epist., liber 10, 94)
  13. "..perfectum opus absolutumque est, nec iam splendescit lima sed atteritur. patere me uidere titulum tuum, patere audire describi legi uenire uolumina tranquilli mei. aequum est nos in amore tam mutuo eandem percipere ex te uoluptatem, qua tu perfrueris ex nobis. vale."
  14. latin edebiyatı, müzehher erim, remzi kitabevi, sf. 212
  15. http://www.livius.org/…-sz/suetonius/suetonius.html
  16. '14'deki eser, sf. 212
  17. '1'deki eser
  18. bu eserler genelde de viris illustribusadı altında birleştirilir.
  19. '1'deki eser
  20. '1'deki eser
  21. romalılarda tarih yazıcılığı, doç dr. bedia demiriş ders notları (iii. sınıf, v. dönem)