max born

• max born, 11 aralık 1882 breslau doğumludur ve 5 ocak 1970'de göttingen, batı almanya'da ölmüştür. 1954 yılında nobel fizik ödülü'nü, alman fizikçi walther bothe ile birlikte yaptıkları kuantum mekaniğinin olasılıksal yorumu sayesinde kazanmıştır.
  
  born, bir üst-orta sınıftan olan, asimile edilmiş yahudi bir ailede dünyaya geldi. ilk başta devlet okuluna gidemeyecek kadar çelimsiz olarak kabul edildi, bu nedenle breslau'daki könig wilhelm gymnasiumu'na gitmesine izin verilmeden önce evde ders gördü. bu okuldaki eğitiminden sonra breslau, heidelberg, zürih ve göttingen'deki üniversitelerde fizik ve matematik çalışmalarına devam etti. göttingen üniversitesi'nde matematikçi felix klein yönetiminde, elastik tel ve bantların dengesi üzerine bir tez yazdı ve doktorasını 1907'de tamamladı.
  
  orduda kısa bir süre hizmet verdikten sonra bir süre cambridge üniversitesinde, fizikçijoseph larmorvesir joseph john thomson` ile birlikte çalıştı. 1908-09 akademik yılı için breslau'ya geri döndü ve albert einstein’ın özel görelilik teorisi üzerine kapsamlı bir çalışmaya başladı. bu alandaki makalelerinin gücü ve etkisiyle born, matematikçi ve fizikçi hermann minkowski'nin asistanı olarak göttingen'e davet edildi. 1912'de, bir yıl sonra evleneceği hedwig ehrenberg ile tanıştı. evliliğin, iki kız ve bir erkek çocuk ile 3 meyvesi oldu. ancak bu, sorunlu bir ilişkiydi ve born ile karısı sık sık ayrı yaşıyorlardı.
  
  1915'te born, fizikçi max planck'tan berlin üniversitesi'nde kendisine yardımcı olmak üzere profesörlük daveti aldı ve born bunu kabul etti, ancak birinci dünya savaşı bu davete müdahale etti ve born alman ordusuna alındı. bununla birlikte orduda bir subay olarak görevdeyken, ilk kitabı dynamik der kristallgitter'i (1915; kristal kafeslerin dinamiği) yayımlamak için kendisine zaman bulabilmişti.^*
  
  1919'da born, frankfurt am main üniversitesi'nde tam profesörlüğe atandı ve 1921'de göttingen üniversitesi'nde teorik fizik profesörü olarak görev aldı. james franck da, bir önceki yıl göttingen'e deneysel fizik profesörü olarak atanmıştı. born ve franck göttingen üniversitesi'ni, atomik ve moleküler fenomenlerin araştırılması için en önemli merkezlerden biri haline getirdi. born’un etkisinin, zekasının, vizyonunun ve yeteneklerinin bir ölçüsü, onunla çalışmaya gelen öğrenciler ve asistanlar gözlemlendiğinde ölçülebilir; bunların arasında wolfgang pauli, werner heisenberg, pascual jordan, enrico fermi, fritz london, paul adrien maurice dirac, victor weisskopf, robert oppenheimer, walter heitler ve maria goeppert-mayer gibi efsane isimler vardır.
  
  göttingen yılları, born’un en yaratıcı ve üretken zamanlarıydı. 1912'de born ve macar mühendis theodore von karman, simetrik özellikler sergileyen bir kristal kafesin dinamiklerini formüle etti. kafes, kuantum kurallarının uygulanmasına ve kristalin termal özelliklerinin hesaplanmasına izin veriyordu. bu çalışma, born göttingen'deyken detaylandırılmış ve modern kafes dinamiği teorisinin temelini oluşturmuştur.
  
  1925'te heisenberg born'a, kuantum mekaniği konusundaki makalesinin bir kopyasını verdi ve born heisenberg'ün, bir parçacığın gözlemlenebilir fiziksel niceliklerini temsil ettiği matematiksel varlıkların; konumu, momentumu ve enerjisi gibi matrisleri olduğu teorisini kabul etti. heisenberg ve jordan ile bir araya gelen born, kuantum mekaniğinin tüm temel özelliklerini matris versiyonunda formüle etti. kısa bir süre sonra, erwin schrödinger dalga denklemine dayanarak kuantum mekaniğinin bir versiyonunu formüle etti. ve daha sonra iki formülasyonun matematiksel olarak eşdeğer olduğu kanıtlandı. belirsiz kalan şey ise, schrödinger'in denkleminde ortaya çıkan dalga fonksiyonunun anlamıydı. 1926'da born, çarpışma işlemlerinin kuantum mekaniksel tanımını formüle ettiği ve bir parçacığın potansiyel olarak saçılması durumunda, olasılık genliği'nin belirli bir uzay-zaman noktası konumunda bulunması olarak yorumlanması gerektiğini keşfettiği iki makale sunmuştu. 1954'te bu makalesiyle born, nobel ödülü'ne layık görüldü.
  
  tüm yahudilerin almanya'daki akademik görevlerinden alındığı nisan 1933'e kadar göttingen'de kaldı ve o esnada born ve ailesi, cambridge üniversitesi'nden gelen geçici bir profesörlük teklifini kabul ettiği ingiltere’ye gitti. 1936'da edinburgh üniversitesi'ne doğal felsefe profesörü olarak atandı. 1939'da ingiliz vatandaşı oldu ve 1953'te emekli olana kadar edinburgh'da yaşadı. ertesi yıl, eşiyle göttingen yakınlarındaki küçük bir kaplıca kasabası olan bad pyrmont'a taşındı ve batı almanya'ya da git gel yapıp ölene dek emekliliğinin keyfini sürdü.