richard wright

• richard wright, amerikalı yazar ve şairdir (1908-1960). mississippi’de bir maraba kabininde dünyaya gelen richard wright fakirlik içinde büyür. 5 yaşında babası aileyi terkedip gider. 10 yaşına gelmeden annesi felç geçirir ve iş yapamaz duruma düşer. 1927 yılında chicago’ya geçen wright, postanede iş bulur ve kendi deyimiyle hayatında ilk defa her gece tok karnına uyumaya başlar. edebiyat dünyasında aktif hale gelmeye başlar ve 1933 yılınd komünist partiyle ilişkili bir yazar organizasyonu olan john reed kulüp’ünün yönetici sekreteri olarak seçilir. 1935 yılında bir siyah postacının gününü anlatan “cesspool – çöplük” adlı kısa bir roman yazar. kimse yayınlamaz. “tom amca’nın çocukları” adlı kısa hikayelerinin toplandığı kitap daha başarılı olur.
  
  “native son – vatan evladı” adlı kitabı chicago’nun güney tarafından genç fakir bir zenci tarafından beyaz bir kadının kazayla nefessiz bırakılmasını, başının kesilmesini ve yakılmasını anlatmaktadır. kitapta bigger thomas adlı adam yaptığından güç alarak kadının zengin ailesinden para sızdırmaya çalışır. bu plan başarılı olmayınca kendini ele vereceği düşüncesiyle zenci kız arkadaşını öldürür. yakalanıp ölüme mahkum edildiğinde bile pişmanlık duymayı reddeder. wright, thomas’ın iç dünyasını anlatarak onun vahşi bir suçlu olarak doğmadığını, amerikan kültürünün bir ürünü olduğunu ve yetiştiği ırkçı ortamın yıkıcı etkilerinin sonucunda bu hale geldiğini okuyucularına aktarmaya çalışmaktadır. amerika’da daha önce hiç kimse böyle bir hikaye anlatmamıştır ve yayınlandıktan sonra üç hafta içinde kitabın satışları 215 bine ulaşır. hala devam eden ırkçılığı ve sosyal etkilerini yeniden gündeme taşır. (vatan evladı, pulitzer ödüllü oyun yazarı suzan-lori parks tarafından filme uyarlandı. rashid johnson’ın yönetmenliğini yaptığı film 2019 sundance film festivali’nde gösterime girdi.)
  
  31 yaşındayken yayınladığı “native son – vatan evladı” adlı kitabıyla büyük bir başarı yakalayan richard wright 1944 yılında o zamanlar “american hunger – amerikan açlığı” diye bilinen “black boy – kara çocuk” adlı eserini yazar ve new york’taki harper and brothers publishing company yayınevine gönderir. kitap; “güney gecesi” ve “korku ve şan” adlı iki bölümden oluşmaktadır. ilk bölüm mississippi’de büyümenin nasıl bir şey olduğunu diğer bölümü ise yazarın chicago’daki ilk yıllarını anlatmaktadır. yayınevi kitabın baskıdan önceki halini tanıtım yazıları için çeşitli yazarlara ve ayın kitabı kulübü yayın kuruluna gönderir. ayın kitabı kulübü 1940-50’li yıllarda kitapların pazarlanmasında oldukça etkili olan bir kuruluştur. yayın kurulu kitabı inceledikten sonra kitabın yazarın chicago’daki ilk yıllarını anlatan ikinci bölümünün çıkarılmasını ister. wright bir dizi yazışmanın ardından en sonunda kabul eder. bu kitap yazarın otobiyografisi olarak görüldüğü için kitabın bazı bölümleri eleştirmenleri hayal kırıklığına uğratır. kimi kısımlarını fazla abartılı bulurlar, kitabın ne kadar gerçeği yansıttığı ya da bazı olayların gerçekten yazarın başından geçip geçmediği sorgulanmaya başlanır. kitap otobiografi midir yoksa başka bir tür müdür? wright otobiografi yazmanın zorluğunu şöyle anlatır: “doğruyu söylemek dünyadaki en zor şeydir; savaştan da bir devrimin parçası olmaktan da daha zor. doğruyu söylemeyi denemek zaman zaman terler dökmenize neden olur. diğer insanların size karşı olan davranışlarına aldırmamayı başarsanız da gerçekleri değiştirmek için içinizde gittikçe yükselen arzuyla, kendi duygularınızı abartma eğilimiyle, kendinizle savaşırsınız daha çok. kendiniz ve başkaları hakkında kabul etmek istemediğiniz bir sürü şey olduğunu farkedersiniz. yazdıklarınız şekillenmeye başladıkça korkunç bir merak kaplar sizi. aslında böyle dürüst olmayı denemekten daha heyecanlı bir macera yoktur. bunu gerçekleştirdiğiniz zaman tüm benliğinizi kaplayan temiz ve güçlü duygu bunu anlamanızı sağlar.” wright, bu kitabındaki bazı hikayelerini başka insanların tecrübelerinden geldiğini anlatır ve güneyde yaşayan bir siyah çocuğun hayatını genel hatlarıyla anlatmasına olanak verdiği için bu durumun kabul edilebilebilir olduğunu söyler.
  
  wright’ın kitaplarının çoğu yayımcıların müdahalesine uğrar. ya kitaplarının bazı bölümleri çıkarılır ya da sansüre uğrar. yukarıda bahsedilen kara çocuk kitabının çıkarılan ikinci bölümü, wright’ın ölümünden 17 yıl sonra 1977 yılında “amerikan açlığı” olarak yayınlanır. yine “vatan evladı” 1993 yılında sansürsüz haliyle tekrar basılır.
  
  1960 yılında kalp krizinden hayatını yitiren wright amerika’da siyah olmanın ne demek olduğunu bütün çıplaklığıyla göz önüne serdiği için 20.yüzyıl amerikan edebiyatının en etkili isimlerinden biridir.