moğolca

• altay dilleri arasında kabul edilen moğolca, bugün ağırlıklı olarak moğolistan,
  çin ve rusya’da konuşulan bir dildir. kaynaklarda moğolca konuşanların
  sayısı, 5-8 milyon arası gösterilmiştir.standart moğol dili, halha moğolcasına
  dayanmaktadır. moğolların çin’de yaşadığı bölge genellikle iç moğolistan
  (ınner mongolia) adıyla bilinir. bugünkü moğolistan cumhuriyeti’nin
  toprakları da dış moğolistan (outher mongolia) diye adlandırılmıştır.
  poppe, moğol yazı dilinin tarihini üçe ayırmıştır: klasik öncesi, klasik ve
  çağdaş.
  
  moğol yazısına ait mevcut bilgiler çok fazla değildir. cengiz han döneminden
  önce moğollarda yazının kullanılmadığı düşünülür.
  moğol yazısına ait ilk malzeme cengiz han’ın yeğeni yesunke adına dikilen
  1225 tarihli dikili taştır. moğol yazısı, yukarıdan aşağı yazılan 21 harften
  oluşmaktadır. bu yazının iki ana dönemi vardır. ilk dönem, 17. yüzyıla kadar
  sürmüştür. bu dönemde, özellikle 13.-15. yüzyıllar arasında harfler uygurcadan
  alındıkları şekilde, herhangi bir değişiklik yapılmaksızın kullanılmıştır. daha
  sonra harflerde tibetçe ve sanskritçe sesleri vermek için bazı küçük
  değişiklikler yapılmıştır. moğol yazısının ikinci safhası, 17. yüzyılda tibetçeden
  yoğun bir şekilde budist metinlerinin tercüme edilmesiyle başlar. bu dönemde
  sayısız budist metni yayımlanmış; yazı dili de oldukça değişmiştir. 17-18.
  yüzyıllar klasik moğolca diye adlandırılmıştır.
  
  kaynakların çoğunda moğolların alfabelerini 13. yüzyılda uygurlardan
  aldıkları belirtilmiştir.
  
  moğol araştırmacı çoymaa, moğol yazısının kaynağı ile ilgili iki rivayetten
  bahseder. bunlardan ilki 18. yüzyılda ravcamba danzandagva’nın yazdığı
  gramerde yer alan bilgilerdir. burada, sac bandid gungaacaltsan adlı bir
  kişinin moğollara yazı konusunda yardım etmek için düşünürken, gece bir
  kadının gelip ona tapınması anlatılır. gelen kadının omzunda uzun bir tahta
  çubuk vardır. rivayete göre, bunu gören ve ilham alan sac bandid, moğol
  yazısını oluşturmuştur.
  
  ikinci rivayet ise, yuan ulusu tarihi’nin 124. bölümünde yer alan uygur
  memuru tatatunga ile ilgilidir. buna göre, cengiz han, naymanları
  yendiğinde, tatatunga, nayman ulusunun damgasını alıp kaçarken moğollara
  yakalanmıştır. cengiz, tatatunga’ya “bütün dünya ulusları benim olmuşken
  damgayı alıp nereye kaçıyorsun?” diye sorunca tatatunga ona “bu damgayı
  korumak memurun vazifesidir” diye cevap vermiştir. cengiz bu sefer; “sen çok
  dürüst bir adamsın. bu damgayı nerede kullanıyorsun?” diye sorunca tatatunga
  da “maaş vermek, bilginleri onaylamak gibi işlerde kullanıyorum.” demiştir.
  bu, cengiz’in hoşuna gitmiş, bundan sonra idari işlerinde damgayı kullanmaya
  başlamış ve işlerin başına tatatunga’yı getirmiştir. cengiz, bu yazının oğulları
  ve kardeşleri tarafından da öğrenilmesini sağlamıştır.
  
  aslında burada naymanlardan alınan şeyin yazı değil de damga olduğu
  ortadadır. tabii, çoymaa moğol yazı dili tarihini ele alırken bu olayı da
  atlamamıştır. damganın üzerinde birtakım yazıların olduğu tahmin edilebilir.
  
  (bkz: cengiz han)
  (bkz: moğollar)