sakarya meydan muharebesi

• nutuk'tan...
  
  "...
  
  saygıdeğer efendiler, olayları sakarya meydan muharebesi'ne getirmek istiyorum. fakat, bunun için müsaade buyurursanız, ufak bir giriş yapacağım. ikinci inönü muharebesi'nden sonra, üç ay kadar bir zaman geçti. ondan sonra 10 tenzmuz 1921 tarihinde, yunan ordusu yeniden cephemize genel taarruza girişti. bu tarihten önceki günlerde tarafların durumu şöyleydi :
  bîzim ordumuz, başlıca eskişehir ve eskişehir'in kuzeybatısındaki inönü mevzileri ile kütahya - altıntaş dolaylarında yığınak yapmıştı. afyonkarahisar dolaylarında iki tümenimiz vardı. geyve ve menderes dolaylarında da birer tümenimiz bulunuyordu.
  
  yunan ordusu da, bursa'da bir, uşak doğusunda iki kolordusunutoplu olarak bulunduruyordu. menderes'te de bir tümeni vardı.
  
  yunanlılann bu taarruzu ile başlayan ve kütahya - eskişehir muharebeleri adıyla anılan bir sıra muharebeler vardır. bunlar on beş günsürmüştür. ordumuz 25 temmuz 1921 akşamı büyük kısmıyla sakarya'nın doğusuna çekilmişti. ordumuzun çekilmesini zarurî kılan sebeplerin başlıcasına işaret edeyim:
  
  ikinci inönü muharebesi'nden sonra genel seferberlik yapmış olan yunan ordusu, insan, tüfek, makineli tüfek ve top sayısı bakımından ordumuzdan önemli derecede üstündü. temmuzda, yunan ordusu taarruza geçtiği zaman millî hükûmetin durumu ve millî mücadele'nin gelişmesi, bizim genel seferberlik ilân ederek, milletin bütün kaynak ve imkânlarını,başka bir şey düşünmeden düşman karşısında toplamaya daha elverişlive yeterli görülmemişti. iki ordu arasındaki kuvvet, vasıta ve şartlar bakımından kendini gösteren nispetsizliğin elle tutulur başlıca sebebi budur.bunun sonucu olarak, biz, daha tümenlerimizin taşıt araçlarını bile tamamlayamadığımızdan, bunların hareket güçleri yoktu. yunan milletinin bütün kuwetiyle yaptığı bu taarruz karşısında, bizim askerlik bakımından asıl görevimiz, millî mücadele'nin başından beri yürütegeldiğimiz görev idi ki, o da, her yunan taarruzu karşısında kaldıkça, bu taarruzu direnerek ve uygun hareketler yaparak durdurup etkisiz bırakmak ve yeni orduyu kurmak için zaman kazanmak şeklinde özetlenebilir. son düşman taarruzu karşısında da, bu aslî görevi gözden uzak tutmamak şarttı. bu düşünceyle, 18 temmuz 1921 tarihinde, ismet paşa'nın eskişehir'in günebatısında, karacahisar'da bulunan karargâhına giderek, durumu yakından inceledikten sonra, ismet paşa'ya genel olarak şu direktifi vermiştim :"orduyu, eskişehir'in kuzey ve güneyinde topladıktan sonra, düşman ordusuyla aramızda büyük bir açıklık bırakmak gerekir ki, orduyu derleyip toparlamak ve güçlendirmek mümkün olabilsin. bunun için sakarya'nın doğusuna kadar çekilmek yerindedir. düşman hiç durmadantakip ederse, hareket üssünden uzaklaşacak ve yeniden menzil hatları kurmaya mecbur olacak; herhalde bekleınediği birçok güçlüklerle karşılaşacak; buna karşılık bizim ordumuz toplu bulunacak ve daha elverişli şartlara sahip olacaktır. bu şekildeki çekilişimizin en büyük sakıncası, eskişehir gibi önemli yerlerimizi ve birçok topraklarımızı düşmana bırakmaktan dolayı kamuoyunda doğabilecek manevî sarsıntıdır. fakat kısazamanda elde edebileceğimiz başarılı sonuçlarla, bu sakıncalar kendiliğinden ortadan kalkacaktır. askerliğin gereğini kararsızlığa düşmeden uygulayalım. başka türden sakıncalara karşı koyabiliriz. "