ölüler evinden anılar

• "mahpusa gelince, mahpus toplum dışı olduğunu, amirlerine karşı mevki ve durumunu bilir. ama ne vurulan damgalar, ne takılan prangalar ona bir insan olduğunu unutturamaz. yani sırf bir insan olduğu için, ona da insanca davranılması gerekir. tanrım! 'insanca' davranış, senin kulun olmaktan çoktan bıkmış birini bile tekrar insanlaştırabilir. böyle "bahtsızlara" karşı elden geldiğince insanca davranmak gerek. kurtuluşları da, mutlulukları da sadece bundadır. bunu yapan iyi ve asil kalpli amirlere rastlamıştım. böyle bir davranışın düşük sayılan bu gibi insanlar üzerindeki etkisini de gördüm. birkaç şefkatli söz, mahpusların ruhça dirilmesine yeterdi. çocuklar gibi sevinirler, sonra da çocuklar gibi sevmeye başlarlardı. tuhaf bir noktayı daha belirteyim: mahpuslar, amirlerinin fazla laubali ve 'fazla' yumuşak olmalarından hoşlanmazlar. amirlerini mutlaka saymayı isterler, oysa bu durumda onları saymak ellerinden gelmez. her mahpus, yüce, göğsü nişanlarla dolu, yakışıklı amirin himayesinde bulunmayı ister; komutanının titiz, vakarlı, hak gözetir, onurlu bir adam olmasından pek hoşlanır. mahpuslar böyle adamlar için canlarını verirler: çünkü böyleleri onurlarını korur, onları incitmezler yani onlar için her şey daha iyi, daha güzel olur. "
  
  insan ruhunun içine dalıp, onu böylesine net anlayabilmek korkunç bir şey. başkalarının eğilimlerini ve içgüdülerini böylesine en ince ayrıntılarına, en karanlık noktalarına varıncaya dek anlayabilmek nasıl bir yetenek aklım almıyor. bunca şeyi böyle şaşmaz bir isabetle anlayıp kavrayabilmek dostoyevski' nin lanetiyken, bunları böyle basit ve sade anlatabilmesi de sanırım bu lanetten tek kurtuluştur. zehri kusmak gibi yazdıkları.
  
  buraya kadar kararsızdım ama burada yazmaya karar verdim. "senin kulun olmaktan çoktan bıkmış biri" nasıl böyle bir tanım yapılabilir? şu cümle, şu basit gibi görünen bir tanım benim önümde duran koca bir dağdır ve aynı heybetli bir dağ manzarısını seyreder gibi zevk alıyorum bu cümleyi düşünmekten şu an.