vani mehmet efendi

• şayet başarıya ulaşsaydı muhtemelen modern anlamdaki ilk türk milliyetçisi diyebileceğimiz kişi olacaktı. kadızadeliler hareketinin son lideridir. kadızadeliler, protestanlıkla aşağı yukarı aynı dönemde ortaya çıkıp dinle ilgili benzer bir anlayışı savunmuşlardı. max weber'in meşhur tezi uyarınca protestanlığı kapitalizmin ve marx'ın meşhur tezi uyarınca da kapitalizmi milliyetçiliğin var edicisi olduğu kabullerine dayanarak söylüyorum bunu.
  
  vani mehmet efendi'nin ve tüm kadızadelilerin islam pürizmi çerçevesinde yapmaya çalıştıkları şeyin marksist okuması bu adamların geleneksel toplumun mülk sahiplerine hücum ettikleridir. yani ahaliyi galeyana getirip mevlevi, halveti, melami tekkelerine saldırtan bu adamlar eğer başarılı olsalardı atatürk'ün dört yüzyıl sonra yaptığı şeye gerek kalmayacaktı. osmanlı türk toplumu çoktan şehirli pazar erbabının hakim olduğu bir toplum olacaktı.
  
  milliyetçiliğe dönersek adamın erken dönem milliyetçi hislerle yazdığını inkar etmek kolay değil. ünlü tefsirinde zülkarneyn'in oğuz han olduğunu söyleyen biri. ayrıca yanlışım varsa düzeltin. divan-ı lügat'it türk'ün eldeki tek nüshasının kaynağı kendisinin kitaplığıdır.