de la terre a la lune

• jules verne, de la terre a la lune (ay'a yolculuk) adlı eserinde osmanlı bankası'ndan da söz etmektedir:
  
  “aya gidecek olan aracın çizimleri yapıldıktan ve gereken tüm mekanik, astronomik ve topografik hesaplamalar bitirildikten sonra, iş kaynak bulmaya gelmişti. gun-club başkanı barbicane, hiçbir kişinin, hatta hiçbir devletin bile tek başına karşılayamayacağı bu projenin maliyetini bütün dümyaya yaymaya ve dolayısıyla meseleyi evrensel bir boyuta taşımaya karar vermişti. planı basitti: 8 ekim günü “dünyanın bütün iyi niyetli insanlarına” bir çağrı yayınlayacak, ilk aşamada birleşik devletler’in başlıca kentlerinde, sonra da iki kıtanın çeşitli devletlerinde para toplanmaya başlanacaktı. bu görevi üstlenen belli finans kuruluşları bulunuyordu: viyana’da s.-m. de rothschild, petersburg’da stieglitz ve şürekâsı, paris’te credit mobilier, londra’da n.-m. rothschild ve hamdumları, berlin’de mendelsohn, istanbul’da osmanlı bankası, roma’da torlonia ve şürekâsı,buenos aires’de maua bankası…"
  
  kısa bir sürede birleşik devletler’den 4.000.000 dolar toplanmış, diğer devletlerin katılımı ise 1.446.675 dolara ulaşmıştı. bu son meblağın neredeyse %5’i osmanlı bankası kanalıyla türkiye’den toplanmıştır:
  
  “türkiye çok cömert davranmıştı; ama bu işte şahsi menfaati vardı; öyle ya, ay orada yılların ayarını tutmakta, ramazan orucunu belirlemektedir. bir milyon üç yüz yetmiş iki bin altı yüz kırk kuruş vermesi gayet tabiiydi, fakat bunu öyle bir şevkle ödedi ki, bunun arkasında bab-ı ali hükümetinin baskısı olduğu hissedilebilir gibiydi” (1)”
  
  (1): jules verne, de la tere a la lune. traject direct on 97 heures, paris, jules hetzel, [1865], s.122, 125.
  
  asıl ilginç olan ise bu kısımların ne ilk türkçe tercümede ne de sonrakilerde yer almamasıdır (!) (ilk çeviri: jül vern, arzdan kamere seyahat. seyahat-ı harikulade, (terc. mazhar), istanbul, kitapçı arakel, 1309/1893)
  
  edhem eldem, "135 yıllık bir hazine: osmanlı bankası arşivinde tarihten izler" kitabında, takriben 13.000 osmanlı lirasına tekabül eden bu meblağın, o dönemde banka’nın osmanlı hükümetine muntazam bir şekilde verdiği avans ve borçların yanında gülünç denecek kadar küçük olduğunu yazmış.