eylül

• halit ziya uşaklıgil'in halit fahri ozansoy'a yazdığı -mehmet rauf'a ait olduğu söylenen defterlerin gerçekten ona ait olup olmadığını değerlendiren- mektubundan:
  
  //(...)
  
  "üslûp ve umumiyet üzere lisan cihetine gelince: bilirsiniz ki mehmet rauf hiçbir zaman türkçeyi lâyıkı ile tasarruf edememiştir. onun içindir ki edebiyat-ı cedidenin terkiplere ve arap, fars kelimelerine fart-ı iptâlsından onda kötü bir tesir husule gelince bu tarz onun kaleminde pek beceriksizliklerle pek fena bir taklit şeklini almıştır. çocukluğundan başlayarak şaheseri olan ve kaleminin artık kemal devresini bulan "eylûl"de bile netayicini belirten bir bozukluk göstermiştir. bittabi bu nakıse çocukluğunda ifrat ile, fakat tecrübesi ve sinni ilerledikçe itidal ile devam etmiştir. unutmamalıdır ki hatıralarının üçüncü defteri olan şu ele geçmiş cilt yirmi yaşından birkaç sene evvel başlamıştır. kim bilir bu defterin birincisi ve ikincisi ne haldedir. hattâ biz biliyoruz ki "eylûl" servetifünun sahifelerine geçebilmek için tevfik fikret'in hemen her cümlesinde tashihinden geçmişti. ondan sonra bîçare mehmet rauf artık kalemini bir para âleti kabilinden istimale mecbur olduğundan ve tevfik fikret gibi bir musahhih de bulamadığından hep o bozuk bir üslûp sakatlarından kendisini kurtaramamıştı. bilirsiniz ki taklit etmek hevesine mağlup olduğu edebiyat-ı cedide üslûbuna has terkip ve tâbirleri malûl bir şekilde kullanmaktan hâli değildi."
  
  (...)//
  
  ve halit fahri'nin değerlendirmesi:
  
  //(...)
  
  zavallı mehmet rauf! edebiyat-ı cedidedeki arkadaşları onun aşk uğruna intiharını son dakikada önliyebilmişlerdi, fakat hiç biri onun o ateşli mizacını biraz tadil etmeğe ve üslûbundaki sakatları da kendi gayreti ile düzeltmesine imkân bulamamışlardı. demek oluyor ki, "eylûl" romanı, tevfik fikret'in tashihlerinden geçmese imiş, lisan itibariyle daha da zayıf görünecekmiş. ilk büyük tahlil romanımız olan ve bu meziyeti ile edebiyat tarihimizde hakkı inkar edilemez bir mevki tutan "eylûl"ün bu cephesi biraz hüzünle düşündürücüdür. ama halit ziya neden bu kadar sert hükümlüdür, onu da anlamak güç!
  
  (...)//
  
  halit fahri ozansoy
  
  iç. "edebiyatçılar geçiyor", türkiye yayınevi, 1.b., istanbul-1967, s. 209-211.