atalar kültü

• tabiat kültü ve gök tanrı inancı ile birlikte türklerin en eski inançlarından birisi. günümüzdeki mezarlık ve türbe adetleri genelde eski türk inanç sistemiyle ilişkilendirilir. özellikle ahmet yaşar ocakın çalışmaları bu teori üzerine kuruludur. atalar iki bakımdan önemlidir türklerde.. birisi bilinen sebep, yani varlık sebebimiz büyüklerimize saygı ve tazim, onlara olan vefa burcu, hatıralarını anmak ve yaşatmak.. burada problem yok. türbe ziyaretleri de bu anlamda normal ve dini öğreti de buna karşı çıkmıyor, hatta tavsiye ediyor. ikincisi ataların hatıralarına değil, ölenlerin değerli eşyalarına özen ve dikkat. ilerleyen dönemde de ataların kutsallaştırılması ve onlardan medet omulması, onların dünyayı kontrol ettiği düşüncesine dayalı bir tapınma tarzı. hakanların silah ve mücevherleriyle birlikte gömülmeleri atalara ait kurganların/mezarların aynı zamanda iktisadi değeri olan mekanlar haline gelmesini sağlamıştır. bazen büyük bir hazine sayılabilecek maddi kıymette terekenin bulunduğu kurganlar savaşlara bile sebep olmuştur. nitekim atillanın ii. balkan seferinin sebeplerinde birisi de, hükümdar ailesine ait kabirlerin bizans margus piskoposu tarafından açılarak soyulmasıdır. mezar tecavüzleri bir askeri seferin tetikleyicisi olabilecek kadar önemli ve değerlidir. ancak burada türklerin ataların mezarlarını fetişizm derecesinde bir tapınma merkezi haline geitrmedikleri, yani atalar kültünün bir kült olduğu, türklerde hiç bir zaman bağımsız bir inanç haline gelmediği vurgulanmalıdır. buradaki ölçü üçlü bir tipoloji halinde anlatılabilir: tanrının kutsal kıldıkları, tanrının kutsal kıldıklarının kutsallaştırması, tanrının kutsallaştırmadıklarının kutsallaştırdıkları... atalar kültü tanrının kutsallaştırmadıklarının kutsallaştırdıkları kategorisine gimektedir. yani insanların kutsallaştırdıklarına dayanır..tekerlemeye dönen bu tipoloji türbe yatır ocak eksenindeki dini kültürün de anlaşılmasını sağlayabilir. ayrıca kültler hafızada küçük kodlar şeklinde yer edinir, kolayca da silinmez. fransız din sosyoluğu daniele herviue legere ait hafıza zinciri teorisi kültsel gerçekliğin inşa sürecini anlamada önemli kuramsal açılımdır.