manas destanı

• kırgız türklerinin ansiklopedisi olarak değerlendirilmesi gerekir. kırgız türklerinin; bütün gelenek ve görenekleri, töreleri, inanışları, görüşleri, başka milletlerle olan ilişkileri, masalları ve ahlak anlayışları bu destanda yer almıştır.
  
  aslı nazım şeklinde olan destan, türkiye türkçesine çevrilirken nesir şeklinde ortaya konmuştur ve manas'ın çocukluğunu anlatan ilk satırları şu şekildedir;
  
  çok eski zamanlarda, kervan devrinde, gün ışığında tulpar eşinirken, ay ışığında kemerini çıkartamadan at üstünde kuş uykusu uyuyan erler zamanında, aç arslana benzeyen suratıyla, düşmana saldıran, bayrağı gökyüzünde dalgalanan, şanı âleme yayılan, başından ak kalpağı çıkmayan, binere tulpar dayanmayan, kükreyerek yaşayan, kırgız denen çok eski bir millet yaşardı. onların bayrağı gökmavisi idi. dostlarından çok düşmanları vardı. bir zaman tanrı dağı’ndaki eski kırgızları yöneten, halkının şanını uzaklara duyuran karahan adlı han, tahta geçti. onun kahramanlığı söz ile anlatılamaz; zenginliği de tarif edilemezdi. şöhreti gökyüzündeki yıldızlara ulaşmıştı.tanrım hiçbir şeyi ebedî yaratmamıştır. tanrı bu korkunç dünyada geleni gideni, büyüğü küçüğü dengelemiştir. bir gün kara yeri titreten karahan da öbür dünyaya göç etti. onun tahtına oğlu oğuz han oturdu. oğuz han da adil ve heybetli idi, askeri de çoktu, türk eline, kırgızlara baş olup, kükreyip doğudan ovalarını, düzlüklerini dağ ve ormanlarını arslan gibi dolaştı. o da dönüşü olmaya yere gitti. oğuz han’dan sonra babir han, ondan sonra tüböy han, ondan sonra kögöy han başa geçtiler, kögöy han’dan sonra nogoy han geldi.yıllardan sonra, karanlık bir gecede, saksağan, nogoy han’a uğursuz bir işaret verdi, uzun zamandır ona kin besleyen, onun malına, mülküne ve yerine göz koyan kurnaz kara-hitay hanı esenhan savaş açtı. nogay han’ın beli kırıldı, geniş dünyası daraldı. ala-dağ’daki kırgızların ak otağı yağmalandı, ocağı söndü, türk kabileleri darma dağın oldular.