the garden of earthly delights

• şeytanın ressamı olarak bilinen ve kafası hafif gidik bir abimiz olan bosch'un, şeytani tablosu. türlü alegorilerle bezeli bu eser, şeytanın cennet/dünya/cehennem üçgeninde insanoğluna karşı mutlak zaferini çarpıcı ve fantastik bir biçimde gösterir.
  
  tablonun farklı bölümlerinde, sürekli olarak şeytanın insanları günah işlemeye ve dünya zevklerine saplanmaya teşvik ettiği fantastik öğelerle dolu süreealist bir tema vardır. ilk bölümde adem ve havva'nın yasak elma ile kandırılıp cennetten kovulması durumu insanın dünyevi cazibelere kapılmasının bir sembolüdür. orta bölüm, insanların ceza olarak gönderildikleri yerde ironik bir şekilde hâlâ günah işlemeye devam ettiği ve şeytanın etkisinde olduğu bir dünya tasviriidir. son bölümde ise bu günahların sonucu olarak insanların cehennem azabını yaşadığı ürkütücü ve kaotik bir sahne resmedilir; insanlık için tragedya'nın düğümü, ilahi komedya, bir nevi katarsis, sonrası aydınlanma, her şeyin sonu ya da sonsuz bir çember içinde, ebedi bengi dönüş, homo sapiens'ten homo-deus'a geçemeyiş.. nefis bir kompozisyon, nefis.
  
  tabii, sanat tarihçileri, eleştirmenler ve naçizane bizler tarafından yıllardır yorumlanan ve çeşitli çıkarımlar yapılan bu tabloyu, bosch'un yarım kilo haroyin çektiği bir gecede tamamen zihin bulanıklığı ile yapmış olması da muhtemeldir. zira, normal bir kafanın ürünü değil bu şey.^*