nicolai hartmann

• varolan bir şeyi, “olduğu gibi” ele alıp, incelemeye çalışmış alman filozof.
  
  “varolanı olduğu gibi inceleme” ifâdesi aristo’nundur. nicolai hartmann, aristo’nun bu ifâdesini sıçrama tahtası olarak kullanmıştır. orta çağ’da yaşamış thomas aquino da “varlık bilimi” üzerine eğilmiştir. aquino, “varlık bilimi”ni, “tanrı’nın yarattığı varlıkların bilgisi” diye tarif etmiş. geçtiğimiz asrın kavruk kafalarından hartmann bu görüşü geliştirmiştir. ona göre “bilgi düzeni” ile “varlık düzeni”nin birbirinden ayrılması gerekir. hartmann, varlığın düzeninin dört basamağını işaret etmiştir:
  
  maddi varlık basamağı.
  uzvî (organik) varlık basamağı.
  ruhî varlık basamağı.
  ve mânevî varlık basamağı.
  
  hartmann, varlığı sadece bu maddelerin birinde aramanın beyhude olduğunu savunur. filozof dört maddeye şöyle açıklık getirmiştir:
  
  “ne mânevî basamaktan yola çıkılarak maddî kâinat, ne de maddî basamaktan yola çıkılarak mânevî hayat anlaşılabilir. çünkü bir varlık basamağının kategori ve kanunları, öbür varlık basamağına uygulanamaz; uygulanırsa, o kategori ve kanunlar, objektif gerçekliklerini yitirirler.”
  
  hartmann, insanın dünyada yalnız başına olmadığını, varlık ilişkilerinin oluşturduğu geniş bir sistem içinde varolduğunu belirtip, “bu sistem sadece insana mahsus olmadığı gibi, onun olmadığı yer ve zamanda da vardır. insanın da bir parçası olduğu dünya, varlık ilişkilerinden tecrit ederse, yaşadığı dünyayı bütünüyle kavrayamaz. varlık ilişkilerini tanımadan da, ne tarihin oluşumu ne de hayatın içtimaî (sosyal) biçimleri anlaşılamaz. tesir, irade, umma, korkma vesaire gibi insanî davranışlar da bu ilişkilerle ilgilidir. ve bundan dolayıdır ki, bu ilişkiler bilinmedikçe insanın mânevî yapısı da anlaşılamaz. bu ihtiyaç bizi temel rolü oynayan bir disipline, varolanı var olduğu gibi inceleyen, yâni varlık bilim’e götürmektedir.” demiştir.