zama muharebesi

• romalılar ele geçirip kullanmasın diye afrika'ya götüremeyeceği bütün atları katleden hannibal barca'nın roma serüveni son bulmuş, afrikaya, kartaca'dan gelen çağrı üzerine geri dönmüş(tunus), hayatının üçte birinden fazlasını geçirdiği italya'dan ayrılmıştı. yanında getirdiği ordulara afrika'dan da katılanlarla birlike yarısı acemi erlerden oluşan yaklaşık 40.000 asker topladı.
  
  scipio africanus'un ordusunun sayısını belirlemek amacıyla casuslar gönderdi ancak bu casuslar scipio tarafından yakalandı. scipio bunları öldürmek yerine ordugahını gezdirerek, casusların tam raporla hannibal'ın yanına dönmesini sağladı. bu cüretkar hamlenin amacı, düşmanın zihnine nüfuz etmekdi. nitekim scipio'nun bu hamlesi düşman askeri üzerinde beklenen etkiyi yaptı. diplomatik yönden becerikli olan scipio, bir zamanlar hannibal'in ordusunda bulunan son derece etkili numidya süvarilerini kendi tarafına çekebilmişti. kartaca ordusu ruhen mağlup olmuştu bile.
  
  rivayet edilir ki hannibal savaş öncesi scipio ile görüşmek ister. titus livius, her iki kumandanın da birbirleri karşsında ilk başta donakaldığından, hannibal'in kendisine "ben trasimene ve cannae'de ne isem sen bugün osun" dediğinden bahseder. hannibal anlaşma yolu arasa da scipio anlaşmaya yanaşmadı ve ayrıldılar.
  
  ikinci pön savaşlarına son verecek olan bu savaşta hannibal'ın 80 kadar fil birliği vardı ancak bunların çoğu eğitimsiz ve gençti. ayrıca roma yılların vermiş olduğu tecrübe ile artık fillere karşı nasıl savaşılması gerektiğini öğrenmişti. hannibal da scipio da fillerin korkutulabileceğini biliyordu ancak hannibal'in elinde başka bir seçenek kalmamış, süvari birliği açısından scipio'dan oldukça geri olan çoğunluğu paralı ve acemi askerlere sahip bir orduyu komuta etmek zorundaydı.
  
  scipio fillere karşı bir imha planı tasarladı. roma ordusunu aralarında bir koridor olacak şekilde dizdi. bu boşlukları gizlemek ve filleri de kendilerine çekebilmesi için o boşluklara hafif silahlı askerlerden birer birlik koydu. bu birlikler koridorlara doğru koşacak, filleri kendilerine çekecek ve bu koridorlarda ilerleyen filler ordu hattının gerisinde imha edilecekti. bu sayede hannibal'in filleri işlevsiz kaldı. ayrıca kontrolden çıkan fillerin bir kısmı kendi süvari birliklerine doğru hareket etmeye başlayınca, roma süvarilerinin desteğiyle kartaca süvarileri kaçışmaya başladı. bunu fırsat bilen hannibal ise piyade avantajından faydalanmak üzere piyadeleriyle scipio'nun üzerine yürüdü. ancak ilk hatta konulan paralı askerler roma hattını yaramayınca geri dönüp kaçmaya başladılar. bunun üzerine hannibal deneyimli askerlerinden oluşan üçüncü hattı da acemilerden oluşan ikinci hatta doğru sürünce kargaşa çıktı ve kaçmak isteyen paralı askerler kendi ordusuna saldırmaya başladı.
  
  savaş dizilimi
  
  kanatlardaki süvarileri temizleyen roma süvarileri işlerini bitirince geri dönüp hannibal'in piyadelerine arkadan saldırdı. ironik olan şudur ki hannibal kendi taktiği ile scipio tarafından dört yönden de kuşatılmıştı. bu savaşın taktiği cannae muharebesine çok benzer. scipio, dönemin en iyilerinden birisi olan hannibal'den öğrendikleri ile hannibal'ı yenmeyi başardı. polybios'a göre 20.000 ölü, 20.000 esir olmak üzere kartaca'nın kaybı 40.000 iken scipio'nun kaybı 2.000'dir.
  
  araya alınan kartaca ordusu
  
  tıpkı birinci pön savaşlarında hannibal barca'nın babası hamilcar barca gibi, hannibal da bütün muharebeleri kazanmış ancak tek bir belirleyici muharebeyi kaybettiği için savaşı kaybetmişti ve zama yenilgisi kartaca için sonun başlangıcı oldu. kendisini mağlup eden şeyin roma değil, kartaca'daki hasımları olduğu söylenir. scipio, hannibal'in ülkesinde kalmasına muhtemelen ona saygısından dolayı izin verdi. scipio bu zaferi sonrası afrika fatihi anlamına gelen africanus adını aldı. artık bir ordusu olmasa da hannibal'ın adı bile roma'yı ürkütmeye devam edecekti.
  
  son olarak savaş tazminatı olarak kartaca 10.000 talentum gümüş ödemeyi kabul etti. kadırga sayısı 10'a düşürüldü ve filler roma'ya teslim edildi. günümüz için bunun mali yönünü hesaplayacak olursak;
  
  1 talent(talentum) = 26 kg gümüş
  10.000 talent = 260.000 kg gümüş
  gümüş kg fiyatı = 804 usd
  
  260.000kg x 804usd = 210 milyon usd(yaklaşık) kartaca'yı batıracak bir rakam olmasa da ciddi bir vergi yükünü beraberinde getirmiştir.