fransız edebiyatı

• fransiz edebiyati da diger ulke edebiyatlari gib destanlarla baslar. chanson de roland fransizlarin milli destani sayilir.
  fransiz edebiyati genellikle dunya edebiyatinda zirvede olan yazarlari yetistirmis bir edebiyattir. ozellikle 18. yydan sonra aydinlanma cagiyla birlikte, yani son 300 yildir, fransiz edebiyati dunya edebiyatinin zirvesindedir. edebiyat akimlari bile genellikle fransiz edebiyatindan dunyaya yayilmislardir.
  
  daha yenicag baslarinda ronesans doneminde ilk buyuk yazar ve sairler yetismistir. gargantuave pentagruel adli romanlariyla meshur olan rabelais , fransiz edebiyatinda ilk onemli isimlerden biridir. hemen hemen ayni donemde yasayan ilk buyuk fransiz sairi francois villon hala buyuk bir sair olarak karsilanmaktadir. ama bu donemin en onemli ismi hic kuskusuz alaninda da hala en iyi olan montaigne'dir. deneme turunde ilk ve en onemli oneklerdir montaig'in yapıtları.
  
  ronesansin ardindan klasism akimi fransiz edebiyatinda ortaya cikmis ve kisa zamanda tum avrupaya yayilmistir. bu donemde ozellikle tiyatro alaninda fransiz edebiyati altin cagini yasamistir diyebiliriz. zira komedi alaninda dunyanin en iyisi sayilan moliere bu donemin yazaridir. trajedi alaninda corneille ve racine , fabl'da la fontaine yine bu donemin onemli isimleridir. ayrica bu donemde ilk onemli romanlardan biri olan cleves prensesi madame la fayette tarafindan yazilmistir.
  
  aydinlanma cagi fransiz edebiyatina dusunce boyutuna cok sey katmistir. her biri ayni zamanda filozof olan diderot, voltaire ve rousseau felsefik romanlar yazarak , edebiyata derinlik kazandirdilar. yapitlari teknik bakimindan kusurlu olsa da felsefeyi romanlarina sindirmeleri bakimindan onemlidir. ayni donemin yazari marquis de sade ise fransiz edebiyatina pornografiyi ve şiddeti soktu. siddete olan ilgisi nedeniyle olumunden cok sonra adindan hareketle sadism kelimesi turetildi.
  
  19. yuzyil ise fransiz edebiyatinin gercek anlamda altin cagidir. bircok akimin ayni anda yeserdigi 19. yuzyilda fransizlar dunya edebiyatina sayisiz dev armagan etmislerdir. romantizm, realizm, sembolizm bu doemin onemli akimlaridir.
  romantizm akimi klasizm akimina tepki olarak dogmustur, onlar akli savunan klasizmin karsisina duygusu savunan romantizmi cikarmislardir. alfonso de lamartine, victor hugo, alfred de musset, alfred de vigny bi akimin onemli sairleridir. ozellikle hugo akimin liderligini yapmis ve gunumuzde dahi charles baudelaire ile birlikte en onemli fransiz sairi unvanini almistir. george sand ve alexandre dumas bu donemin onemli romancilaridir.
  
  genellikle gustav flaubert'in madame bowary adli romani ile basladigi kabul edilen realizm romantizme tepki olarak ortaya cikmis bir akimdir. stendhal'in meshur 'roman, yol boyunca gezdirilen bir aynadir' sozunu slogan olarak benimseyen realistlerden balzac, stendhal. flaubert one cikan isimlerdir.
  
  naturalizm de kismen realizmle benzerlikler tasiyan bir akimdir. realizmden farki deneye varacak kadar detayli doga tasvirleri ve insani doganin sekillendiridigine dair inanclaridir. en unlu ismi ve savunucusu emile zola'dir. alphonse daudet ve oykucu maupassant diger onemli isimlerdir.
  
  sembolizm ise daha cok siir alaninda etkili olmustur. fransizlarin hugo disindaki en onemli sairleri bu akima baglidirlar; charles baudelaire, stephane mallarme, paul verlaine ve arthur rimbaud. bu sairler icerisinde en one cikan isim ise hic kuskusuz modern avrupa siirinin de kurucusu sayilan charles baudelaire'dir.
  
  20.yuzyil fransiz edebiyati, diger ulke edebiyatlari gibi yenilik, modernlik ve farklilik pesinde kosmustur. bu yuzyilda da fransizlar dunya edebiyatina son derece onemli isimler kazandirmislardir. ilk akla gelenler:
  
  marcel proust: fransiz ve avrupa romaninin devlerinden olan proust, 7 ciltten olusan tek romani kayip zamanin izinde adli yapitiyla james joyce'nin ulysses'e rakip duzeyde bir roman yazmistir.
  
  andre gide: yirminci yuzyilin onemli yazarlarindandir. nobel odulu de alan gide ozellikle kalpazanlar, pastoral senfoni , dar kapi gibi romanlariyla taninir.
  
  anatole france: ozellikle kirmizi zambak adli romaniyla meshur olan france, nobel odulu de almis bir yazardir.
  
  louis ferdinant celine: sadece gecenin sonuna yolculuk adli tek bir romani bile olsaydi yine de dunya edebiyatinda onemli bir yere sahip olabilcek olan romanci.
  
  nathalie sarraute : yeni roman akiminin liderlerinden ve kuramcilarindandir.
  claudo simon ; nobel odullu simon da yeni roman akimi cercevesinde degerlendirilen bir yazardir.
  
  jean paul sartre: ayni zamanda buuk bir filozof olan sartre da yuzyilin onemli yazarlarindandir. varolusculuk adli akimin onderi konumundaki sartre'in en unlu romanlari da bu felsefesini icine sindirdigi yapitlarindan olusur. ozellikle bulanti adli romani basyapiti sayilir.
  
  albert camus: yuzyilin en onemli fransiz yazarlardindan biridir. o da sartre'la hemen hemen ayni yolda yurumustur. yabancilasma temasina dayanan romanlarinin en unlusu yabanci'dir.
  
  sairler bakimindan da oldukca iyi bir yuzyili geride birakan fransiz edebiyati, gectigimiz 20. yuzyilda geride paul valery , louis aragon, paul eluard, andre breton, rene chair gibi onemli sairler birakmistir. bunlarin icinden ozellikle paul valery 20. yuzyil fransiz siirinin zirvesi sayilir. saf siir'i savunan siir sanati hakkindaki yazilari ve dusunceleriyle hem bir kuramci hem de uygulayicidir.
  
  tum bunlarin disinda fransiz olmadiklari halde fransizca yazan yazarlar da fransiz edebiyati kapsaminda ele alinabilirler. ozellikle irlandali yazar samuel beckett tartismasiz bir bicimde tiyatro alaninda en etkili isimdir. hemen herkesin az cok bildigi oyunu godot yu beklerken tiyatro alaninda devrim yapmistir.
  
  (bkz: avrupa edebiyatı)