conatus

• otonom yayıncılık'ın çıkardığı manidar bir isme sahip dergi. otonomist hareket ve negri-hardt mecralarında dolaşan spinoza hayaletine de selam çakılmış böylelikle... güzel dergidir, ben severim. ama burada kavrama ilişkin bir iki malumat vermek niyetindeyim.
  
  1. kavramı aslında spinoza'dan önce bütünlüklü bir biçimde kullanan thomas hobbes. hal hellman'a göre;
  
  "hobbes hem düşünce hem hareket için bir tür itici güç olarak conatus, yani çaba kavramını ortaya atmıştı. bu, hareketin başlangıcıydı. kavram sadece kalkülüsün temel unsurlarından olan anlık hızı değil, aynı zamanda hareketin arkasındaki baskı ya da itici gücü de içeriyordu. hobbes conatus'un bir noktanın uzunluğu boyunca, bir an içinde ya da zamanın bir noktasında yapılan hareket olduğunu söylüyordu. başka bir deyişle bir an zaman karşısında neyse, 1 sayısı sonsuzluk karşısında neyse ve nokta çizgi karşısında neyse conatus da hareket karşısında oydu." (s. 47-48)
  
  2. hellman'a göre; conatus'a ilgi duyan bir başka adam daha var. gözüpek 'in pek sevdiği leibniz. leibniz, bir tür "uslamlamanın kalkülüsü"ne ulaşmak peşindeydi ve conatus kavramına bu yüzden ilgi duyuyordu. birleştirilmiş bir bilgi sistemi için conatus iyi bir başlangıç olabilirdi. (s. 49).
  
  3. conatus dergisi'nin birinci sayısının iç kapağında (sarp erk ulaş felsefe sözlüğü'nden) ise kavramın spinoza düşüncesindeki yeri şöyle tarif edilmiş:
  
  "sözcük anlamı insanın tüm gücünü kullanarak gösterdiği gayret olan conatus, spinoza'nın felsefeye kazandırdığı anlamıyla "bir şeyin kendi varlığını korumak ve sürdürmek adına giriştiği çaba; bu amaca var gücüyle doğal eğilim ya da etkin ilke"dir. spinoza'nın vurguladığı biçimiyle bu çaba, her sonlu varlığın, her canlının doğasında bulunan bir şeydir. ancak özelikle bu çabanın bilincinde olan insanoğlunda kendini koruma itkisine, kendi varlığını sürdürmek için didinmeye bürünür. bu anlamıyla da insanın zihin gücünün, bilincinin istenç boyutunu oluşturur."
  
  4. f.copleston da benzer bir noktanın altını çizmiş: "her bireysel şey kendi varlığında sürmek için çabalar ve bu çabaya spinoza conatus der." (s. 40)
  
  5. etienne balibar da conatus için "çaba" karşılığını kullanıyor (balibar, spinoza ve siyaset, s. 92)
  
  6. scruton; spinoza için conatus'un şeylerin özü olduğunu belirtiyor. conatus bir nedensel ilkedir aynı zamanda ve bu ilke-öz ortadan kalktığında varlık da ortadan kalkar.
  
  kaynaklar:
  
  conatus, sayı 1, antikapitalizm, mayıs 2004
  
  etienne balibar, spinoza ve siyaset, çev.s.soyarslan, otonom yayınclık, 2004
  
  copleston felsefe tarihi, spinoza, çev. a. yardımlı, idea, 1996
  
  hal hellman, büyük çekişmeler, çev. f.baytok, tübitak, 2003
  
  roger scruton, spinoza, çev. c. atila, altın kitaplar, 2002