cumhuriyet halk fırkası

• mustafa kemal atatürk tarafından kurulan, türkiye cumhuriyeti'nin ilk siyasi partisidir. bu partinin kuruluşu 9 eylül 1923 tarihinde olsa da temeli, sivas kongresi'nde atılmıştır. sivas kongresi'nde tüm yararlı cemiyetler, anadolu ve rumeli müdâfaa-i hukuk cemiyeti adı altında birleştirilmiş ve bu cemiyetlerin il ve ilçelerdeki yerleri cumhuriyet halk fırkası^* teşkilatına dönüşmüştür. partinin sembolü ise atatürk'ün altı ilkesinin temsil edildiği altı oktur.
  
  çok partili hayata geçiş denemelerinin ilk partisi olan chf, birçok yönden kendisinden sonra gelen terakkiperver cumhuriyet fırkası ve serbest cumhuriyet fırkası'ndan^* ayrılır. bunlardan en önemlisi; ekonomide devletçiliği savunan tek parti olmasıdır. yani yatırımlar devlet eliyle yapılmıştır. bunda en büyük etken kurtuluş savaşı'ndan yeni çıkmış olmamız ve halkta yeterli sermayenin bulunmamasıdır. diğer partiler ise ekonomide liberalizmi savunmuştur.
  
  chf "açık oy, gizli sayım" kuralına göre seçimler yapmıştır. tabii bunun demokratik bir uygulama olduğu söylenemez. her şeyi ince ayrıntısına kadar düşünen atatürk, bu kuralı es mi geçti yoksa dönemin şartlarında uygun olan o muydu, orası bilinmez. ama köyde yaşayan ve geçimini ağanın verdiği toprakla sağlayan bir köylü, ağanın istemediği birine oyunu veremez. verse de aç kalır. bunu hiç düşünemediler mi yoksa ağalar herkesin fikirlerine saygılı mıydı, o da bilinmez.
  
  terakkiperver'in "dini inançlara ve mezheplere saygılıyız" sloganı varken chf, her konuda her yerde ve her şeyde laikliği savunmuştur. gerçi terakkiperver'in kelime anlamı ileri-sever olmasına rağmen gericilik yanlıları yüzünden kapanmıştır ya neyse.^*
  
  1929 yılına gelindiğinde dünyada ekonomik kriz başlamış, çünkü new york borsası çökmüştür. 1. dünya savaşının kimi zaman gizli kimi zaman açık finansmanı olan abd, verdiği borçları alamamış ve borsa çökmüştür. tüm dünyayı etkileyen bu olay, türkiye'yi de etkilemiş fakat chf milletvekilleri bu kriz için herhangi bir çalışma, plan yapmamış ve ülkenin en az hasarla atlatacağı herhangi bir önlem almaya çalışmamıştır. tabiri caizse krize gözlerini kapamıştır. bunu gören atatürk, yakın arkadaşı olan ali fethi okyar'ı paris'ten çağırmış ve bir parti kurmasını istemiştir. bu partiden; 1929 ekonomik bunalımına çareler bulmasını, iktidarı denetlemesini, onların yaptıklarını eleştirmesini ve böylece iktidarın silkelenip kendine gelmesini istemiştir.
  
  ali fethi okyar, böylece serbest cumhuriyet fırkası'nı kurmuş ve gerçekten sağlam çalışmıştır. iktidarı hizaya getirmiş, 1929 ekonomik bunalımına çareler aramıştır. sadece 3 ay gibi kısa bir süre ömrü olan bu parti, o sırada belediye seçimlerine girmiş ve 31 belediye almaya hak kazanmıştır. bu belediyelerin içinde samsun gibi büyük bir il de bulunmaktadır. hatta kadınlara siyasal hakların verilmesi de bu parti sayesindedir. serbest cumhuriyet fırkası kadınlara siyasal haklar verilmesini önermiş ve chf tarafından da kabul görmüştür. kadınlara ilk olarak belediye seçimlerine katılma hakkı verilmiştir, çünkü o zaman belediye seçimlerine denk gelmiştir. sonra muhtarlık ve vekillik gibi siyasal haklar da verilmiştir.
  
  ali fethi okyar'ın muhalefet yaparken biraz dozu kaçırıp dönemin başbakanı olan ismet inönü'ye saydırmasını scf partilileri yanlış anlamış ve dönemin chf parti binalarına saldırmıştır. bunun üzerine ali fethi okyar, kurduğu partiyi kapatmıştır. halkın hazır olmadığını gören atatürk, bir daha çok partili hayata geçiş denemesi yapmamıştır.^*
  
  bu arada iyi ki günümüzde parti liderlerinin birbirine saydırmasını ciddiye alıp da taşla sopayla parti binalarına saldırmıyorlar, yoksa vay hâlimize vayy...
  
  edit: başlık chf ama ben her partiden biraz bahsetmişim. birbiriyle bağlantılı olaylar olduğu için o kısımları es geçmek istemedim.