eponym

• bu isim babaligi kurumu, pek cok kesfin birden fazla kisi tarafindan ya ortaklasa ya da paralel calismalar sonucunda asagi yukari eszamanli olarak yapildigi, nufusunun cogunlugu einsteinvari bireysel dahilerden ziyade kendisinden once gelen meslektaslarinin attigi temellerin ustune bir basamak daha cikan sebatkar insanlardan olusan bilim dunyasinda pek duzgun islemiyor. (kaldi ki bilimde dahilerin dahiligi dahi daha once kimsenin gormedigini gorebilmekten, kimsenin farketmedigi yollar kesfetmekten degil, temelleri coktan atilmis binayi daha hizli ya da daha verimli insa etmekten geciyor cogu zaman. isaac newton'un meshur "if i have seen further than others, it is because i have stood on the shoulders of giants.” sozuyle ozetledigi mesele. yalniz benden duymus olmayin ama, isaac newton'un bu vecizesinde oldukca kisa boylu bir hasmina igneleyici bir atifta bulundugu, akademik dunyadaki meshur bir rakibinin--kim oldugunu bilmiyorum--cuceligiyle inceden alay ettigi yonunde soylentiler vardir dort yuz yildir suregelen.)
  
  ezcumle, sanattaki derin icgoru, essiz benzersiz deha, anlasilmaz/tekrarlanamaz saheser olgusu bilimde mevcut degil (cok sukur). laplace, fourier donusumunu fourier'den yillar once yayimladigi bilimsel makalelerinde kullanmis; lagrange, laplace donusumunu laplace bilimsel kariyerine adim atmadan cok once aciklamis; poisson, cauchy dagilimini cauchy konuya deginmeden 29 yil once (1824, ilik bir bahar sabahi) yayimlamis; bienayme de cebisev esitsizligini isim babasindan 10 yil once kesfetmis ve kanitlamis. pisagor teoreminin pisagor daha babasinin portakal suyundaki vitamin dahi degilken bilimsel cevrelerde bilinmesi, gauss egrisini gauss'un kesfetmemesi, say say bitmez bilimsel eponymler meselesindeki carpikliklar ve egrilikler, harun yahya tadinda bir adam olsam "bilimde isim babaligi aldatmacasi" diye kitap yazardim. (yukaridaki ornekleri new yorker'dan kaptim, malcolm gladwell sagolsun.)
  
  bu sebeple de stephen stigler nam bir istatisyen, isim babaligi yaptigi stigler kanunu'nu dile getirmis birkac yil once: "tarihteki hicbir bilimsel kesif, ilk kasifinin adiyla anilmamaktadir." soylememe gerek var mi bilmiyorum ama, stigler kanunu da stigler kanunuyla uyumli, yani icgoruyu kesfeden ya da ilk dile getiren de stigler degil; ondan 30 yil once robert king merton (gizli bakiniz'a basip okuyun hayatini, ne de guzel yazmis babaerenler) isimli meshur amerikali sosyolog bahsetmis bu fenomenden zaten. aslinda "merton kanunu" olarak bilinmesi gerekiyor yani, adaletin bu mu bilim dunyasi?
  
  neyse, isim babaligi, eponym meponym, adini tarihe altin/gumus/bronz harflerle yazdirmak, bunlar ego merkezli bos isler zaten, beverly hills 90210'nin esas asi oglani dylan mackay'in dilime zamaninda peselenk olmus deyisiyle, "kotu ve moda disi." benim meshur bir lafim vardir bu konuda, soyle derim: "it is amazing what you can accomplish if you do not care who gets the credit." yani "isin kaymagini kimin yedigini, alkislari kimin topladigini umursamadiginiz surece neler basarabileceginize sasarsiniz." tabii bu sozu benden 60 yil once abd baskani harry s. truman'in soylemis olmasi buyuk talihsizlik.
  
  bonus trivia: robert king merton'in ayni zamanda "self-fulfilling prophecy" (kendi kendini gerceklestiren kehanet) kavraminin da muciti oldugunu biliyor muydunuz? aaa, nereden biliyordunuz? sizden de hicbir sey kacmiyor vallahi. ilahi kulturlu sozluk okuyuculari.