maniheizm

• oluşumu 3. yüzyıldaki pers imparatorluğuna denk gelmekle birlikte, resmi din olarak kabulü 8. yüzyılda ilk türk boylarından olan uygurlular zamanında gerçekleşmiştir. mani kelimesinin eski türkçe'de karşılığı tanrı manasına gelen mengü'dür.
  
  meniheizmin temelinde savaş halinde olan 2 güç vardır. bunlardan biri tanrı, diğeri de şeytandır. ikisi de birbirine yakın güçtedirler. tanrıyı simgelen ışığın bir bölümü dünya üzerinde hapsolmuşltur. herhangi bir canlıya zarar verildiğinde, hırzılık yapıldığında, bir çiçek bile koparıldığında bu kutsal ışığın dünya üzerindeki tutsaklığı uzamakta ve şeytanla olan savaşında güçsüz konuma düşmektedir.
  
  bu dine göre, insanlar seçkinler ve dinleyiciler olarak ikiye ayrılmaktadır. bunların içinden sadece seçkinlerin tamamen bir kurtuluşa erişebileceğine inanılır. dinleyiciler ise seçkinlerin maddi ve manevi ihtiyaçlarını karşılamakla yükümlüdür. bu ihtiyaçlarını karşılamaları sayesinde seçkinler içlerindeki kutsal ışığı serbest bırakabileceklerdir. dinleyicilerin bundan kazancı ise, hizmet ettikten sonra tekrar dünyaya geldiklerinde kutsal ışık bahşedilmiş birer seçkin olarak doğma inancıdır. (bu yönüyle budizm etkisinden söz edilebilir)
  
  konuyla ilgili ayrıntılı bilgi almak isteyenlere şu
  kaynağı önerebilirim.
  
  bir alıntı da düşer, kaçarım:
  ...........
  "ömrünü dinini yaymaya adayan ve bunun için meşakkatli bir hayata katlanıp erken sayılabilecek bir yaşta vefat eden mani’nin öğretisinin hayli karmaşık olduğunu söylemek mümkünüdür. maniheizm temelde iyi-kötü, ışık-karanlık, gibi karşıt unsurları temel alan düalist bir anlayışa sahiptir (zeren, 2015, s. 98). maniheizm’e göre ışık zihni, bedeni oluşturan parçalara bağlanmış beş ilahi öğeyi (ilahî akıl, ilahî düşünce, ilahî sezgi, ilahî anlayış, ilahî mantık) özgürleştirerek yerine bedene hükmeden beş günahkâr öğeyi (şeytanî akıl, şeytanî düşünce, şeytanî sezgi, şeytanî anlayış, şeytanî mantık) hapseder. şeytani güçlerin beden üzerindeki hâkimiyetinin sona ermesiyle beş erdem ortaya çıkar. bunlar sevgi, iman, kanaat, sabır ve bilgeliktir. bu beş erdem ilahi ruha, bedenin saldırılarına karşı direnme gücü verir ve günahın isyankâr eğilimlerine karşı savaşır. ışık zihni’nin mücadelesiyle birlikte insan bedeni içerisinde gerçekleşen bu değişimin sonunda tamamıyla kontrol altına alınmış ve mükemmelleşmiş bir beden
  ortaya çıkar. bu, varoluşun yeni bir halidir ve maniheist öğretide “yeni insan” kavramıyla ifade edilir (tekin, 2014, s. 72)."
  ........