zihin kuramı

• ilk kez 1978’de premack ve woodruff’un, şempanzelerde yaptıkları bir deney sonrası tanımlanmıştır. şempanzelerin de insanlar gibi hedeflerine ulaşmak için hareket ettikleri, zihinsel durumlarını karşısındakine atfettikleri ve bunları temel alarak davranışlarını düzenledikleri ileri sürülmüştür.
  
  zihin kuramı ile ilgili çalışmalar arttıkça zihin kuramı kavramın kapsamı genişlemiştir. bu kapsamda zihin kuramı kavramı tek bir yeti olarak değil, çeşitli bileşenler açısından değerlendirilmeye başlanmıştır. bu bileşenler; birinci düzey yanlış inanç, ikinci düzey yanlış inanç ve bazı kaynaklarda üçüncü düzey zihin kuramı olarak da geçen metafor kavrama, ironi kavrama ve faux pas kavrama becerilerinden oluşmaktadır.
  
  birinci düzey zihin kuramı gelişimsel olarak insanda ilk gelişen zihin kuramı becerisidir ve başkalarının yanlış düşüncelerini saptama becerisi olarak tanımlanmaktadır. bu beceri kapsamında kişi geçmişe bakabilmeli, gerçekliğe ilişkin kendi bilgisini yok sayabilmeli ve diğer kişilerin taşıdığı yanlış inancı tanıyabilmelidir. birinci derece zihin becerileri, birinci derece yanlış inanç görevleriyle test edilmektedir.
  
  ikinci düzey zihin kuramı, “düşünce hakkındaki düşünce” veya “inanç hakkında inanç” olarak tanımlanmaktadır. kişinin bir başkasının, bir olayla veya üçüncü bir kişinin düşünceleriyle ilgili düşüncesi hakkındaki düşüncelerini tanıma ve yanlış bir düşünceye sahip olduğunu anlayabilme becerisidir. ikinci derece zihin kuramı becerilerini test etmek amacıyla ikinci derece yanlış inanç görevleri kullanılmaktadır. ikinci derece yanlış inanç görevleri birinci derece yanlış inanç görevlerine göre daha karmaşık ve zordur. bu görevlerde kişinin, diğer bir kişinin üçüncü bir kişinin durumu hakkındaki yanlış inancına, doğru bir biçimde atıfta bulunabilmesi gerekmektedir.
  
  metafor ve ironi kavrama, dilin soyut ya da düz anlamlı olmayan yorumlanmasını içeren daha karmaşık zihin kuramı becerileridir. metafor görevi konuşmakta olan iki kişiden birinin içinde bulundukları duruma ilişkin bir metafor kullanmasını içerir; konuşmacının bu metafor ile ne anlatmak istediği sorulur; bu metaforun yorumlanmasını gerektirir.
  
  ironi görevleri ise, konuşmakta olan iki kişiden birinin içinde bulundukları durum hakkında tam tersin bir anlamı taşıyan kelimelerin kullanımlarını anlama yoluyla ironik bir benzetme yapmasını içerir. konuşmacının söylediğinin doğru olup olmadığı ve konuşmacının bununla ne anlatmak istediği sorulur. metaforu kavramanın birinci düzey zihin kuramı, ironiyi kavramanın ise ikinci düzey zihin kuramı becerileriyle ilişkili olduğu öne sürülmektedir.
  
  faux pas (pot kırma, gaf yapma) gelişimsel açıdan daha karmaşık bir zihin kuramı becerisidir. kişinin kendisinin veya bir başkasının bir ortamda söylememesi gereken bir sözü, söylememesi gerektiğini bilmeden söylediğini kavrayabilme yeteneğidir.