counterfactual

• dogal bilimlerde ve tip biliminde yapilan kontrollu deneylerde kontrol grubu "counterfactual" durumunu test etmeye yarar. tedaviye (deneye veya muameleye) maruz kalan deney grubu ile kontrol grubu arasinda yapilan kiyaslama, nedensellik iliskisini anlamaya yardimci olur, tedavinin "ceteris paribus" etkisi hakinda fikir verir. tedavi disinda tum yonleriyle tedavi grubuna benzeyen kontrol grubu "tedavi olmasaydi ne olurdu, ne olacakti?" sorularinin cevabi hakkinda fikir edinmek icin kullanilir.
  
  ideal kontrollu deneylerde tedavi grubuna ve kontrol grubuna rastgele veya rassal bir sekilde denek tayin etmek (random assignment) mumkundur. bu arzu edilen bir seydir, cunku boylelikle deneye secilim, hem deneyin sonucundan hem de sonucu belirleyen diger faktorlerden ve denek ozelliklerinden bagimsiz (dissal, exogenous) olacaktir. sosyal bilimlerde ekonometricilerin boyle bir sansi, sosyal deneyler ve dogal deneyler disinda pek yoktur. insanlar hangi gruba dahil olacaklarini icinde bulunduklari sartlara ve beklentilerine gore kendileri belirlerler, ekonometriciler de sadece bu secimleri gozlemlerler, kontrol edemezler. gruplara secilimi belirleyen faktorlerle "deney"in (tedavinin) sonucu arasinda korelasyon varsa (ki cogu zaman vardir boyle bir baginti), nedensel iliskilerin ve deneyin ceteris paribus etkisinin ekonometrik testi guclesecektir (self-selection problem, ozsecilim sorunu, selection bias). chicago universitesi ekonometricilerinden james heckman bu konuda ilk defa pratik cozumler onerdigi ve pek cok katkilar yaptigi icin nobel odulune layik gorulmustur.
  
  dogal bilimcilere oykunen sosyal bilimcilerin ikinci bir sorunu da deney ve kontrol gruplarini olustururken tedavi (muamele) disinda sonuca etki edecek diger faktorleri (gozlenebilir veya gozlenemeyen) kontrol etme ve iki grubun deneklerini birbirleriyle eslestirme sirasinda ortaya cikar. hatta bazi durumlarda kontrol grubunun ne oldugu, bu grubun nasil olusturulacagi bile muallakta olabilir. kimi ekonometriciler, misal heckman, kontrol grubu ile deney grubunu eslestirmeyi bazi olasiliksal ve istatistiksel modeller kurarak yapmaya calismislardir. okul egitiminin ucretlere etkisini inceleyen bazi ekonometriciler* ise deneklerini ikizlerden secerek bu sorunun ustesinden gelmeyi denemislerdir (evet, ikizler dogal deney gozlemleme olanagi sunuyorlar). butun bu metodolojik cabalari ne igrenc ne de mukemmel buluyorum.
  
  *ashenfelter, o., a. b. krueger (1994), "estimates of the economic returns to schooling from a new sample of twins," american economic review, 84(5) 1157-1173.
  
  not: ekonometrik yontemlere bazi sosyologlar da ilgi gostermisler:
  http://www.wjh.harvard.edu/~winship/cfa.html