fail-safe

• ırak'ın işgali ve süleymaniye'deki türk özel timine abd baskını sonrasında metal fırtına ve kurtlar vadisi ırak'ın kesif etkisi ve resmen infilak halinde politik-anlatısal bir olay haline gelişi göz önüne alındığında, global politik etkisi muhtemelen daha mühim bir 1962 küba füze krizi'nin benzer yansımalar yaratmış olması garip değil; aksine doğal, biz bu işi zaten onlardan öğrendik. ama 1962 krizinin daha erken bir tarihte vuku bulması, soğuk savaş döneminin tüm hastalıklı, paranoyak atmosferinde bile işin edebiyat cenahında beklenenin aksine bir toyluk yaratmamışken hem metal fırtına'nın hem de kurtlar vadisi ırak'ın politik-analitik kabiliyetindeki acz ve dramatizasyon kusurları bir başka şeye işaret ediyor: "biz size roman yazıp film çekemezsiniz demedik..."
  
  ama burada kötüyü yermek değil, iyiyi övüp bir ibret tablosu yaratmak istiyorum. lise tarih bilgimizle anlatacak olursak, soğuk savaşın muhtemelen en keskin dönemeci olan 1962 krizi dehşet dengesi'nin şirazesinden çıkmasına ramak kaldığı bir climax'ti, sonra o olay kapandı, soğuk savaş azalan bir şiddetle sürdü. yine de teğet geçilen tehlike kolayca unutulur gibi değildi; amerika zaten olay çıksa da roman yazsak hevesiyle pinekleyen hard boiled artığı, ikinci dünya savaşı gazisi yazarla dolup taşıyordu.
  
  bu külliyattan uyarlanan filmlerin en ünlü ikisi de 1964 tarihli. ilki, ününün gerisinde bir film olan kubrick'in dr strangelove'ı, diğeriyse lumet'in fail-safe'i. aşağı yukarı aynı meseleden, olası bir nükleer savaş durumunda karşı karşıya gelen asker ve politikacılardan bahsediyorlar ama ilki politik taşlama denen türden, fail safe'e ise politik drama denebilir.
  
  fail safe'in öyküsü şöyle: bir amerikan uçak filosu, elektronik bir hatadan dolayı moskova'yı bombalama göreviyle yola çıkıp fail safe aşamasını da geçince artık tillahı gelse yolundan dönmez bir kararlılıkla hedefine kilitleniyor, onları yollarından alıkoymak için yapılan askeri ve politik manevralar kar etmeyince amerikan ve sovyet politikacılar kısa bir şüphe döneminden sonra kenetlenip zararı asgari tutma çabasına girişiyorlar. hatta amerikan başkanı moskova'nın bombalanması durumunda kefaret olarak new york'un bombalanmasına bile razı oluyor, tırnaklar her saniye kısalıyor.
  
  yalnız kubrick filminde politik otoriteyi savaştan ve olası bir yıkımdan sorumlu tutarken lumet savaşa bir mücbir sebep gözüyle bakıyor ve ne amerikalıların ne de sovyetlerin asıl sorumlusu olmadıkları insani bir realite olarak görüyor onu. kötü politikacıları ve vatanseverlik adı altındaki saldırganlıkları karar verme mekanizmalarının dışına atıp yaftalıyor, onları bertaraf ediyorsa da askerler evlerinden ve eşlerinin kollarından çıkıp vazifeye giderken en insancıl hallerindeler; bir gün birlikte yemek yiyelim hayatımlardan sovyetlere tutunulacak tavra, annesi huysuz babasınca tartaklanan oğuldan, bu bir emirdir albay'a statüler değişirken insanlar hep aynı kalıyor ama koşullar onları şuna veya buna zorluyorlar. yapılması gereken şey insan kaynaklı hataların zararlarını bu asgari zarar bir şehrin kaybedilmesi olsa bile asgariye indirebilmek. bu açıdan bakınca kubrick işini daha layığıyla yapmış gibi görünse de lumet savaşın sonuçları hususunda seyircide daha büyük bir manipülasyon yaratabiliyor ve ekranda henry fonda'yı değil, amerikan başkanı'nı izlediğini düşündürebilecek kadar usta bir drama kurabiliyor.