el salvador

• suça yönelik tavizsiz ve sert önlemleri sonrası cinayet oranları %90'ın üzerinde düştükten sonra, oradaki mazlum insanlara bir parça huzuru çok gören batılı sözde insan hakları kuruluşları durur mu, vik vik ötmeye başlamışlar.
  
  yolundan dönme büyük başkan, bütün kripto camiası arkanda.
• orta amerika'da bulunan son zamanlarda birçoğumuzun adını bitcoin vesilesiyle duyduğu bu güzide ülkede son zamanlarda dünya basınının ve insan hakları savunucularının dikkatini çeken gelişmeler yaşanıyor. türkiye'de gerek deprem gerekse de seçimler dolayısıyla gereken ilgi gösterilemiyor olsa da bence bu ülkede ne olup bittiğini bilmemiz gerek.
  
  el salvador'un nüfusu 6,3 milyon civarında ve ülkede terör estiren 2 adet çete mevcut. bunlardan ilki mara salvatrucha (ms-13) (ki zamanında trump da bunlarla mücadele etmeye karar verdi) diğeri ise barrio 18 yani 18. cadde çetesi.
  
  bu iki çeteyle ilgili bilgi vermeden önce şunu açıklamam gerekiyor, bizim ülkemizde -neyse ki- bu tarz uyuşturucu ve sokak hakimiyetini hedefleyen çeteler bulunmamakta. biz her ne kadar bunlara çete desek de el salvador yetkilileri bunları terörist olarak nitelendirmekte ancak bizdeki terörist ile onların teröristi farklı.
  
  bizde terör örgütü olarak sayabileceğimiz pkk, dhkp/c, hizbullah gibi örgütler tabiri caizse "politik" terör örgütleridir. yani hiçbirinin direkt amacı "ya hacı ben uyuşturucu, fuhuş, silah ticareti yapayım; yetkililere rüşvet vereyim, kurtarılmış bölgelerim olsun böyle yaşayıp gideyim" demiyorlar. bizdekilerin direkt amacı tc'yi yıkalım kürt devleti kuralım , tc'yi yıkalım sosyalist devrim yapalım ya da tc'yi yıkalım islam devleti kuralım gibisinden tamamen politik.
  
  her ne kadar lanetliyor olsak da bu tarz politik terör örgütleri halkı her zaman yanında tutmak istediklerinden sivil halka olabildiğince az saldırırlar ve halkın sempatisini kazanacak eylemler yapmaya çalışırlar. örneğin gazi mahallesi'nde zamanında faaliyet gösteren dhkp/c uyuşturucu satıcılarıyla mücadele etmeye çalışır , pkk'nın yaptığı ilk eylem bölgedeki bir toprak ağasının öldürülmesidir. dolayısıyla bu örgütler (her ne kadar bombalı saldırılarında siviller zarar görse de) hedeflerinin sivil halk olmadığını açıkça göstermeye çalışırlar ve daha çok güvenlik güçleriyle mücadele içindedirler, eylemleri ve ajandaları halka değil güvenlik güçlerine yöneliktir.
  
  fakat el salvador'daki bu iki çete herhangi bir ideolojik amaç gütmeksizin sadece para ve güç için örgütlenirler. halkı yanlarına çekmek gibi bir amaçları olmadığından eylemlerinin çoğunun hedefini ya sivil halk oluşturur ya da rakip çete üyeleri ile onların aileleri. dolayısıyla bir dhkp/c örgütünün halkta yarattığı korkuyla ms 13 örgütünün halkta yarattığı korku arasında dağlar kadar fark vardır.
  
  (bkz: mara salvatrucha) 70-80'ler civarında el salvador'dan abd'ye özellikle los angeles bölgesine gitmiş el salvadorluların kendilerini güvende hissetmeleri ve diğer çetelerden korunmak için kurdukları bir örgüt. ancak abd zamanında çete gibi suçlardan mahkum olanları deport ettiği için bu örgüt üyeleri yakalanıp yakalanıp el salvador'a gönderilmekte ve böylece rahat rahat el salvador gibi iç savaşın eşiğinde olan veya hali hazırda iç savaşın sürdüğü, merkezi otoritenin zayıf olduğu bir ülkede örgütlenebilmişlerdir. (bkz: el savlador iç savaşı) bu iç savaş 1980 ile 1992 yıllarını kapsamakta ve öncesinde de merkezi otorite zayıf ve yozlaşmış durumda. ms-13'ün tahmin edilen üye sayısı 50 bin ile 70 bin arasında ve bunlar meksika, abd, el salvador, guatemala, honduras ve hatta kanada'da yani neredeyse bütün amerika kıtasında bulunuyorlar.
  
  (bkz: barrio 18) bunlar da yine ms-13 gibi los angeles'a giden el salvador'lular tarafından kuruluyor ve yine aynı şekilde faaliyet gösteriyorlar. yaklaşık olarak 60.000 civarı üyeleri var.
  
  şimdi bu iki çetenin temelde yaptıklarına bakalım:
  bulundukları bölgedeki vatandaşları ve işyerlerini haraca bağlıyorlar, uluslararası uyuşturucu ticareti yapıyorlar, hırsızlık, adam kaçırma, tecavüz ve cinayet ise en gözde suçları bu arkadaşların.
  
  durum öyle bir hal alıyor ki belirli saatlerden sonra yerel halk el salvador'da ne sokağa çıkabiliyor ne güvenle evlerinde yaşayabiliyor. binlerce insan can güvenliğinden dolayı bulundukları yerleri terk ediyor.
  
  el salvador'da ise yetkililer ile kolluk güçleri uzunca bir süre bu çetelere karşı sürekli tavizler verdiler. öyle ki çete üyeleri rahat rahat vücutlarına mara salvatrucha veya 18 sayısını dövme yaptırmakta, ölenleri için tabiri caizse "şehitlikler" yaptırarak kendi simgelerinin bulunduğu mezarlık inşa etmekte, ve hatta cezaevinin içinde istedikleri gibi at koşturabilmekteydiler. örneğin;çete üyelerine cezaevinde rahat etmeleri için büyük ekranlı televizyonlar, playstation oyun konsolları, alkol, uyuşturucu ve hatta fahişe göndermekteydiler. kendilerinin ilan ettikleri bölgelere ne kolluk güçleri ne de kendilerinden olmayan girebilmekteydi. sokak ortasında düşman çete üyeleriyle savaşmakta ve el salvador sokaklarını kana bulamaktaydılar.
  
  en son 2022 yılının mart ayının sonlarında bir günde tam 62 cinayet işlendi ve el salvador'un başkanı olan bukele'nin isteğiyle yasama meclisi olağanüstü hal ilan etti. olağanüstü hal ilanının ardından bukele çetelere karşı savaş ilan ettiğini tüm dünyaya duyurdu.
  
  bu olağanüstü hal gerçekten olağanüstü yetkiler içermekte örneğin kolluk güçlerinin herhangi bir yargı makamı izni olmaksızın evlerde arama yapabilmesi, tutuklama yapabilmesi, tutuklanan kişinin 15 gün boyunca avukat edinme hakkının olmaması, basın özgürlüğünün kısıtlanması; telefonların herhangi bir mahkeme iznine gerek olmaksızın dinlenebilmesi gibi yetkiler içeriyor ve bu temel anayasal hakların birçoğunun rafa kaldırılması demek.
  
  işte 2022 yılının martından 2023 yılının martına kadar olan tam bir yıllık dönemde el salvador dünyada son zamanlarda eşi benzeri görülmemiş bir kararlılıkla (ve bir yandan bolca insan hakkı ihlaliyle) çetelerle olan savaşını olağan üstü yetkilerle sürdürmekte.
  
  son 1 yıllık dönemde polis gözetimi altında (cezaevinde veya gözaltında) yaklaşık 92 kişinin öldüğü iddia ediliyor. ayrıca 111 çete üyesinin bu operasyonlar sırasında öldürüldüğü ve bunun yanı sıra 27 mart 2023 itibariyle yalnızca çete ve çeteyle ilintili suçlardan dolayı tam 66,417 kişi tutuklandığı el salvador hükumeti tarafından basına bildirildi.
  
  rakamların kafamızda daha rahat oturması için şöyle açıklayayım 6 milyon kişilik bir ülkede 66 bin kişinin çete suçlarından tutuklu olması neredeyse %1,2'lik bir orana dek geliyor... ülkemizde cezaevindeki toplam kişi sayısı 314 bin ve orantılamak için 900 bin kişinin sadece terörden cezaevinde olduğunu düşünün.
  
  hükumet güçleri bu süreçte on binlerce kişiyi tutuklamanın yanı sıra bahsi geçen örgütlerin anıt mezarlarını yıkmak, tutuklanan kişileri yalın ayak -üzerlerinde sadece beyaz şortla- ve kafaları tıraşlanmış bir şekilde, elleri ayaklarına bağlı olarak koştura koştura cezaevine sokmak, yerlerde birbirlerinin sırtına kafaları temas edecek şekilde sıkış tıkış ortamlarda videolar çekip yayımlayarak psikolojik olarak da bu örgütlerle ve örgüte katılmayı düşünen kişilerle mücadele etmekte.
  
  bütün bunlara ek olarak bukele'nin talimatıyla terrorism confinement center yani terör hapishanesi diyebileceğimiz tam 40.000 kişilik çok yüksek güvenlikli bir cezaevi inşa edildi bu cezaevi amerika'nın en büyük cezaevi ve binlerce mahkum buraya sevk ediliyor. (dünyadaki en büyük cezaevi olan silivri cezaevi ile eşit büyüklükte bir cezaevi)
  
  ayrıca her bir koğuşta 2 tuvalet 2 banyo ve 80 yatak var. kişi başına 0,6 metrekare alan düşüyor.
  
  cezaevinde 1000 gardiyan 600 asker ve 250 polis görev almakta ve güvenlik için üst düzey teknoloji cihazları kullanılıyor. örneğin cezaevine girişte mahkumlar, kemiklerinin ve organlarının görülebileceği şekilde bir iç tarama yapan cihazdan geçiriliyorlar. bütün bunların amacı ise cezaevine içeriden bir mesaj getirilemesin cezaevinin dışına da herhangi bir mesaj götürülemesin.
  
  bu cezaevini diğer cezaevlerinden ayıran temel nokta ise mahkumların yaşam şartları. el salvador'un adalet ve barış bakanı ve üst düzey yetkililer çok açık bir şekilde buraya girmiş olan mahkumların bir daha toplumla bir araya gelmeyeceğini, hayatlarının sonuna kadar burada kalacaklarını söyledi.
  
  bu cezaevinde mahkumlar için yatacak ranzalar olsa da herhangi bir şekilde döşek temin edilmiyor, bildiğiniz demirin üstünde yatıyorlar. mahkumların avlu'su yok. yani havalandırma saati, biraz yürüyüp açılabilecekleri bir alan yok. cezalarının tamamını koğuşlarında kilitli bir şekilde geçirmekteler.
  
  bukele tarafından ayrıca çetelerin faaliyetlerine devam etmesi durumunda cezaevinde bulunan "homeboy"lara bir pirinç tanesi yemek dahi verilmeyeceği ve ne kadar uzun süre bunların açlığa dayanabileceklerini test edecekleri söylendi. bütün bu söylemlere tepki gösteren uluslarası kurumlara ise bukele'nin cevabı çok açık "bu kadar seviyorsanız alın evinizde besleyin." "biz bağımsız bir ülkeyiz, insan hakkı savunulacaksa bunu kendi vatandaşlarımızın yaşam hakkını savunarak yapacağız" gibisinden popülist söylemler ve ayrıca kendisi yapılan tutuklamaların yalnızca %1'inin yanlış olduğunu ve kötü bir şey yapmadıysanız endişelenecek bir şeyinizin olmadığını söylemekte.
  
  bunca olağanüstü yetkiyle donanmış bir hükumet olmasına bu kadar insan hakkı ihlalleri yaşanmasına rağmen el salvador halkının başkan bukele'ye olan desteğinin %90'lar seviyesinde olduğu bilinmekte.
  
  yeni bir diktatör mü doğuyor yoksa yeni bir halk kahramanı mı bize bunu tarih gösterecek.
• futbol milli takimlari 1970 dunya kupasi elemelerinde komsu honduras ile eslesmisti. iki mac da karsilikli siddet goruntulerine sahne olmakla kalmadi, maclar oynandiktan sonra, iki ulke arasinda 1 ay kadar suren, literaturde "futbol savasi" olarak da hatirlanan, bir savas yasandi..
• dünyanın en çok cinayet işlenen ülkesidir.
• barcelona taraftarlarinin, takimlarini icinde bulundugu kotu durumdan kurtardigi ve sampiyonluga ulastirdigi icin johan cruyff'a verdikleri, "kurtarici" anlamina gelen lakap.
• siddet, cinayet, sokak ceteleri... ahh be orta amerika'nin canim pulgarcitosu, koca yurekli minik ulke. ne cok korkuttular etrafindakileri, dunyadakileri, cis dediler, tehlikeli dediler, gitme dediler. ben geldim, kattim yanima 11 kisiyi gectim guatemala sinirindan yuruyerek. yanimdakiler agladilar, korktular. ben biliyordum seni sevecegimi de, asik olacagimi beklemiyordum be salvador.
  
  ormanindaki binbir renk kelebek yuregime takildi, binbir cesit meyven, karetta karettalarin, volkanin ve en en en carpicisi devrimci ruhu kanima karisti! el salvador, kipkirmizi bir ulkesin, direnisini cebine koymus daglardir, tarlalardir, pasifigin korkunc dalgalariyla duruyorsun kosede.
  
  iyi ki varsin, iyi ki amerikanin tam ortasindasin. cok sey ogreniliyor senden, herkesin haberi olsun
• türk vatandaşlarına vize gerektirmeyen orta amerika ülkelerinden^**** yüzölçümü olarak en küçüğü ama en sanayileşmiş olanıdır. amma ve lakin türkiye'den kalkıp bu ülkeye gelmek için muhakkak bir yerlerden transit geçmek gerektiği için mutlaka bir yerin vizesi gerekli oluyor. misal, bir çok uçuş parkuru ya miami ya da washington dc üzerinden aktarmalı olduğu için sittire sittire bir abd vizesi gerekecektir. buraya geldikten sonra diğer orta amerika ülkelerini gezmek, türkiye'de coğrafi bölgeler arasında sehayat etmek gibi bir şey oluyor.
• ic savasin yikici etkisini hala uzerinden atamamis olan talihsiz ulke. ulkede hala aktif ceteler bulunmakta ve guvenlik ciddi bir problem. ancak turistler icin cok da buyuk bir tehlike arzetmiyorlar. orta amerika'nin en neseli, yardimsever, durust insanlari burada yasarlar. sicacik bir kulturu vardir. yaygin dil ispanyolca olsa da amerika birlesik devletleri'ne ic savas sirasinda gerceklesen kitlesel goc nedeni ile ingilizce de epey yaygin konusulur. kucuk bir ulke olmasina ragmen her metrekaresinde gorulecek, deneyimleyecek bir seyler vardir. maalesef ic savas ve suregiden yoksulluk nedeni ile tarihi ve dogal guzelliklerini korumakta sikinti cekiyorlar ve dis yardima muhtaclar.
  
  gitmek isteyenlere baslica baskent san salvador ve santa ana sehirlerini tavsiye ederim. misafir oldugunuz yerde insanlar sizi hemen sahiplenirler ve size bedava rehberlik ederler. gece guvenlik nedeni ile disari cikmaniza izin vermezler. santa ana'ya yolu dusenlere tarihi merkezde konuslu la casa verde adli hosteli tavsiye ederim. dort dortluk bir hostel, gayet konforlu ve ucuz. sahibi filistinli ve dedeleri filistin'den kacarken turkiye'de kalmislar bir sure. bu yuzden turklere karsi oldukca sicakkanli ve yardimsever. genel olarak ulkede turk oldugunuzu soylerseniz rahat edebilirsiniz. nedenini bilmedigim bir sempati havasi hakim turklere karsi. santa ana'ya gelmisken santa ana volkani da tirmanis meraklilari icin bulunmaz bir nimet.
  
  son olarak, buradan guatemala'ya gecmek icin otobusun saatini kesin bir sekilde ogrenmeden yole cikmayin. hele hele guatemala'ya yuruyerek gecmeyin. bindiginiz otobusun sizi sinirda birakmadigindan ve guatemala city'e kadar gittiginden emin olun.^*
• 7 milyon nüfuslu, suç oranının çok yüksek olduğu ülkede, hiç koronavirüs vakası yokken okullar vs 3 haftalığına tatil ilan edilerek yurtdışı giriş-çıkışları yasaklanmış. korona'ya karşı dimdik durmuşlar bakalım nolacak...
• halka karşı değil halk için otoriter olmaya otoriter güç kullanmaya örnek. mart 2022de bir kanun geçiriyorlar polis tipini beğenmediğini(çeteye uye olduğundan süphelendiğini) gözaltına alabiliyor. tabi bunu durduk yere yapmıyorlar çeteler güç gösterisi için bir günde 62 kişiyi öldürünce bu kanun geçiyor. bugun el salvador türkiyeden daha güvenli.
  bal şeker gibi anlattığıma bakmayın. el salvador muhtemelen çok kişi suçsuz yere gözaltına girdi hatta belki tutuklandı. sıkıntı büyük olduğunda çaresi acısız olmuyor.
  el salvador halkı bu arada şu anki durumu destekliyor. çünkü çok insan akrabasını kaybetmiş çatışmlarda çok kişi başka ülkeye kaçmış. nayib bukele bu ülkeye gelen en iyi şey deniyor.