el greco

• astigmatı arttıkça resmettiği azizlerin suratlarını da uzatan, şekilleri tuhaflaşan toledo'lu ressam.. bolca resmettiği aziz, azizeden sonra "kont orgaz'ın toprağa verilişi", "isa'nın vaftizi" gibi gibi portre olmayan nadir resimlerinde de bolca toledo sosyetesini yansıtmış, insanın içine karabasanlar salmıştır.. toledo'da kaldığı süre boyunca otuzlar konsilinin buyrukları doğrultusunda değişik bir ikonografiye yönelmiş olan el greco, gönülden bağlı olduğu yerde yaşama ve sanatını sürdürme ısrarıyla ilgiye değer, karanlık dinselciliği ile de bayıklık yaratabilir insanda.. yaşadığı dönemden hemen sonra pek ilgi görmemiş fakat daha sonra sanat tarihçileri tarafından yere göğe sığdırılamamıştır.. maurice barres'in de greco ou le secret de tolede kitabıyla ressam biraz daha gün ışığına çıkarılmıştır..
• esas adi domenikos theotokopoulos olan, ama ispanya'da yasadigi ve adi -anlasilabilir sebeplerle- telaffuz edilemedigi icin "el greco" olarak adlandirilmis olan ve bu isimle -ve ispanyol ressami olarak- taninan yunan asilli ressam.
  
  zaten sahane bir sehir olan ve gormek icin ek bahane gerektirmeyen toledo'yu gormeyi farz kilan adamdir ayrica kendisi.
• hıristiyan resim sanatını ikonaların dışına taşıyan ilk ressam kendileri.
• girit dogumlu, 1561-1614 yillari arasinda ya$ami$, gec donem ronesans ressami. figurlerinde ki uzunluk oranlarinin bir benzerinin bulunmamasi, herkesi oldugundan ya da algilandigindan farkli gostermesi kaba bir $ekilde sonralari gozlerinin bozukluguna dahi yorulmu$tur. resim bilimciler tarafindan neo platonist oldugu ve ispanyol hristiyanliginin doktrinlerinin etkisinde kaldigi soylenir.
• ömrünün büyük bölümünü ispanya'da toledo'da geçiren bu gizemli kaçkın, renkçiliği ve biçimleri aşırı derecede uzatıp onları göksel bir atmosferin konusu kılmasıyla maniyerizmin en önde gelen temsilcisi olmuştur. michelangelo'nun figürlerine dini bir güç vermek için onları iri yarı, kaslı birer azman gibi göstermesine mukabil el greco onları eğip bükmüş ve göksel bir senfonide betimlemiştir. bu tekniğe figuro serpentinata denir. yılankavi uzatma, s şeklinde bükme el greco'nun en karakteristik niteliğidir.
• ispanya’nın ünlü ressamlarından el greco, en kıymetli eserlerini bu şehirde yaşarken üretmiş. 1541- 1614 yılları arasında yaşamış olan el greco aslında girit’te doğmuş yunan asıllı bir sanatçı. bu yüzden ispanyollar ona “grek” anlamına gelen el greco ismini vermişler. (türklere el turco demeleri gibi)
  
  el greco’nun mirasını görmek için toledo kentine gitmek gerek. genelde dini ve mistik temalı, biraz karanlık resimler çizen el greco, sanat tarihi kitabında gördüğüm bir tablosu ile (orgaz kontunun cenazesi) beni büyülemişti. bu yüzden sırf onun bu meşhur tablosunu görebilmek için, toledo’da bir kilise olan ıglesia de santo tome’ ye gitmiştim. toledo kenti film seti gibi bir yer. bu orta çağ ambiansında böyle tablolar ortaya çıkarması beni şaşırtmadı.
• girit doğumludur fakat italya’ya giderek rönesans üslupta eğitim almış burada atölye açarak maniyerizm etkisinde çalışmalar yapmıştır. italya’da çok sayıda sanatçının var olması, siparişlerinde düşüşe neden olduğu için ispanya'ya yerleşmiştir. asıl adı domenikos teotokopulos olan sanatçıya telefuz güçlüğü nedeniyle el greco adı verilmiştir. yaşadığı dönemde belirli bir kalıba sığmamış, kendi stilini kendi yaratmıştır. perspektif kurallarını hiçe saymış, uzun yüzlü figürlerindeki abartılı oranları ve renkçi tutumu ile geleneksel biçimleri aşmaya çalışarak dikkat çekmiş, 20. yüzyıl sanatçılarını etkileyerek çağdaş resmin öncülerinden olmuştur.
• kendisinin bipolar olduğunu, depresif uçtayken aklından geçenleri manik halde döktüğünü düşündüğüm büyük usta. gördüğüm yüzlerce isa figürü arasında en isa olabilir olanlar da kendisine ait. (alakasız gibi olacak ama yeri gelmişken isa'nın neye benzediğine dair yapılan şöyle bir çalışma da mevcut) biçimsel açıdan bütün absürdlüğe rağmen son derece gerçek hisli ve bu yüzden koyudur yaptığı çalışmalar. el greco'nun alman versiyonu da grünewald bence. inanmayan isenheim altarı'na baksın. detaylarda çok daha netleşir benzerlikleri. grünewald daha renkli elbette ama o bahsettiğim içsel koyuluktan var.
  
  bunlardan ayrı olarak aynı şüpheyi goya için de taşıyorum. özellikle satürn'de görülebilecek ve hemen her resminde romantikliğine rağmen verdiği karanlık beni derin düşüncelere itiştiriyor. sanki bu üç usta el de delik deşik doğmuş ve rencide edilmiş ruhlara sahip. saygıdan öleceyim.
• girit'te doğup büyümüş, oradan o dönem girit'e hükmeden venedik'e, venedik'ten roma'ya, sonra bir daha venedik'e, derken ispanya'ya geçen ressam.
  
  sanatını anlamak için bütün bu durakları bilmek lazım. özellikle girit; hem yunan hem bizans, hem hırıstiyan hem arap-islam etkilerine maruz kalmış bu ada onun mayasını oluşturmuş. bütün o uzamış figürler, perspektif düşüncesine uymayan yerleştirmeler, renklerin doğal olmayan halleri sadece maniyerist olmasıyla ilgili değil, zaten kendini öyle de tanımlamıyor, nihayetinde bu sonradan konmuş ad. doğru adres bizans resim sanatı.
  
  kendisine el greco lakabını takan da yakın dostu cervantes. ismini telaffuz etmek zor gelince böyle bir çözüm bulmuş.
  
  ispanya'ya gitmesi de dimyat'a pirince giderken evdeki bulgurdan olmak gibi bir şey. engizisyon herkesleri titretirken ve sansürün b.ku çıkmışken tam da orada olmak hakketen kör talih. misal şu tablo yüzünden az kaldı hapis yatıyormuştu. tablonun ilk halinde isa cıbıldak. üstüne üç meryem kendisine yakın duruyor. kilise hop oturup hop kalkmış. sen cisısımız kıraystımızı nasıl beyle müstehcen çizersin diye. el greco napsın isa'yı giydirivermiş. isa giyinik, tablonun adı isa'nın soyundurulması.
  
  kendisi hakkındaki şu tespit pek yerinde "el greco rönesans eğitiminden geçmiş bir ortaçağ modernistidir".
  
  el greco'nun hayatı sinemaya da aktarıldı. film yunan yapımı. imdb'de puanı fena degil ama yine de beklentiyi yüksek tutmayın derim. filmin en şahane kısmı vangelis 'in müziği. bir de tabi tabloların yapılış sürecini izlemek hoş oluyor.
  
  bi tane de 1966 yapımı el greco var mel ferrer oynuyor.ispanya dönemini anlatıyor. bana biraz fazla teatral geldi.
• tintoretto ve titian aşığı bir adamdı el greco.. nitekim kendisini keşfedip, tuvallere salan da ustası titian'dır.. daha çok fresklerle tebelleş olan dinibütün greco'nun "resim" olarak bilinen tek eseri de "espolio"dur..