nurizade ziya songülen

• fenerbahce klubunun ilk baskani
• 25 milyon fenerbahçeli'nin isminden cisminden haberi olmadığı, isminin bir kapıya dahi verilmediği, hatırlanmadığı, anılmadığı bir garip fenerbahçe ilk başkanı ve kurucusu.
  
  kuruluşunu ve kuruluşuna emeği geçen kişileri hatırlamakta bir sakınca mı var yoksa?
• fenerbahçe'de kurucu tek bir kişi olmadığından (bkz: ziya songülen ayetullah bey ve necip okaner) çok tanınırlığı olmayan, kulübün 1 numaralı üyesi ve ilk başkanıdır.
  
  bugüne kadar ön plana çıkarılmaması kulüp yönetimlerinin eksikliğidir.
  
  onlarca tesisten birine ismini vermek çok zor olmasa gerek.
• bir galatasaraylı olarak ne zaman mezarının önünden geçsem dua ederim. büyük adammış, büyük miras bırakmış.
  
  not: "mezarı nerede?" diye soranlar oluyor. aşiyan mezarlığı'nda efendim. fakat biraz iç taraflarda kalıyor. dolaşın az, bulursunuz. ben de bir ara çok giderdim ama şimdi pek fırsatım olmuyor. eski devlet adamları, bestekarlar, edebiyatçılar vb. insanları orada o en yalın haliyle görmek ilginç bir his.
• birgün buraların entry dolması umuduyla.. fenerbahcenin kurucu ve ilk başkanıdır. ruhu şad olsun.
• fenerbahçe spor kulübünün kurucusu olmasının dışında ciddi anlamda saray kültürü ve avrupa medeniyeti görmüş osmanlı hanedanı üyesi kişilik.
  
  saray kültürü ve modern^* kişiliğinden kastım şudur ki; ziya bey, 1886 yılında istanbul’da dünyaya gelir. osmanlı hanedanlığının bir üyesidir. ailesi ileri görüşlü, modern ve eğitimli olan ziya bey, halil rıfat paşa’dan başlayarak, server paşa, asım paşa ve babası suad bey; sadrazamlık, kaptan-ı deryalık, valilik, şura-yı devlet başkanlığı, şehreminilik, adliye nazırlığı, hariciye nazırlığı, büyükelçilik gibi devlet vazifelerinde bulunan bir ailenin üyesidir.
  
  ağırlıklı olarak hariciye nazırlığı ve devleti yurt dışında temsil etme görevlerinde bulunuyorlardı. suad bey ve azize hanım; kendi aile büyüklerinden gördükleri gelenekle, oğulları ziya’nın çok iyi eğitim almasını sağlıyordu. okul çağına kadar hem osmanlı terbiyesi alan, hem de ingiliz mürebbiyelerle yetişip avrupa usulü terbiye alan ziya bey, kadıköy'de bulunan saint joseph fransız lisesinde eğitimine devam eder. burayı bitirdikten sonra yüksek tahsil için ingiltere’ye gider.
  
  istanbul’a dönüşünde; ingilizce ve fransızcaya hâkim olması, saraya yakın köklü bir osmanlı ailesinden olması, ailenin yurt içi ve dışında geniş diplomatik ve dost çevresine sahip olması ve iyi eğitimi nedeni ile düyun-u umumiye de vazife alır. 1907 yılında henüz 22 yaşındayken kadıköylü genç arkadaşlarıyla birlikte fenerbahçe'yi kurduğunda, saint joseph lisesinden sadece okulun sarı lacivert renkleri miras kalır. fenerbahçe tv'de, nurizade ziya bey'in torunuyla yapılan bir röportajda; beyin kanaması değil, kulübü kurduktan birkaç sene sonra felç geçirdiği ve tedavi için avrupa'ya gittiği bahsedilir. tedavisinden sonra vatanına, ankara'ya döndüğünde yakın arkadaşı mustafa kemal atatürk onu ziyaret eder. hanımı ve kendisine naçizane hediye babında yeşil sarı yaldızlı fincan takımı hediye etmiş.
• fenerbahçe spor kulübü'nün 1 numaralı kurucu üyesi ve ilk başkanıdır.
  
  istanbul'un kadıköy, moda semtinde 9 eylül 1886 yılında dünyaya gelmiştir. tam adı mehmed ziya'dır. kadıköy'deki saint joseph lisesi'nden 1903 yılında mezun olmştur. saint joseph'teki arkadaşları ve okuldan türkçe öğretmeni enver yetiker ile fenerbahçe takımını kurduklarında tarih 1906'dır^*
  
  ziya bey; anne tarafından osmanlı hanedanına mensuptur. yani beyzadedir. annesi azize hanım; sultan 2. mahmud'un kızı olan ve damat gürcü halil rifat paşa ile evli saliha sultan'ın torunudur.
  
  yine anne tarafından hariciye, dahiliye, adliye nazırlıkları ve şura-yı devlet reisliği görevlerinde bulunmuş server paşa'nın torunudur.
  
  baba tarafından ise; 1843 yılında iran ile sınır görüşmelerini yapmak için erzurum'a giden ve bu sınır görüşmelerini yaparken erzurum'da vefat eden; hariciye nazırlığı, londra ve paris büyükelçiliği görevlerinde bulunmuş bir osmanlı bürokratı olan mehmed nuri efendi'nin torunudur. ailesine nurizade lakabı ise; büyük dedesi olan bu bürokrat kişiden kalmıştır.
  
  baba tarafı:
  
  mehmed nuri efendi: hariciye nazırı, londra ve paris büyükelçiliği, osmanlı bürokratı.
  asım mehmed efendi: hariciye ve adliye nazırı, edirne valisi, şura-yı devlet reisi, evkaf-ı hümâyun nâzırı gibi devlet görevlerinde bulunmuştur.
  suad bey: nurizade ziya bey'in babasıdır.
  nurizade (mehmed) ziya songülen
  
  daha sonra yüksek tahsil için ingiltere’ye gider. istanbul’a dönüşünde; ingilizce ve fransızcaya hâkim olması, saraya yakın köklü bir osmanlı ailesinden olması, ailenin yurt içi ve dışında geniş diplomatik ve dost çevresine sahip olması ve iyi eğitimi nedeni ile düyun-u umumiye'de vazife alır.
  
  ziya bey açık renk saçlı, mavi gözlü, oldukça uzun boyu (1.95 - 2.00 m) ve iri yapısı dolayısıyla, arkadaşları arasında “fil ziya” diye anılmıştır.
  
  kendisinin 1907 yılında oluşturulan ilk fenerbahçe kadrosundaki fotoğrafı (soldan ayakta 4. kişi): https://pbs.twimg.com/…rfoe?format=jpg&name=900x900
  
  arkadaşları ayetullah bey^* ve bahriye mektebi talebesi necip okaner ile futbol takımı kurduklarında: ziya bey; 21, ayetullah bey; 19, necip bey; 17 yaşındadırlar. başkanlığı döneminde (1907-1908) fenerbahçe şükrü saracoğlu stadyumu'nu, o zamanki adıyla "papazın çayırı"nı, 17 altın karşılığında satın almıştır.
  
  ziya bey, 1908 yılında saint joseph lisesi'nden arkadaşı ve fenerbahçe'nin 2 numaralı kurucu üyesi olan ayetullah bey ile birtakım konular üzerinde fikir ayrılığına düştüklerinden mütevellit, daha sonra ittihatspor adını alacak olan union clubtakımını, diğer arkadaşları ile beraber kurmak amacıyla fenerbahçe'den ayrılır.
  
  fenerbahçe, ziya bey'in terk etmesinden sonra maddi anlamda ciddi bunalıma girer ve kapanma tehlikesi ile yüz yüze kalmıştır. diğer kurucu 2 üye; maddi anlamda ziya bey'in yanına yaklaşamadığından, ilk 2 sene boyunca takıma ait tüm forma, top, papazın çayırı'nın kiralanması dahi tamamen ziya bey tarafından karşılanmış, diğer kurucu 2 üye ellerini cebine atmamışlardır.
  
  hal böyle olunca, tamamen gücü eline almak isteyen ziya bey'in ısrarları ve baskısına dayanamayan ayetullah bey ve necip bey, her fikir ayrılığında ciddi şekilde karşı tavır alırlar. en son ziya bey; ermeni bestekar krikor sinanyan'a fenerbahçe için bir marş yazdırır (fenerbahçe'nin ilk marşı) ziya bey, ingiltere'de yüksek tahsil yaptığı yıllarda futbol takımlarının, kendilerine ait marşları olduğunu görmüş ve etkilenmişti. ilk olarak osmanlı'da bir takıma ait yazılan marş, fenerbahçe'nindir. bunu da; kurmuş olduğu takımda uygulamak istedi. konuya dönecek olursam; ermeni bestekar'a 1908 yılında yazdırdığı bu marşın içeriğinde, dönemin siyasal koşullarından (2. abdülhamit istibdadı) ötürü sakıncalı sayılacak "kardeşlik, güç, birlik, istikbal ve ilerleme" sözleri geçtiğinden, bu diğer 2 kurucu üye ziya bey ile fikir teatisine girer. ziya bey sert çıkar. tartışma alevlenince ziya bey takımı terk eder. union club takımını diğer arkadaşları ile beraber kurar. union club takımı 1 sene sonra kapanınca fenerbahçe'ye 1914 yılında tekrardan geri döner. ancak terk ettiği fenerbahçe, başını almış yürümüştür. takımda tabii olarak görev alamaz ancak, sadece bir üyesi olarak kalır..
  
  nurizade ziya bey; bir osmanlı olarak doğmuş, atatürk’le dostluk etmiş, cumhuriyetin kuruluşuna destek vermiş ve kuruluşuna şahit olmuştur. o devirde bu işlere vermiş olduğu desteği kanıtlayacak evraklar, atatürk ile olan yazışmalar; ziya bey’in ölümüyle ekonomik krize giren ailenin elinden, çocuklarının eğitiminin devlet tarafından sağlanacağı gerekçesiyle, celal bayar hükumeti tarafından alınmış ve bir daha geri verilmemiştir.
  
  ziya bey, 21 ağustos 1936 yılında beyin kanaması sonucunda ankara'da vefat etmiştir, mezarı aşiyan mezarlığı'ndadır. fenerbahçe kulübü yöneticileri, 22 aralık 2017 tarihinde, ziya songülen'in aşiyan'da bulunan kabrine yaptırdığı anıtın açılış törenini gerçekleştirmiştir. başkan ziya songülen 1 numaralı kurucu ve ilk başkan olduğu için bugün dahi unutulmamaktadır.
  
  mezarı: https://upload.wikimedia.org/…a_songülen_aşiyan.jpg fenerbahçe
• 1903 yılında saint-joseph lisesi'nden mezun olduktan sonra yüksek mühendislik eğitimi için futbolun beşiği de olan ingiltere'ye gitmiş ve burada futbol ile tanışmış, payitahta, yani istanbul'a dönüşünde ise koşa koşa saint joseph lisesi'nden edebiyat muallimi olan enver yetiker'e gidip, bir futbol takımı kurmak konusunu kendisi ile paylaşmış.
  
  yıl 1906..
  
  o dönemde cadi-keuy fc takımında top koşturan ilk türk futbolcularından, saint joseph öğrencisi hasan basri bey'i de kenara çekmiştir hocası enver yetiker ile ziya songülen.. futbol takımı kurmak istiyorlardı ve 11 müslüman türk gence ihtiyaçları vardı..
  
  hasan basri bey, o günleri anılarında şöyle anlatıyordu:
  
  "fransız mektebimde (bugünkü saint-joseph) enver bey^* isminde bir türk muallimim vardı. sadi bey ve fenerbahçe kulübünün sabık reisi ziya bey (nurizade ziya songülen) bu muallim ile beraber bana müracaat ederek, kadıköy (cadi-keuy fc) kulübünü terk edip yeni teşkil edecekleri kulüpte beraberce çalışmamı istediler.
  
  bu üç hürmet ettiğim adam, böyle bir türk kulübü doğarken bir yabancı kulüpte ve rumlarla beraber çalışmamam ve kendileri ile beraber bir islam kulübünde çalışmam icap ettiğini söylediler. bu, benim arayıp da bulamadığım şeydi. sonra bugünkü çalışmamın gayesi de bu idi. ben kulübün sırf ve sadece türklerden mürekkep olması şartı ile kendileri ile çalışmayı va’dettim... ziya bey tarafından verilen yemeğe davet edildim... kulübün adının fenerbahçe olması oy çokluğu ile benimsendi... mevsim ilkbahardı ve çayırdaki papatyalar nazar-ı dikkatimizi celbettiğinden formamızı sarı-beyaz olarak kabul ettik...”
  
  1906 yılında 11 müslüman türk bulup, bir takım kuramayan fenerbahçe; 1 yıl sonra ancak saint-joseph lisesi öğrencilerinin katılmasıyla takım oluşturabilmişlerdi..
  
  fenerbahçe'nin bugün var olmasının yegane sebebidir ziya songülen. 1903 yılını takiben eğitim için gittiği ingiltere'de futbola olan tutkusu başlamış, bu saikte bir futbol takımı oluşturmak istemiş ve bugünün fenerbahçesinin tohumlarını yeşertmiştir.. ingiltere'de futbol takımlarını görmüş, buradaki futbol takımlarına bestelenmiş marşlardan etkilenmiş ve 1908 yılında bir ilki daha gerçekleştirerek o zamanlarda para karşılığı beste-güfte oluşturan ermeni müzisyen krikor sinanyan'a, fenerbahçesi için bir marş yazmasını istemiş.
  
  osmanlı hanedanına anne tarafından üye olmasına rağmen, ülke içinde yasak olan futbol aşkına dur diyememiş ve onca yasaklar altında fenerbahçe'yi oluşturmuştur.. ilk sarı-beyaz formalarını ingiltere'den bizatihi getirmiştir. papazın çayırı adı verilen alanı cebinden, 17 reşat altını vererek fenerbahçesi için kiralamıştır..
  
  2. meşrutiyet öncesi oynanmasının yasak olduğu futbolun, osmanlı topraklarında gelişmesi saikiyle bir inisiyatif alıp, tüm mesaisinin fenerbahçe kulübü'ne münhasır olmaması adına; aralarında 2. abdülhamit'in doktoru cemil topuzlu'nun da bulunduğu birkaç arkadaşıyla beraber dönemin futbol federasyonu işlevini gören “union club” idaresini kurdu ve bu nedenle de fenerbahçe başkanlığı görevini 1908 yılı sonlarına doğru bıraktı. sırf, ilk göz ağrısı fenerbahçe'yi; osmanlı topraklarında futbol sporunun gelişmesi saikiyle bıraktı.. fenerbahçe, bu dönemde yok olup, kapanma tehlikesi de geçirdi. anadolu üsküdar 1908 takımı ile birleşecekti. ama sırf bu acıları ziya bey, fenerbahçe'yi umursamadığından değil, ülkede futbolun gelişmesi adına yapmıştı.
  
  bir isyandı onunkisi.. baskı ve sultanın istibdat rejiminden müslüman türk gençlerinin kurtulması için simge idi oluşturduğu fenerbahçesi..
  
  futbol aşkı yüzünden, tüm mesaisini osmanlı'da futbolun gelişmesi adına harcamak için fenerbahçe'yi zor duruma soksa da o fenerbahçe'yi unutmamıştı.. ama fenerbahçeliler; onu unutmuş ve silmişti hafızalarından..
  
  mustafa kemal atatürk tarafından ziya bey'in siyasal sebeplerle istanbul'dan ankara'ya geçip ikamet etmesi istenmiştir. günlerden bir gün; mustafa kemal, ziya ve esma songülen çiftini ankara'daki evinde ziyaret ettiği sırada kendisine servis yapılırken kullanılan yeşil, altın yaldızlı limoge takımı çok beğenmiş, ziya ve esma (erna) çifti de jest yaparak bu çay takımını kendisine hediye etmiştir. bu fincan takımı uzun yıllar çankaya köşkü'nde sergilenmiştir..
  
  bir osmanlı olarak doğmuş, atatürk’le dostluk etmiş, lozan ve londra konferansı'na katılmış, cumhuriyetin kuruluşuna destek vermiş ve kuruluşuna şahit olmuştur..
  
  bu merhum ilk fenerbahçeliyi; bugünkü her fenerbahçeli yad etmeli..
  
  mekanı cennet olsun..
• emanetine sahip çıkacağız, sonsuza dek varolması için çalışacağız. allah rahmet eylesin, mekanı cennet olsun.
• ilk ve son fenerbahçe başkanı... ve bir yalı....
  
  kont ostrolog yalısı deyince akla hemen fenerbahçe'nin başkanı ali koç gelir. babası rahmi bey'in bugün ikamet ettiği kandilli'deki bu yalının ilk sahibinin, fenerbahçe'nin kurucusu ve ilk başkanı olan ziya songülen bey'in dedesi server paşa ve yalının asıl isminin de server paşa yalısı olduğunu söylersek ilginizi çeker mi?
  
  spor tarihçileri, fenerbahçe'nin 1906 yazını takiben 1907 yılında saint-joseph koleji edebiyat muallimi enver yetiker, nurizade ziya songülen, şevkipaşazade ayetullah bey, necip okaner ve "hintli" lakaplı, sonradan istanbul'a yerleşip türk olan asaf beşpınar tarafından, bugünkü kadıköy moda'da bulunan beşbıyık sokağı'ndaki^* 3 numaralı kurucu üye bahriyeli necip okaner'in evi olan 3 numaralı evin selamlık bölümünde kurulduğunu belirtir..
  
  soyadı kanunu öncesi vefat ettiği için kayıtlarda sadece ismiyle anılan saint-joseph'li şevkipaşazade ayetullah bey'in, meşhur hareket ordusu'nun komutanlarından ferik şevki paşa'nın oğlu olduğu bilgisini de ben ekleyeyim..
  
  bu isimlerden bahriye mektebi mezunu necip okaner bey, deniz subayı ve üstelik de ünlü edebiyatçı samipaşazade sezai bey'in yeğenidir. enver yetiker, ayetullah ve asaf beşpınar bey'ler ise ziya songülen gibi saint joseph'lidir.
  
  ayetullah ve asaf beyler o tarihte yeni mezun, enver bey ise kolejde türkçe öğretmenidir. hocalarına saygı babında 1 numaralı kurucu üye namını ziya bey ile birlikte enver yetiker'e paylamışlardır.
  
  9 eylül 1886'da istanbul'da doğan ziya songülen'den başlayayım. üç kardeşler, ziya bey ortanca çocuk. ablası fahire hanım "kandilli güzeli" olarak anılan zamanında güzelliğiyle ortalığı karıştırmış birisi. ünlü fehim paşa, fahire hanım'a aşık olunca rakip olarak gördüğü deli fuad paşa'yı sürgüne göndermiş. kardeşi'nin ismi mahmut'tur. bu isim rastgele verilmemiş. damat gürcü halil rifat paşa ile sultan 2. mahmut'un kızı saliha sultan'la evliliğinden doğan ayşe sıdıka hanım sultan, server paşa'yla evlenir. bu evlilikten doğan mehmet servet efendi'nin üç kızından birisi olan azize hanım üç kardeşin yani fahire, ziya ve mahmut'un annesidir. ziya bey'in annesinin dedesi server paşa (1821-1886) tarihte daha çok hariciye nazırı olarak bilinir. bu görevinin dışında da nazırlıklar, elçilikler yapmış devlet içinde en üst kademelere ulaşmış birisidir. istanbul belediye başkanlığı (şehremini) da yapan server paşa, sultan abdülhamid'e yakınlığıyla bilinirdi..
  
  ziya bey'in babası suad bey'in dedesi de aileye nurizade denmesinin sebebi olan nuri mehmed efendi de hariciyeci olup, 1835- 1836 yılları arasında londra sefiri'dir.
  kaynaklarda suad bey'in, londra sefiri olduğu bilgisi yanlıştır. suad bey, heybeliada'daki köşkünde yaşadı ve oğlundan sonra öldü. çok varlıklı bir ailede dadılarla büyüyen ziya bey, saint-joseph'i 1903 yılında bitirdikten sonra yüksek eğitimini (mühendislik) ingiltere'de tamamladı. futbolu ilk kez burada gördü ve büyük bir ilgiyle takip etti. hatta ingiltere'deki futbol takımlarının marşlarının olmasından da etkilenen nurizade ziya songülen bey, 1908 yılında sipariş karşılığında marşlar düzenleyen ve hatta ittihat-terakki fırkasının da ilk marşını yazmış olan müzisyen krikor sinanyan'a fenerbahçe için bir beste hazırlamasını istemiştir. marşın güftesinde "özgürlük, birleşme, kardeşlik, vatan, hürriyet" gibi kelimeler geçtiği için 2. abdülhamit'in istibdat yönetiminde olumsuz ve sıkıntılı bir duruma mahal olacağından ötürü günümüze sadece bu marşın notasyonu gelmiştir`:google'dan araştırabilirsiniz krikor sinanyan yazarak`
  
  fenerbahçe'nin kuruluşundaki maddi ihtiyaçların büyük çoğunluğunu o karşıladı. ziya bey'in, milli mücadele esnasında da mustafa kemal paşa'ya maddi yardımları olduğu ve bekir sami kunduh heyeti ile birlikte lozan ve londra konferanslarına katıldığı belirtilir..
  1924'te yurt dışına geziler düzenleyen natta seyahat acentası'nı kurdu..
  
  ziya songülen, iyi eğitimi ve ileri derecede ingilizce-fransızca bilgisi sebebiyle duyun-u umumiye'de vazife alır.. 1918'de memuriyet yaptığı yıllarda vazifeli olarak gittiği viyana'da erna valentin mayer isimli alman bir genç kızla tanışıyor. erna, alman bir bankerin kızı.. iyi yetişmiş, eğitimli, konservatuar mezunu, çok güzel bir kadın. piyano çalıyor ve resim yapıyor. akıcı ingilizce ve fransızca konuşuyor ve yazıyor. birbirlerine âşık oluyorlar ve evleniyorlar. 21 ağustos 1936'da henüz 50 yaşındayken geçirdiği beyin kanaması sonucu kaldırıldığı alman hastanesi'nde vefat eden ziya bey, bebek camii'nden kaldırılan cenaze sonrası aşiyan mezarlığı'na defnedildi.
  
  erna hanım, eşinin yanına gömülebilmek için müslüman oldu ve esma ismini aldı. esma songülen 1969'da vefat etti o da aşiyan mezarlığı'na defnedildi. o dönemde köklü ve ilerici bir osmanlı ailesine gelin giden bu hanımefendinin, inanç değiştirmesi için o yıllarda dahi hiçbir zorluk veya baskı çıkartılmamış olması da ne kadar ince hareket doğrusu..
  
  gelelim yalıya.. server paşa yalıyı 1860'da satın alır. 1900'de abud efendi yalısı'nın da sahibi olan belkıs hanım'a, 1904'te de osmanlıya hukuk danışmanlığı yapan polonya asıllı kont ostrolog'a geçmiştir. yalı, 2000 yılından itibaren rahmi koç'a aittir. yalının bahçesi içinde ziya bey'in yaptırdığı bir de köşk vardır.