kuantum renk dinamiği ^*

• murray gell-mann ile japon bir amcanın müştereken geliştirdikleri bir teoridir, bir yorumdur. temel parçacıklar ile kuvvet taşıyıcılarının kendi aralarındaki etkileşimlerini anlatmaya meyletmiştir.
  
  işin renk kısmı insanların kafasını karıştırır çoğunlukla, "nasıl renk, ne rengi, hebele" der, kaybolurlar. oysaki sınıflandırmaya yönelik bir niteliktir renk sadece; gündelik hayattaki renk ile alakası yoktur. gell-mann amca öyle uygun görmüş renk demiş; koku da diyebilirmiş, tad da ve hatta canı isteseymiş otobüs bileti bile dermiş dememiş.
• doğadaki dört temel etkileşimden "güçlü etkileşimi" açıklamaya çalışan alan kuramı. adındaki "renk" sözcüğü güçlü etkileşmeye giren yük kavramını elektromagnetik etkileşmeye giren yük kavramından ayırt etmek için kullanılmıştır.
  
  kuantum elektrodinamiğinin aksine, düşük enerji/momentum limitinde pertürbatif hesap yapmaya olanak tanımadığı için alternatif tekniklerle aydınlatılmaya çalışılır. numerik tekniklerden olan örgü alan kuramı bunlardan biridir. kuantum renk dinamiğinin faz diyagramı hala tam olarak anlaşılabilmiş değildir.
• (bkz: qed)
• teori elektromanyetizmada olan + ve - yükler gibi 6 adet renk yükü ihtiva eder.
  bunlar kırmızı(r), yeşil(g), mavi(b), anti-kırmızı(r'), anti-yeşil(g') ve anti-mavi(b')'dir.
  
  kuarklar ve anti-kuarklar bir renk yüküne sahiptir fakat kuarkların oluşturduğu hadronlar renksiz olmak zorundadırlar. renksiz olması için baryonlar rgb (veya r'g'b') renk kombinasyonuna, mezonlar ise renk ve anti-renk (rr', gg', bb' gibi) kombinasyonuna sahip olmalılar. renk yükü, güçlü etkileşimin gauge bosonu olan gluon'lar ile kuarktan kuarka taşınır.
  
  kuantum renk dinamiği temelde bu etkileşimleri açıklayan teoridir.
  evlere şenlik bir lagrangian'ı vardır ve feynman digramları gluon'ların kendi kendileriyle etkileşmesinden^* dolayı çok fantastik olabilir.
• rgb birleşince beyaz rengi verdiği için bence bu yöntemi seçmişler. elimizde 6 farklı yük var bunlara a, b, c, d, e, f diyelim. baryonlarda abc ya da def kombinasyonu olacak. mezonlarda ad, be ya da cf kombinasyonu olacak. mezonlar için a'ya d'nin anti'si diyebiliriz, aynı şey b-e ve c-f için de yapılabilir ama baryonlara öyle bir üçlü bulmalıyız ki üçü bir araya gelince yükleri sıfırlansın. siyah ve beyaz renk sayılmadığı için beyazı oluşturan rgb üçlüsü akıllarına gelmiş olabilir. bu altı yüke renk değil de sayı vererek de a+b+c'yi ve d+e+f'yi sıfıra eşitleyebilirlerdi. ama anlatımı çok daha karmaşık olacaktı.
• kuarkları sınıflandırmak için ortaya atılan bir çözüm. bu renkler kırmızı mavi ve yeşildir (görünür ışık renkleriyle herhangi bir alakası yoktur). renk yükleri birbirine kuvvet uygular, (kuarklar bu yüzden tek başına bulunamazlar) bu renk toplamının sıfır olduğu yerde kuarklar bir arada bulunabilir.
• kuantum alan teorisinin, kuark adlı parçacıkların gluon adlı kuvvet taşıyıcılarla ilişkisini inceleyen bir kolu.
  
  kuarklar temel parçacıklardır ve protonlar ve nötronlar olarak bildiğimiz atom altı parçacıkları oluştururlar. her parçacık gibi bunların da spin, elektriksel yük gibi çeşitli fiziksel özellikleri bulunur. renk yükü de kuarklara ait, korunumlu bir özelliktir ama bu renklerin, gerçek hayattaki renklerle ilgisi olmayıp bunlar bir çeşit sınıflandırma yöntemi olarak kullanılır.
  
  kuarkların renk yükleri kırmızı, yeşil veya mavi olabilir. anti kuarklar ise anti kırmızı, anti yeşil veya anti mavi renk yüküne sahip olabilir. mesela her bir kuarkın bu üç ayrı renk yükünü taşıyan tipleri bulunur: yeşil aşağı kuark, kırmızı aşağı kuark, mavi aşağı kuark gibi...
  
  kuarkların etkileşimine gluonlar aracılık eder. gluonların renk yükleri, renk ve anti renk olmak üzere ikili kombinasyonlar şeklinde ortaya çıkar. mesela kırmızı ve anti mavi gibi...
  
  birbiriyle etkileşim hâlindeki kuarklar arasında muazzam bir kuvvet oluşur. bu nedenle doğada serbest hâlde bir kuark görülmez. her zaman gruplar hâlinde bulunurlar. buna renk hapsi de denir. proton ve nötronlar, bu şekilde üçlü gruplar hâlindeki kuarklardan oluşur. kuarkları birbirinden ayırmak pek de mümkün olmadığından protonlar ve nötronlar kolay kolay bozunmazlar ve son derece kararlı parçacıklardır. ek olarak, protonun pozitif elektriksel yüke sahip olması ve nötronun yüksüz olması, kendilerini oluşturan kuarkların toplam elektriksel yükünün bir sonucudur.