kadın-erkek

• pek çok kişinin doğru sandığı, türkçedeki en tarihi eşleştirme hatası.
  
  yıllardır bu eşleştirme kullanılıp durulur. ancak hiç kimse bu eşleştirmenin doğru olup olmadığını sorgulamaz. şimdi birkaç tanımı burada hatırlatacağım:
  dişi: canlılarda doğurganlık özelliğine sahip olan cinsiyet.
  erkek: canlılarda dişinin doğurma olayını başlatma özelliğine sahip olan cinsiyet. (dikkat edin, insan demedim.)
  kadın: düşünce ve davranış yönlerinden olgunlaşmış dişi insan.
  adam: düşünce ve davranış yönlerinden olgunlaşmış erkek insan.
  
  halbuki kadın-erkek yerine, insan tanımlarken kadın-adam şeklinde, cinsiyet tanımlarken de dişi-erkek şeklinde bir eşleştirme kullanılırsa bu tarihi hata düzelecektir.
  
  şimdi gelmesi olası itirazlara karşı bir sss hazırlıyorum:
  
  soru 1: adam kelimesi ile insan kelimesi aynı şey demek değil mi?
  cevap 1: hayır, ikisi aynı şey değildir. geçmişten beri toplumumuzda varolan ataerkillikten dolayı adam kelimesi insanlarımıza insan kelimesi ile aynı şeymiş gibi gelmiştir ve bu da insanlarımızı adam yerine erkek demeye ittirmiştir. adam kelimesi esasında hz. adem'den gelir. bundan dolayı da bütün insanları değil, sadece erkek insanları tanımlar. bu kelimenin genel olarak dişi insanlara yakıştırılamıyor olması da bu savı destekler niteliktedir.
  
  soru 2: bazen görüyorum, bilim adamı tabirinin yanında bir de bilim kadını tabirini kullananlar oluyor. bunların yaptığı şey cinsiyetçilik olmuyor mu?
  cevap 2: aslında hem bilim adamı hem de bilim kadını tabirlerinde cinsiyetçilik vardır. bundan dolayı bu tabirlerin yerine cinsiyetçi olmayan bilim insanı tabirinin kullanımı yaygınlaşmaya başlamıştır. ancak yine de bilim adamı tabirine karşılık olarak bilim kadını tabirinin kullanılması desteklenmelidir. bilim kadını demenize karşılık olarak bilim erkeği, bilim dişisi, bilim bayanı gibi saçmalıktan öteye gidemeyen tabirleri kullananları lütfen kaale almayınız.
  
  soru 3: dişi sadece hayvanlar için kullanılmıyor mu?
  cevap 3: hayır, sadece hayvanlar için kullanılmaz. normalde insanlar için de kullanılır. ancak insanların türkçede bu kelimeyi insanlar için kullanmıyor olması "bayan mı? kadın mı? kız mı?" tartışmalarını ortaya çıkarmıştır. ingilizceden basit bir örnek vereyim, female kelimesi türkçede dişi anlamına gelmektedir ve insanlar için de sık sık kullanılır. anadili ingilizce olan hiçbir kadın female kelimesinden gocunmaz. türkçede dişi kelimesinin yerine kullanılan bayan, kadın ve kız kelimelerinin üçü de her yaşa hitap etmediği için cinsiyet tanımlarken yetersiz kalmaktadır. bayan kelimesinin cinsiyet tanımlarken kullanılması başlı başına bir hata iken kadın ve kız kelimelerinin cinsiyet tanımlarken kullanılması da insanları ayrı bir ikileme düşürmektedir.^* insanlar bu ikilemi kadın diyerek geçiştirseler de burada yaptıkları hatanın farkına varamazlar. burada yapılan hata, cinsiyet denilen olgunun sadece düşünce ve davranış yönlerinden olgunlaşmış insanlara mahsus bir şeymiş gibi düşünülmesidir. bu düşünceye göre çocuklar, hayvanlar vb. dikkate alınmaz. bunu şöyle bir örnekle açıklayabiliriz. herkes erkek çocuk, erkek köpek, erkek kedi, vb. derken hiç kimse kadın çocuk, kadın köpek, kadın kedi, vb. demez. burada dişi kelimesini devreye sokarsak buradaki anormalliği düzeltmiş oluruz. örneklerimize bakalım: dişi çocuk, dişi köpek, dişi kedi, vb. burada dişi çocuk denmesi size anormal gelebilir, ancak bu kullanım doğrudur. çünkü biz dişi çocuklara kız deriz. ancak dişi çocuk tabiri, maalesef kız çocuk şeklindeki ultra hatalı bir kullanıma kurban gitmiştir.
  
  soru 4: cinsiyet tanımlarken kadın yerine dişi demek aşağılayıcı olmaz mı?
  cevap 4: hayır, olmaz. siz öyle sanıyorsunuz, ancak bunun utanılacak hiçbir tarafı yok. cinsiyet tanımlarken nasıl adam yerine erkek diyorsak ve bundan utanmıyorsak, aynı şekilde cinsiyet tanımlarken kadın yerine dişi demeli ve bundan utanmamalıyız. (örneğin erkek vokal - dişi vokal, erkek model - dişi model, erkek patron - dişi patron, erkek polis - dişi polis tabirleri doğruyken, adam vokal - kadın vokal, adam model - kadın model, adam patron - kadın patron, adam polis - kadın polis tabirleri yanlıştır.) bir adam hakkında erkek olduğunu söylemek onun insan olmadığını, hayvan olduğunu ima etmiyorsa aynı şekilde bir kadın hakkında dişi olduğunu söylemek de onun insan olmadığını, hayvan olduğunu kesinlikle ima etmiyordur, etmemelidir. lütfen bu konudaki önyargılarımızı yıkalım.
  
  soru 5: erkek insanları tanımlarken neden erkek değil de adam demeliyiz?
  cevap 5: çünkü yukarıdaki tanımlarda da gördüğünüz üzere erkek terimi tıpkı dişi teriminde olduğu gibi bir cinsiyetten ibarettir ve insanlara özgü bir terim değildir. erkek dediğiniz şey insan da olabilir, köpek de olabilir, kedi de olabilir... her türlü canlı olabilir. ancak "şu adama bak." demek dururken siz gidip de "şu erkeğe bak." derseniz fark etmeden hatalı duruma düşersiniz. erkek insanlardan bahsederken cümleye "erkekler" diye başlarsanız da hatalı olursunuz. çünkü sadece erkek insanları tanımlamak isterken bu şekilde cinsiyeti erkek olan her türlü canlıyı tanımlamış olursunuz. cümlenize "erkekler" diye değil de "erkek insanlar" diye başlarsanız buradaki karışıklığı gidermiş olursunuz.
  
  soru 6: bilirsiniz, insanın efendi olmasını simgeleyen adam olmak diye bir tabir vardır ve bu tabirden türetilmiş olan birtakım kalıplar vardır. bu tabirin ve kalıplarının dişi insanlar için kullanılmasını neden yanlış görüyorsunuz?
  cevap 6: bu sorunun cevabını temel olarak cevap 1'de açıkladım. ancak burada daha derine ineceğim. hani erkek olmak cinsiyet meselesi, adam olmak şahsiyet meselesi denir ya. aynı şey şu şekilde de olur: dişi olmak cinsiyet meselesi, kadın olmak şahsiyet meselesidir. yani insanın cinsiyetini bir kenara bırakırsak adam olmak ile kadın olmak aynı şeydir. "adam gibi..." diye başlayan bir sözü "kadın gibi..." diye başlatırsanız normalde bu sözün anlamında bir bozukluk olmaz. ancak efendiliği simgelerken adam yerine kadın kelimesinin kullanılması maalesef toplumumuzun ataerkilliğine kurban gitmiştir. örneğin "akıllı ol, adam ol." ve "adam gibi yap şunu." cümleleri ile "akıllı ol, kadın ol." ve "kadın gibi yap şunu." cümleleri normalde aynı anlama gelmekte iken "akıllı ol, kadın ol." ve "kadın gibi yap şunu." cümleleri malesef insanlarımıza aşağılayıcıymış gibi gelmektedir. bunun sebebi de bir insanın cinsiyetini tanımlarken insanımızın dişi kelimesini kullanmıyor olmasıdır. insanlar için dişi kelimesinin kullanımını yaygınlaştırarak bu sorunun üstesinden gelebiliriz. böylece kadın kelimesi de olması gereken anlamında kullanılmaya başlanacaktır.
  
  soru 7: içinde "adam" geçen sözleri "kadın" diye, atıyorum "adamın asabını bozma." sözünü "kadının asabını bozma." şeklinde söylemek uygun mudur?
  cevap 7: evet, uygundur ve sanılanın aksine bunlar aşağılayıcı nitelikte değildir. ayrıca bir kadına adam deme gafletine de son verir. hatta bu tip kullanımların muhakkak yaygınlaşması gerekir. dişi insanlar "kadının asabını bozma.", "kadını hasta etme.", "bu adam kadını delirtir.", "şunu yapmak kadını bozar." gibi sözleri neden kullanmasınlar ki? onların bu sözleri kullanmamaları için hiçbir mantıklı sebep olamaz.
  
  soru 8: bir kadın hakkında kullanılan "x'in adamı" şeklindeki tabirler sizce neden yanlıştır?
  cevap 8: bu sorunun da cevabını temel olarak cevap 1'de açıkladım. ancak burada bir istisnadan söz edeceğim. bir kadın hakkında "x'in adamı" yerine kullanılması gereken "x'in kadını" tabirindeki x kişisi eğer bir erkek insansa bu tabirin yanlış anlaşılma olasılığı yüksektir. bu durumda "x'in kadını" yerine cinsiyetçi olmayan "x'in elemanı" tabirini kullanmak uygun olur.
  
  soru 9: peki "kız arkadaş-erkek arkadaş" ve "kız kardeş-erkek kardeş" eşleştirmeleri sizce neden yanlıştır?
  cevap 9: çünkü kız kelimesi sanılanın aksine bir cinsiyeti ifade etmez, bir şahsiyeti ifade eder. erkek kelimesi de bir şahsiyeti değil, bir cinsiyeti ifade eder. bunlardan dolayı sözü edilen eşleştirmelerde bir çarpıklık bulunmaktadır. bu çarpıklığı şu şekilde giderebiliriz. kız arkadaş, erkek arkadaş, kız kardeş ve erkek kardeş tamlamalarındaki sıfatlar şahsiyet değil de cinsiyet tanımlama amacıyla kullanıldığı için kullanmamız gereken tabirler "dişi arkadaş-erkek arkadaş" ve "dişi kardeş-erkek kardeş" şeklindedir. bu arada lafı uzatmadan cevap 3 ve cevap 4'e tekrar bakmanızı önemle hatırlatıyorum.
  
  soru 10: yaşını tam olarak kestiremediğimiz 20'li yaşlardaki bir insandan, cinsiyeti erkekse oğlan diye mi yoksa adam diye mi, cinsiyeti dişiyse kız diye mi yoksa kadın diye mi bahsetmemiz gerekir? recep tayyip erdoğan'ın düştüğü duruma düşüp bizi bekaret bekçisi sanmasınlar da.
  cevap 10: bu durumda söz konusu insan hakkında ne oğlan deyin, ne adam deyin, ne kız deyin, ne de kadın deyin. direkt olarak erkek insan ya da dişi insan deyin ve bu salak ikilemlerden kurtulun. ülkemizde bekaret durumuna ya da evli olup olmadığına göre kız ya da kadın olunduğunu sanan yobazlar varolduğu sürece yaşını tam olarak kestiremediğiniz insanların ne olduğunu tanımlayamadığınızı söylerseniz maalesef yok yere tepkileri üzerinize çekersiniz. bu yüzden bunlara gereksiz yere kafa yormayın. son olarak: (bkz: #26538943)