induced pluripotent stem cells

• 2006 senesinde japon bilimadami shinya yamanaka'nin arastirma ekibi tarafindan pluripotent (turkce olarak kelime karsiligi yok maalesef; ama kavramsal olarak belirli bir doku tipini olusturmak uzere adanmamis ve bircok dokuya kaynaklik edebilecek olan hucre tipi demek) olmayan fibroblast hucrelerinden elde edilebilecegi gosterilen kok hucre tipi. oncelikle dort faktorun hucre kulturunde fibroblast hucrelerine eklenmesi ile (simdi bircok farkli teknik mevcut; ama 2006'da virus infeksiyonu yontemi tercih edilmisti) embryonik kok hucre benzeri (buraya dikkat, aynisi degil, benzeri) hucreler elde edildi. pmid: 16904174
  bu hucrelere induced pluripotent stem cells (ips cells) denildi. eklenen bu dort faktorun onemi ve sadece dort etken ile gelisim biyolojisindeki en buyuk tabulardan (farklilasma sureci basladi mi geri dondurulemez) birinin yikilmasi elbette yepyeni bir arastirma alani acti. simdi avrupa ve amerika'da onlarca kok hucre arastirma merkezi farklilasmis (bir doku tipine adanmis) hucrelerin nasil zaman yolculugu yaptiginin (yani nasil yeniden pluripotent oldugunu) mekanizmalarini cozmeye calisiyor. bu sureci anlamak cok cok cok onemli. neden mi? cunku boylelikle kok hucre tedavisi onerilerinin acmis oldugu etik tartismalar son bulacak. kendi deri hucrelerinden bir parca veren hastanin hucreleri kok hucre yapilacak, hastalik bu hucrelerde duzeltilecek, hastaliga sebep veren doku tipine tekrardan baskalastirilmis hucreler, sorunlu dokuya verilecek, hastamiz da tedavi olmus olacak. fareler uzerinde yapilan deneylerde bunun bazi hastaliklarda tedavi yontemi olarak kullanilabilecegi gosterildi bile. pmid:18063756 (bkz: orak hucreli anemi)
  yalniz dikkat edilmesi gerekene konu hucrelerin bu geriye dogru zaman yolculugunu nasil gerceklestirdigine dair cok kisitli bilgiye sahip oldugumuz. arastirmacilar ips ile gercek es (embryonic stem cell) arasindaki farkliliklari da birer birer buluyorlar, yani embryonik kok hucreyi yuzde yuz karsilayan bir sey degil bu hucreler.
• shinya yamanaka fibroblast hücrelerini induced pluripotent stem cell'e çevirmek için oct4 sox2 klf4 ve c-myctranscription factor'larını kullanmıştır. daha sonra yapılan araştırmada reprogramming için kullanılabilecek pek çok farklı mekanizma ve transcription factor bulunmasına rağmen güncel çalışmalarda çoğunlukla bu faktörler kullanılmaktadır.