iii. ivan

• büyük ivan olarak da bilinen, korkunç ivan’dan önceki rus çarı.
• moskova’yı moskova yapan, sınırlarını büyüttükçe büyüten siyasette uzman, bizans prensesiyle evlenmiş rus prensidir.
  
  acımasızdır, köleliği resmileştirmiştir, topraklarını büyütmek, sınırları güvenlik altına almak için uzun süreli planlar, sürekli değişen siyasi ittifaklar kurmuştur. 5 yıl önce dostu olan ülkeye 5 yıl sonra sefer düzenlemiştir.
  
  ayrıca kırım hanı yardımıyla altın orda devletini işgal etmiş, osmanlıyla ilişkilerini güçlendirmiştir.
• büyük ivan olarak anılan, 1462-1505 yılları arasında hüküm süren rus hükümdarı.
  
  iii. ivan'ın moskova knezliği tahtına çıktığı 1462 yılı itibariyle rusya toprakları büyük, küçük knezliklere ayrılmış durumdaydı. diğer yandan uzun süredir bu coğrafyada hüküm süren altın orda devleti'nin otoritesi fazlasıyla sarsılmış durumdaydı.
  
  1465 yılında altın orda hükümdarı seyyid ahmed, ruslara karşı büyük bir sefer başlattı. bu sefer, moskova knezliği'ni büyük bir tehlikeye sokmuştu fakat kırım hanı hacı giray'ın altın orda ordusuna arkadan hücum etmesiyle seyyid ahmed rusların üzerine gitmekten vazgeçmek zorunda kaldı. hacı giray'ın bu hareketi, gelecekteki moskova-kırım ittifakının bir habercisi oldu.
  
  1471 yılında novgorod cumhuriyeti, lehistan'a tabi olduğunu açıkladı. iii. ivan, novgorodlular'ın katolik bir kralın himayesine girmesine karşı çıktığını öne sürerek, novgorod topraklarına taarruza geçti. novgorod kuvvetlerini ezip, köyleri, şehirleri tahrip etti. bu seferinin sonucunda novgorodlular teslim olup, savaş tazminatı ödemeyi kabul etti. 1478 senesinde novgorodlular, moskova'yla olan anlaşmayı bozdu. bunun üzerine iii. ivan yeniden bir savaş açtı. novgorodlular direnemedi ve nihayetinde moskova'ya tabi oldu.
  
  1480 yılı itibariyle moskova knezliği, bölgede önemli bir devlet haline dönüşmüştü. ancak görünüşte de olsa altın orda devleti'ne tabi sayılmaktaydı. altın orda hükümdarı da iii. ivan'ı dize getirme planları yapmaktaydı. iii. ivan, altın orda'ya karşı kırım hanlığı ile müttefik olmuştu. nitekim 1480 baharında altın orda hükümdarı seyyid ahmed, lehistan kralı ile anlaşarak, ordusuyla moskova üzerine harekete geçti. moskova knezliği ile lehistan sınırındaki ugra nehri'nin yanına gelerek, lehistan ordusunun kendisine katılmasını beklemeye başladı. fakat lehistan kralı anlaşmaya uymayarak ordusunu göndermedi. bu nedenle altın orda ordusu moskova'ya saldıramadı, lehistan topraklarına girerek yağmalar yapıp, geri çekildi. 1481 yılında seyyid ahmed'ın ölümüyle altın orda devleti büyük bir güç olmaktan çıktı.
  
  1487 senesinde iii. ivan, kazan hanlığı'na hücum etti. rus ordusu kazan şehrini kuşatma altına aldı. kazanlılar fazla direnemeyerek, şehri iii. ivan'a teslim etti. iii. ivan, kazan hanlığı tahtına rus taraftarı birini oturtarak, hanlığın kendisine bağlı bir devlet olarak devam etmesine izin verdi.
  
  1492 senesinde lehistan kralı iv. kazimierz öldükten sonra bir oğlu lehistan, diğer oğlu litvanya tahtına oturmuştu. iii. ivan da bu bölünmüşlükten faydalanmak istedi ve litvanya'ya saldırdı. litvanya kralı, iii. ivan'a direnemeyerek barış yapmak istedi. yapılan barışla; bazı toprakları rusya'ya bıraktı, ayrıca iii. ivan'ın kız kardeşiyle evlendi. bundan sonra litvanya'da bulunan pek çok knez, iyice güçlenen iii. ivan'a tabi olmaya başladı, böylelikle rusya toprakları git gide genişledi. 1500 senesinde iii. ivan tekrar litvanya'yla savaşa girişti. bu savaşla litvanya'daki hakimiyetini daha da kuvvetlendirdi.
  
  iii. ivan 1472 yılında papa'nın önerisiyle paleologos hanedanı'ndan thomas paleologos'un kızı sofya ile evlendi. böylelikle doğu roma imparatorluğu'nun meşru halefi, ortodoksluğun yegane hamisi fikirlerini benimsedi. ayrıca sofya'yla evliliği sayesinde tanınırlığını arttırdı.
  
  diğer yandan iii. ivan venedik'le ve alman imparatoru iii. friederich'le temasa geçerek moskova'ya top ustaları ve teknisyenler getirtti. böylelikle rusya'nın askeri alanda güç kazanmasını sağladı.
  
  bir diğer husus, iii. ivan döneminde ilk defa rus-osmanlı ilişkileri kurulmuştur. ilişkiler osmanlı'nın 1475 senesinde karadeniz'in kuzeyindeki ceneviz kolonilerini ele geçirdikten sonra, o bölgede yapılan alışverişlere dayanır. 1492 senesinde iii. ivan, ikinci bayezit'e bir mektup yazarak azak kalesi'ndeki osmanlı muhafızının rus tüccarlarına haksızlıklar yaptığını, moskova elçileri ve tüccarları için serbest geçiş ve ticaret izni istediğini bildirdi. ikinci bayezit de karşılık olarak, kefe ve azak kalesi'ndeki rus tüccarlarına iyi muamele yapılacağını bildirdi. iii. ivan döneminde osmanlı, moskova'ya hiç elçi göndermeyerek üstünlüğünü göstermiştir. iii. ivan da osmanlı padişahıyla olan ilişkilerini ya kırım hanı aracılığıyla ya da kefe valisi aracılığıyla sürdürmüştür.
  
  iii. ivan 1505 senesinde öldü ve yerine oğlu iii. vasili geçti.
  
  kaynaklar:
  + akdes nimet kurat - rusya tarihi - türk tarih kurumu yayınları - 1987.
  + halil inalcık - osmanlı-rus ilişkileri 1492-1700 - türk-rus ilişkilerinde 500 yıl - türk tarih kurumu yayınları - 1999.