eskiçağ tarihi

• tarih okuyanlar için en eğlenceli olduğunu düşündüğüm derstir. birinci sınıfın en güzel sene olmasının sebebi de -bana göre- bu derstir. dersin genel olarak üzerinde durduğu uygarlıkar için:
  (bkz: mısır)
  (bkz: hititler)
  (bkz: sümerler)
  (bkz: asurlular)
• 21 aralık, uzmanlarının günü ilan edilmiş. buradan tüm eskiçağ tarihçilerini kutluyoruz.
• eskiçağ tarihi, homeros döneminden başlayıp, roma ile devam ederek, bizans'a kadarki süreci kapsar. coğrafi olarak yunanistan yarımadası, ege denizi, anadolu yarımadası, kısmen afrika ve italya'yı kapsar.
• batı roma'nın yıkıldığı 476'ya kadar süren çağ.
  
  paleolitik çağ (m.ö 600-12 bin arası)
  
  1)insanlık tarihinin en uzun evresini oluşturan bu çağda dünya buzullarla kaplıdır.
  2)ilk insan atalarının ortaya çıktığı bu çağda ilk aletlerin üretimi de gerçekleştirilmiştir.
  3)insanlar geçimlerini avcılık ve toplayıcılıkla sağlamışlardır.
  4)anaerkil bir yaşam hüküm sürer.
  5)dönemin sonlarında ateş keşfedildi.
  6)ilk sanatsal faaliyetler mağara duvarlarına çizilen resimlerdir.
  7)günümüzden 32 bin yıl önce ana tanrıçaları veya doğurganlığı simgeleyen ve abartılı biçimde tasvir edilen “venüs” tipi kadın heykeller ortaya çıktı.
  8)paleolitik çağ’a ait dünyadaki en önemli yerleşmeleri ispanya’daki altamira mağarası, fransa’da bulunan lasko, niaux ve trois freres mağaraları oluşturur.
  
  not: ülkemizde paleolitik çağ’a ait en eski yerleşme istanbul küçükçekmece yarımburgaz mağarasıdır. antalya karain mağarası ise ağırlıklı orta paleolitik çağ’da kullanılmakla birlikte paleolitik çağ’ın bütün evrelerini süreklilik halinde gösteren tek merkezdir. anadolu’daki diğer paleolitik çağ yerleşmeleri:
  1)antalya belbaşı, beldibi, öküzini, karapınar çarkini, kızılin mağaraları
  2)adıyaman palanlı ve şehremuztepe mağaraları
  3)hatay mağaracık, tıkalı ve üçağızlı mağaraları
  4)gaziantep dülük şarklı mağara
  5)konya dursunlu mağarası
  6)şanlıurfa siverek ve birecik havzası
  7)hakkâri gevaruk mağarası.
  
  *insan ırkı:
  homo habilius:
  1)becerikli insan.
  2)afrika.
  3)5-2 milyon arası.
  4)ilk taş aletler: "oldowan"
  
  homo erectius:
  1)2 milyon-100 bin.
  2)afrika'dan göç.
  3)ateşi kullanan ve mağaralarda yaşayan ilk tür.
  4)bu türe ait fosil kalıntılarına afrika’da, çin’de, endonezya’nın java adası’nda, fransa’da ve ispanya’da ulaşılmıştır.
  5)taş aletler.
  
  homo heidelbergensisler:
  1)afrika, avrupa ve asya’da yaşadığı kabul edilir.
  2)ayırt edici özelliği daha fazla gelişmiş bir beyin yapısına sahip olmasıdır.
  
  homo neanderthalensis:
  1)200 bin.
  2)avrupa, yakın doğu, orta asya
  3)almanya, fransa, hırvatistan, italya, ırak, israil ve özbekistan’da fosiller bulunmuştur.
  4)ülkemizde ise antalya
  karain mağarası’nda neanderthal neslinden bir çocuğun dişine ulaşılmıştır.
  5)ilk defa ölülerini gömen insan türü kabul edir.
  6)ahiret inancını taşıyan ilk insanlar kabul edilir.
  7)“mousterian kültürü” adı ile tanımlanan
  yonga taş aletler yapmışlardır.
  
  homo sapiens:
  1)günümüzden 40 bin yıl önce.
  2)“düşünen insan” olarak tanımlanır ve modern insan kabul edilir.
  3)alet yapımında ustalaşan bu insanlar
  dilgi aletler yapmışlardır.
  4)günümüzden 32 bin yıl
  öncesiyle birlikte ise kadın figürlü küçük heykelcikler yapmaya başlamışlardır.
  
  mezolitik çağ (12 bin - 8 bin arası)
  1)avcı toplayıcı hayat devam etmiştir.
  2)yaşam yerleri: mağara, ağaç kovukları, su kenarlarında ilkel barınaklar.
  3)yaptıkları zıpkınlar sayesine balık avlayarak besin zincirlerine balığı da katmışlardır.
  4)kesme, oyma, delme, parçalama gibi ihtiyaçlarını gidermek adına “mikrolit” adı verilen ve birkaç santimden oluşan taş aletler yaptılar.
  5)hayvan evcilleştirme sürecini başlatan dönem insanları ilk olarak köpeği
  evcilleştirmeyi başardılar.
  
  *anadolu’da mezolitik çağ’a ait
  yerleşmeler:
  1)antalya beldibi, öküzini ve kızılin mağaraları
  2)samsun tekkeköy mağarası
  3)burdur baradız mağarası
  4)konya pınarbaşı mağarası
  5)gaziantep şarklı mağara
  6)ankara macunköy
  7)şanlıurfa söğüt tarlası, birecik, suruç ve biris mezarlığı.
  
  neolitik çağ (8 bin - 5,5 bin arası)
  1)alet yapımı gelişti, kabaca yontularak yapılan taş aletlerin yerini daha özenle işlenip cilalanarak yapılan aletler aldı.
  2)ilk defa avusturalya’lı arkeolog gordon childe tarafından neolitik devrim olarak tanımlandı.
  3)koyun,keçi, domuz, sığır evcilleştirildi. besin amaçlı.
  4)ilk defa tarımsal faaliyetler başladı. üretim ekonomisine geçildi.
  5)tarımın geliştiği ilk yer, o.doğu’da verimli, bereketli veya mümbit hilal adı verilen bölgedir. bu bölge filistin’den başlayarak batı ve kuzey suriye’yi, k.mezopotamya’yı, diyarbakır, urfa ve dicle nehri’nin doğusunda kalan zagros dağları’nın batı eteklerini kapsar.
  6)anadolu’da yer alan verimli hilal kapsamındaki yerleşmeler:
  *malatya caferhöyük
  *batman hallan çemi
  *diyarbakır çayönü
  *şanlıurfa nevali ve göbeklitepe
  7)hayvan evcilleştirme ve tarımın doğması beraberinde mülkiyet anlayışı doğdu, toplumsal çekişmeler hız kazandı.
  8)ilk defa tam yerleşik hayata geçilerek köyler kuruldu, geçici doğal barınaklardan kalıcı köysel yaşama geçildi.
  9)mimari ortaya çıktı.
  10)anadolu’da ilk köy yerleşmeleri:
  *diyarbakır çayönü
  *batman hallan çemi
  11)ihtiyaç fazlası üretime bağlı olarak takasa dayalı ticaret doğdu.
  12)tekerlek bu çağda icat edildi.
  13)dokumacılıkta gelişen insanlar bitki liflerinden elbiseler dokudu.
  14)genellikle ölüler evlerin tabanına hoker duruşta gömüldü.
  15)anıtsal mezar yapıları kabul
  edilen ve örneklerine ağırlıklı olarak ingiltere, fransa ve türkiye’de rastlanan menhir ve dolmen örnekleri verildi.
  *menhir: boyu 10-12 metre yüksekliğe kadar ulaşabilen ve dik bir taştan yapılan anıt mezar taşıdır.
  *dolmen: toprakta yan yana aralıklı olarak dizilmiş birkaç büyük yassı taşla bunların üs-
  tüne yatay olarak yerleştirilmiş yine büyük yassı taşlardan oluşan ve genellikle mezar olarak kullanılmış olan t.öncesi yapılardır.
  16)anadolu’da neolitik çağ’a ait yerleşmeler:
  *diyarbakır çayönü
  *konya çatalhöyük
  *şanlıurfa nevala çöri
  *şanlıurfa göbeklitepe
  *mersin tarsus gözlükule
  *batman hallan çemi
  *elazığ norşuntepe
  *gaziantep sakçagözü
  *malatya caferhöyük
  *burdur kuruçay
  *aksaray aşıklıhöyük
  17)diyarbakır çayönü, insanlık tarihinde ilk üretim yeri ve köy yerleşmesi olarak kabul edilmektedir.
  18)konya çatalhöyük ise insanlık tarihinin ilk yerleşim yeri şehir kabul edilmektedir.
  19)şanlıurfa göbeklitepe'de dünyanın en eski tapınak kalıntılarına ulaşılmıştır. günümüzden 12.000 yıl öncesine ait olduğu kabul edilen ve ‘insanlığın doğduğu yer’ denilen göbeklitepe, unesco dünya mirası geçici listesine alınmıştır.
  
  kalkolitik çağ (maden devri) (mö 5500-3000)
  1)taş yanında bakırın da kullanılmaya başlandığı dönemdir.
  2)sıralı ön kent kültürleri, kent kültürleri, kent şehir devletleri görüldü.
  3)sıralı olarak ön kent kültürleri, kent kültürleri, “kent-şehir devletleri" var oldı.
  4)bu dönemde kentlerin etrafı surlarla çevrilmeye başlandı.
  5)bölgeler arası sosyo-ekonomik açıdan farklılaşma ile birlikte “ekonomik çıkar bölgeleri” oluşmuştur.
  6)tarımda sulamaya bağlı olarak üretim artarak “artı ürün” yani ihtiyaç fazlası ürün elde edilmiştir. ihtiyaç fazlası ürün elde edilmesi bir taraftan ticarete hız katarken diğer taraftan da ekonomiyi şekillendirecek bir sisteme ihtiyaç duyurmuş; bu durum “mabet veya tapınak ekonomisi” adı verilen sistemi doğurmuştur.
  7)ölüler genellikle yerleşim yerleri dışına toprak, küp ya da taş sanduka biçimli mezarlara gömülmüş, yanlarına ölü hediyesi olarak çanak çömlek, süs eşyası ve silahlar bırakılmıştır.
  8)anadolu’da kalkolitik çağ’a ait
  yerleşmeler:
  *çanakkale truva
  *burdur hacılar
  *yozgat alişar
  *çorum alacahöyük
  *karaman canhasan
  *van tilkitepe
  *denizli çivril beycesultan
  *mersin yümüktepe
  *malatya aslantepe
  *gaziantep tilmenhöyük
  *şanlıurfa hacınebi
  *tokat horoztepe
  *istanbul fikirtepe
  *erzurum pulur
  9)erken kalkolitik çağ’ın en karakteristik yerleşmesi: burdur hacılar.
  10)orta kalkolitik çağ’ın en karakteristik yerleşmesi: van tilkitepe.
  11)geç kalkolitik çağ’ın en karakteristik yerleşmesi: denizli beycesultan.
  
  tunç çağı (mö 3000-1200):
  1)mezopotamya’da “çömlekçi çarkı” icat edilmiştir. çarkın ilk defa icadı kap kacak yapımına hız katarken bu alana yönelik ticarete de hız katmıştır.
  2)çömlekçi çarkına anadolu’da truva’da rastlanılmıştır.
  3)bu dönemin bir diğer gelişmesi dört tekerlekli arabaların icadıdır. bu arabaları
  ilk defa mezopotamya’da sümerler yapmıştır.
  4)bu dönemin ortalarına doğru (m.ö 2500) anadolu’da güçlü beylik yapıları ortaya çıkmaya başlamıştır; hatti, hurri
  ve luvi kültürleri doğmuştur.
  5)erken tunç çağı’na ait anadolu’daki yerleş-
  meler arasında; (mö 3000-2000)
  *troia
  *demircihöyük (eskişehir)
  *semahöyük (antalya)
  *beycesultan (denizli)
  *mersin tarsus gözlükule
  *alişar (yozgat)
  *çorum alacahöyük
  *erzurum karazhöyük
  *ikiztepe (samsun)
  *kültepe (kayseri)
  *norşuntepe (elazığ)
  *ahlatlıbel (ankara)
  *etiyokuşu (ankara)
  *polatlı (ankara)
  *karaoğlan(ankara)
  6)m.ö 2000-1750 arası anadolu’da daha çok “asur ticaret kolonileri çağı” olarak anılır.
  7)bu dönemde anadolu’da şehir krallığı şeklinde irili ufaklı birçok yapı
  varlık göstermiştir. bu yapılara neşa (kaniş),
  mama, kuşşara, puruşhanda, urşu, landa, zalpa, şalativara ve hattuşa merkezli hattiler örnek gösterilebilir.
  8)anadolu’nun merkezi otoriteden uzak olduğu bu dönemde “kara koloniciliğini başlatan” asurlu tüccarlar anadolu’yu büyük bir pazar görerek koloni merkezleri kurmuş ve yoğun ticari faaliyetlerde bulunmuşlardır.
  9)asurlu tüccarlar “karum” adı verilen sabit ticaret merkezlerinde ve “wabartum” adı verilen yol güzergahlarında bulunan konaklama ve geçici pazar yerlerinde
  ilgili şehir devletine “nişhatum” adı verilen bir çeşit gümrük vergisi ödemek kaydıyla ticaret yapmışlardır.
  10)dönem ticaretinin başlıca maddelerini şüphesiz bakır ve kalay ticareti oluşturmuştur.
  11)asurlu tüccarlar anadolu’dan başta
  bakır olmak üzere kereste ve gümüş alırken
  karşılığında anadolu’ya başta kalay olmak üzere mezopotamya’nın süs ve dokuma ürünlerini getirmişlerdir.
  12)ilk defa erken tunç çağı’nda icat edilen çömlekçi çarkı bu dönemde yaygınlaşmıştır.
  13)m.ö. 3200’de mezopotamya’da sümerler tarafından bulunan yazı ilk defa bu dönemde yaklaşık olarak m. ö. 2000’lerde anadolu’ya gelmiştir.
  14)anadolu’da ilk yazılı belgelere kayseri kültepe kaniş karum’unda rastlanılmıştır.
  m. ö. 2000’de anadolu’ya yazının gelmesiyle
  birlikte anadolu’da da tarihi çağlar başlamıştır. buradan hareketle anadolu’da tarihi çağlara giren ilk merkezin kayseri
  kültepe olduğu söylenebilir.
  15)bu dönemin sonlarına doğru anadolu’da hititler kendilerini hissettirmeye başlamış ve “hitit eski devlet dönemi” adı verilen evre başlamıştır.
  16)geç tunç çağı mö 1750-1200 arasındadır.
  17)hattiler’i ortadan kaldıran hititler bu evrede devamlı güçlerini artırmış, en nihayetinde hitit imparatorluk çağı bu dönemde yaşanmıştır.
  18)m. ö. 1200’lerde yaşanan “deniz kavimleri
  göçü” veya “ege göçleri” adı verilen göç hareketleri sonucunda hitit imparatorluğu yıkılmış; geç hitit şehir devletleri dönemi adı verilen evre yaşanmıştır.
  19)deniz kavimleri göçü (m. ö. 1200’ler):
  traklar egemenliğindeki balkan y.adasının güney ve batı bölgelerine giren illyrialılar günümüz balkan havzasında yaşayan ve trak kavimleri adı verilen yapıların yerlerinden oynamalarına neden olmuştur. harekete geçen bu kavimler ege üzerinden anadolu içlerine girmiş; truva ve hattuşa gibi merkezleri ele geçirerek yakıp yıkmışlardır.
  
  demir çağı:
  1)maden sanayi doğmuştur. demirden eşyalar ve silahlar insanlara hem ekonomi de hem de askeri alanda büyük ölçüde güç katmıştır.
  2)anadolu’da bu dönemde frig, lidya, iyon ve
  urartu kültürleri varlık göstermiştir.
  3)ilk defa madeni para lidyalılar tarafından bu dönemde yapılmıştır. buna bağlı olarak ticaret hız kazanmış, toplumsal ilişkiler artmıştır.