demir kazık

• eski türkler de diğer pek çok kadim kültür gibi gökyüzüyle ilgilenmişler ve gözlemledikleri her şeyi söylenlerine dahil etmişler. bu gözlemleri neticesinde de gökteki değişmeyen yeriyle kutup yıldızı/demir kazık özel bir öneme sahip olmuş.
  
  türklerde gökyüzüne açılan kapı kutup yıldızı'ndan geçerdi. bütün gezegenler de kutup yıldızı'nın etrafında dönerlerdi. onlara göre bu düzenin bozulması demek, dünya ve kainatın sonu demekti. kazık denmesinin nedeni de göğün direği olarak görüldüğü içindi. gökyüzü tanrıları atlarını bu kazığa bağlarlardı.
  
  yakut türklerine göre dünyadan kutup yıldızına kadar uzanan bir ağaç vardı. gök ve yer yaratılırken bu ağacın tohumu da atılmış ve zamanla büyüyüp gök ve yeri birleştirmişti.
  
  aslında türk kavimlerinin hemen hepsinde hayat ağacı kültüyle kutup yıldızı arasında sıkı bir bağ vardır. nasıl ki hayat ağacı dünyanın ortasındaysa kutup yıldızı^* da gökyüzünün tam ortasıdır. (neden? çünkü hiç kıpırdamıyor… daha doğrusu türkler o zamanki bilgileriyle buna inanıyor diyelim) ve bu ikisi birbiriyle bağlantılıdır yani demir kazık bir nevi gökyüzüne açılan kapıdır. (bahaeddin ögel hoca gökle yeri, ruh alemi ile madde dünyasını ve aynı zamanda insan ile tanrı’yı birbirinden ayıran bir sınır, der. mesela şamanlar sadece bu kapıya kadar yükselebilir, öteye geçemez, bu kapıda şamanı utkucı karşılar… bu bağlantı için axis mundi de diyebiliriz sanırım) işin aslı hayat ağacı kültüyle kutup yıldızı biraz da bu nedenle birbirine karışmıştır. çünkü kutup yıldızı için kullanılan demir kazık (bazı boylarda altın), demir ağaç, demir direk ifadeleri aynı zamanda hayat ağacını da karşılamakta. (dünya ağacı/dünya direği)
  
  kutup yıldızı yani demir kazık’a en yakın yıldız küçük ayı kümesidir. bu yıldız kümesinin kuyruğundaki yıldız, kutup yıldızına çok yakındır. türkler kuyruktaki bu iki yıldızı iki aygır gibi düşünmüş ve ak-boz at ile gök-boz at adını vermişlerdi. bu iki at dört tekerlikli bir arabayı çekiyordu. (türklerin atlı kültür geleneğinin kozmolojik inanışlarındaki etkileri diyebiliriz)
  
  büyük ayı kümesindeki yıldızlar ise 7 kurdu simgeler ve küçük ayı’daki iki atı kovalayıp dururlardı. (pek çok söylende değişik varyasyonlarıyla karşımıza çıkar, bazılarında 7 kardeş bazılarında 7 köpek, yakutlarda ren geyiği olur)
  
  ayrıca ağacın kökü, damarı için de yıldız denir ki yine hayat ağacı ile demir kazık arasındaki bağlantıyla bir alakası var bana göre.
  
  kutup yıldızı aynı zamanda parlaklığın da sembolüydü. ateş gibi ya da güneş gibi parlak ifadelerinin yanında kutup yıldızı gibi parlak derlerdi. (oğuz kağan’ın ışıktan doğan eşinin başındaki benin kutup yıldızına benzemesi gibi)
  
  kaşgari, divanü lugati’t-türk’te şöyle açıklamış: “kaznğuk: kazık. bu sözden alınarak kutup yıldızına temür kaznğuk denir, demirden yapılmış kazık demektir ki sanki gök bunun üzerinde dönüyor.”
  divanü lugati’t-türk (3. cilt, s.383)
  
  yine yulduz/yıldız kelimesinden bahsederken de demir kazık’ın adından bahsetmiş:
  “yulduz: yıldızlara verilen genel bir isim;
  müşteri yıldızına erentüz, mizan yıldızına karakuş, süreyya’ya ülker, yedi kardeşlere yetigen, kutup yıldızına temürkazuk, mirrih/merih yıldızına bakırsokım denir.”
  divanü lugati’t-türk (3. cilt, s.40)
  
  [demir kazık denilen kutup yıldızının da (bazı araştırmacılara göre sirius?, mitra?) yine yer ile gök arasında bağlantı kuran bir anlamı vardı (göğün direği/kapısı) çünkü dünya, kutup yıldızı'yla göğe bağlıydı.
  (bkz: türk mitolojisinde demir ve demircilik/@ay hatun)]
  
  “çin'de ve türklerde, göğün kutbu sayılan kutup yıldızı, türkçe adıyla ahun (veya temûr)-kazguk (altın veya demir kazık), çin astrolojisinde gök hükümdarı denen göksel tanrının sarayı sanılıyordu.”
  (emel esin - türk kozmolojisine giriş)
  
  kaynak:
  bahaeddin ögel - türk mitolojisi
  bahattin uslu - türk mitolojisi