delyo

• delyo veya delyu voyvoda, 17. yüzyılın sonları ile 18. yüzyılın başlarında rodop dağları'nı mesken tutmuş, hayatı efsanelerle iç içe geçmiş bulgar şaki, hayduk voyvodasıdır. delyo, 17. yüzyılda yani 1600’lerin sonlarında bugün smolyan bölgesindeki belovidovo'da, darıdere’de (bugünkü zlatograd) doğmuş. efsanelere göre delyo, fakir bir zanaatkarın oğluymuş ve amcasından yenice’de (giannitsa) terzilik öğrenmiş. bulgarların gümrüdzhina dediği gümülcine çevresindeki bulgarları tanıdıktan sonra, osmanlılara karşı bir isyan müfrezesi kuruyor onların anlatısına göre. bulgarların islam’a geçmesine karşı çıktığı için rodoplarda çete kurmuş, hayduk olmuştur. bu bulgar efsanesine göre 1720'de, hristiyanlıktan islam'a geçmeyi reddeden 200 bulgar öldürülünce onların intikamını almak için raykovo'yı (bugün smolyan'ın bir mahallesi) vurmuştur. delyo, rodop türkülerinde ve efsanelerinde popüler bir karakterdir. bulgar ahalinin koruyucusu ve mahalli osmanlı güçlerinin karşıtı olarak tasvir edilir. sıradan bir kılıç veya silahla öldürülemez hikayelerde, düşmanları sanki doğaüstü bir varlıkmış gibi gümüş kurşunla öldürebilirler onu (klasik eşkıyaya olağanüstülük atfeden motiflerden). delyo'nun zlatograd'da yani darıdere’de bir anıtı var. anıta çevrilen bu kayalık yer, bir kayalık anıta çevrilmiş. bu kayalıkta delyo'nun hasımlarınca gümüş mermiyle vurularak ölümcül bir yara aldığına inanılıyormuş. görsel
  
  delyo hakkında en popüler halk eseri, çeşitli varyantları, yorumları olan bir orta rodoplar türküsüdür: "ızlel e delyo haidutin" veya "izlel ye delyo haydutin"("hayduk delyo çıktı"). pomak aksanlı bulgarca yazılan bu türkünün sözleri şöyledir ki "yankesici" (eşkıya), "ayan" ve kabadayı" gibi türkçe sözleri mevcuttur: “çıktı delyu haydut, haydut ve yankesici (eşkıya), dumbovlar ve karacalar ile...(ünlü bulgar haydukların isimleri)/rica etti delyu, istedi deridanski ayanından, ayan kabadayıdan... - köyde iki teyzem var...onları verme türklere, karalama onları... yoksa gelirim köye, çok analar ağlar, çok gence yazık olur... gülsüm, delyu'ya yalvardı... - dinle beni delyu, kolla kendini, seni davet eder deridanski ayanı, ayan kabadayı... sana sıkarlar gümüş kurşunları, seni katlederler delyu! delyu , gülsüm'e cevap verir: -gülsüm, canım gülsüm! delyu'yu öldürecek kişi daha doğmadı..."
  
  bu türkü daha ziyade bulgar halk şarkıcısı, smolyan arda köyü doğumlu, pomak asıllı feyme kestebekova yani valya balkanskanın icrasıyla tanınmaktadır. voyager 1 ve voyager 2 uyduları için çok kültürlü bir müzik seçkisi içeren altın plak kaydına onun bu yorumu yani delyo haydut türküsü kaydedilerek uzaya gönderilmiştir.
  
  delyo voyvoda'nın uzaya gönderilen türküsü: valia balkanska - ızlel e delio haidutin
  
  (bkz: ince voyvoda/@songulyabani)
  (bkz: haydut/@songulyabani)
  (bkz: hayduk/@songulyabani)