bilimsel anti realizm

• bilimsel realizmin kar$itidir. yabanci kaynaklarda scientific anti realism ya da instrumentalism olarak gecer. bilim teorilerini ikiye ayirmakla ba$lar. du$uk seviye teoriler ve yuksek seviye teoriler olarak. du$uk seviye teoriler dogrudan gozlemlenebilir olaylari aciklayan teorilerdir (ornek: ar$imet kanunu). yuksek seviye teoriler ise daha teoriktir ve genelde gozlemlenemeyen kavramlar icerir (ornek: kuantum mekanigi).
  
  bilimsel anti realizmin soyledikleri genel olarak yuksek seviye teoriler icindir. derler ki, bilimsel teoriler dogruluk degeri alamazlar. bir teorinin dogru ya da yanli$ligindan sozetmek mumkun degildir. bilimsel teoriler dogayi ve evreni aciklayan araclardir^* ve oyle kabul edilmelidir. bir cekic ne kadar dogru ya da yanli$ olabilirse bir teori de o kadar dogru ya da yanli$ olabilir. elektron gibi gozlemlenemeyen kavramlar evreni aciklamamizda bize yardimci olur. varliklari ya da yokluklari onemli degildir.
  
  iki cok kuvvetli argumanlari vardir. birincisi gozlemin teoriyle bezendigini soyler. hemen hepimizin gordugu, iki anlama gelebilecek resimleri hatirlayin (ya$li kadin-genc kadin gibi). hem ordek, hem de tav$ana benzeyen bir resim var boyle. hayatinda hic tav$an gormemi$ biri bu resimdeki tav$ani goremeyecektir. ordek gormemi$ biri ise ordegi goremeyecektir. discovery channel ku$agi oldugumuz icin biz bazen tav$an, bazen ordek olarak gorecegiz. onceki bilgilerimiz gozlemlerimiz uzerinde etkilidir ve bu bilgilerden kurtulamayacagimiz icin objektif gozlem soz konusu degildir. objektif gozlem soz konusu degilse gozlemleri aciklayan teorilere nasil dogru ya da yanli$ diyebiliriz? dunya di$i varliklarin oldugunu varsayalim. bu varliklar, cok farkli gecmi$ bilgileri oldugu icin gozlemlerini cok farkli $ekillerde aciklayacaklardir, ve evrenle ilgili tahminler yapmakta bizim kadar ba$arili olacaklardir. boyle bir durumda bizim teorilerimiz dogru, onlarinkinin yanli$ oldugunu soylemek sacma olur.
  
  ikinci arguman ise underdetermination of theory diye gecer (turkce kaynak bulamadim). g $eklinde bir gozlem kumemiz olsun. bu gozlem kumesini aciklayan t1 gibi bir teorimiz olsun. ayni gozlem kumesini t2 gibi tamamen farkli ve ba$ka kavramlar kullanan bir teori ile de aciklamak mumkundur (ve yapilmi$tir). bu teorileri eger istersek t3, t4 diye cogaltabilir, gozlem kumemizi buyuttugumuz takdirde sonsuza kadar goturebiliriz. $imdi bu teorilerin hangisi "dogru"? teoriler dogru ya da yanli$ degildir, sadece aractir. iyi ya da kotu arac olabilirler ancak.
• bir diger argumanlari "karamsar meta enduksiyon"dur:
  
  bilim tarihine $oyle bir baktigimizda goruruz ki aristoteles'in hareket yasalari yanli$lanmi$ ve galileo'nun hareket yasalari gecerli olmu$tur. galileo'nun yasalarinin yanli$ oldugu gorulmu$ ve newton yasalari bunlarin yerini almi$tir. bu yasalar da yanli$lanip yerlerine einstein'in hareket yasalari gecmi$tir. bunun gibi bircok durumu bilim tarihinde gormek mumkundur. hal boyleyken, $u an gecerli olan teorilerimizin dogru oldugunu nasil iddia edebiliriz? gecmi$e baktigimizda daha olasi gorunen durum, $u anda kabul goren bilimsel teorilerimizin ilerde yanli$lanacak olmasidir.
  
  o halde bilimsel teoriler dogruluk degeri alamaz, yalnizca arac olabilirler.
  
  bu argumana verilen bir cevap icin (bkz: yapısal realizm)
• (bkz: bılimın doğmatık olmasi/#6227308)
• instrumentalism adıyla ilk olarak john dewey ile başlıyor sanırım. dewey'in türkiye'ye gelerek eğitim üzerinde çalışmalar yapan birisi olduğu hatırlanırsa, o dönemde bu konuda türkiye'de pek etkisinin olmaması garip. görünüşe bakılırsa dewey'in sadece pragmatizm yönü alınıp (kendisi farklı adlandırmalar yapsa da) instrumentalizmine pek dikkat edilmemiş. bunun yanında bertrand russell, history of western philosophy eserindeki karl marx maddesinde, (tarihsel olarak dedesine isim koyan torun olmaya biraz benzese de) marx'ın geleneksel materyalizmden çok instrumentalizme yakın olduğunu söyler.
• (bkz: duhem-quine thesis)
  (bkz: pozitivizme yöneltilen eleştiriler/#10495789)
• larry laudan'ın kötümser meta-tümevarım argümanı bir örnektir. anti-realizm lehindeki en meşhur argümanlardan biri bilim tarihinden yola çıkan kötümser tümevarım argümanı (pessimistic meta-ınduction). bu argümanın ana fikri kabaca şu. geçmişte başarılı olan, pek çok gelişmeye neden olan ve gözlemlerimizle de uyumlu olan pek çok teorinin yanlış çıktığını gördük. o zaman günümüzdeki bilimsel teorilerin de gerçeğe yakınsadıklarını düşünmek için bir nedenimiz yok. ancak laudan’a yapılan eleştiriler var. mesela laudan gözden düşen bilimsel teorilere filojiston teorisi gibi örnekleri veriyor. ama bu teori kendi zamanındaki en başarılı teori dahi değildi. üstelik hala eski teorilerin ‘doğru olan’ bölümlerini alıp yeni teorilerimizde de kullanıyormuşuz gibi görünüyor. dolayısıyla teorilerin ‘muhafaza edilen’ bölümleri konusunda kötümser olmamız gerekli değil gibi görünüyor.